Εδώ και ενάμιση χρόνο ζούμε σε συνθήκες πανδημίας, απειλούμενοι από έναν ιό ο οποίος μας έκανε να συνειδητοποιήσουμε όχι μόνο πόσο ευάλωτοι είμαστε, αλλά και πόσο απροετοίμαστος ήταν ολόκληρος ο κόσμος. Ομως, εδώ και περισσότερα χρόνια, ζούμε σε συνθήκες όχι μόνο συνεχούς απειλής και μόνιμης ομηρίας, αλλά και διαρκούς πραξικοπήματος όσον αφορά ένα εξίσου σημαντικό αγαθό, την πληροφορία. Την κάθε πληροφορία, αυτή που μοιραζόμαστε, αλλά και αυτή που μας αφορά.
Οι λίγοι τεχνολογικοί κολοσσοί του διαδικτύου διαθέτουν πλέον εξουσίες μεγαλύτερες από κράτη και κυβερνήσεις, ελέγχουν πλήρως τις ψηφιακές υπηρεσίες, κυριαρχούν στο ψηφιακό σύμπαν και δεν δίνουν λογαριασμό σε κανέναν. Πρόκειται για μια πρωτοφανή ανατροπή στον παγκόσμιο χάρτη ενημέρωσης και επικοινωνίας, καθώς σχεδόν ο μισός πληθυσμός της Γης εξαρτάται άμεσα ή έμμεσα από αυτούς. Αυτοί οι κολοσσοί συγκεντρώνουν απίστευτες ποσότητες δεδομένων που αφορούν τη συμπεριφορά, τις απόψεις και τα συναισθήματα των χρηστών, τα θεωρούν περιουσία τους και τα αξιοποιούν με τους περίφημους αλγόριθμους για λόγους εμπορικούς ή πολιτικούς κερδίζοντας δισεκατομμύρια.
Το τραγικό είναι ότι τα κράτη έχουν εγκαταλείψει την ιδιοκτησία και την ανεξέλεγκτη εκμετάλλευση των ψηφιακών δεδομένων στους τεχνολογικούς κολοσσούς, με αποτέλεσμα αυτό που ονομάστηκε «καπιταλισμός της επιτήρησης», ένα σύστημα που με κίνητρο το κέρδος και ποικίλα πολιτικά και οικονομικά συμφέροντα να ανταγωνίζεται την ίδια τη δημοκρατία στο ζήτημα των θεμελιωδών δικαιωμάτων και αρχών.
Αυτή είναι η σχεδόν αόρατη απειλή για τη δημοκρατία στην εποχή μας. Γιατί για τις χώρες που δεν ενδιαφέρονται για τη δημοκρατία, ο κρατικός αυταρχικός καπιταλισμός και ο ολοκληρωτικός έλεγχος των πάντων είναι η λύση - με διάφορες παραλλαγές σκληρής ή ήπιας εφαρμογής. Ας μη νομίζουμε, ωστόσο, ότι η ωμή στρατιωτική βία έχει εξαλειφθεί και ότι έχει παραχωρήσει τη θέση της στις ψηφιακές διαδικασίες. Φροντίζουν να μας το θυμίζουν κράτη, όπως το Ισραήλ, που δεν διστάζουν να φιμώνουν δημοσιογράφους και να στερούν από τα μέσα ενημέρωσης την ελευθερία να μεταδίδουν ειδήσεις και πληροφορίες βομβαρδίζοντας και ισοπεδώνοντας ολόκληρα πολυώροφα κτίρια στη Λωρίδα της Γάζας, όπου στεγάζονταν δεκάδες μέσα ενημέρωσης.
Για να γυρίσουμε στο διαδίκτυο και τα κοινωνικά δίκτυα, πράγματι ήταν μια υπόσχεση ελευθερίας και επικοινωνίας. Παραμένουν εργαλεία που διευκολύνουν την ανάδυση νέων κοινωνικών κινημάτων, που προσφέρουν διαύλους επικοινωνίας σε ομάδες ανθρώπων. Ομως οι τεχνολογικοί κολοσσοί ελέγχουν τα πάντα, λογοκρίνουν, χειραγωγούν, κατασκοπεύουν, καθορίζουν ποιος και πότε θα έχει την ελευθερία του λόγου, ευνοούν τη διάδοση ψευδών ειδήσεων, μας αγοράζουν δωρεάν και μας πουλάνε πανάκριβα.
Αυτή η συστηματικά οργανωμένη διαδικασία εμποδίζει ξεκάθαρα κάθε πολυφωνία. Σήμερα τα δυτικά κράτη δεν έχουν το νομικό πλαίσιο και τις θεσμικές δομές για να διασφαλίσουν ένα ψηφιακό μέλλον συμβατό με τις προσδοκίες μιας δημοκρατικής κοινωνίας. Κάποιες νομοθετικές πρωτοβουλίες έχουν ξεκινήσει στην Ε.Ε. και στις ΗΠΑ ενάντια στη μονοπωλιακή εξουσία των κολοσσών του διαδικτύου.
Αυτό είναι κάτι θετικό, αλλά τα αποτελέσματα θα αργήσουν. Χρειάζεται πολυμέτωπος αγώνας για να υπάρξει δημόσιος δημοκρατικός έλεγχος, να φορολογηθούν σκληρά οι πανίσχυρες αυτές πολυεθνικές, να προστατευτούν νομικά τα προσωπικά δεδομένα. Η ψηφιακή ομηρία μας δεν θα τερματιστεί γρήγορα. Είναι ανάγκη να αφυπνιστούν οι κοινωνίες, να κινητοποιηθούν όσοι μπορούν να επηρεάσουν: οργανώσεις, κινήματα, μέσα ενημέρωσης, επιστήμονες, πολιτικά κόμματα, διεθνείς οργανισμοί.
Πώς μπορούμε, λοιπόν, να μιλήσουμε για πολυφωνία στο σύμπαν του διαδικτύου όταν είναι τόσο ασφυκτικός ο έλεγχος και η επιτήρηση όλων μας και τόσο ανεξέλεγκτες οι εταιρείες-κολοσσοί; Είναι χαρακτηριστική η απαράδεκτη και απροκάλυπτα αυταρχική απάντηση του Facebook στο απολύτως ορθό και δικαιολογημένο αίτημα της ΕΣΗΕΑ να δοθούν εξηγήσεις για τη διαχείριση του ελληνικού περιεχομένου από αυτή την εταιρεία.
Στο ελληνικό μικροσύμπαν
Η κατάσταση δεν είναι καθόλου ρόδινη και στο ελληνικό μικροσύμπαν. Η πανδημία και τα περιοριστικά μέτρα δημιούργησαν ακόμη χειρότερες συνθήκες ύπαρξης και λειτουργίας των μέσων ενημέρωσης, ιδιαίτερα των εντύπων. Δυστυχώς οι κυκλοφορίες των εφημερίδων συρρικνώθηκαν περισσότερο, ενώ καμία κυβέρνηση εδώ και πολλά χρόνια δεν υιοθέτησε γενναία και ουσιαστικά μέτρα στήριξης του Τύπου.
Οι παθογένειες παραμένουν με σοβαρές επιπτώσεις. Ελάχιστοι ιδιοκτήτες συγκεντρώνουν στα χέρια τους τα περισσότερα μέσα ενημέρωσης με στόχο κυρίως όχι το κέρδος, αλλά την επιρροή στην πολιτική εξουσία και τη διαμόρφωση της κοινής γνώμης. Ετσι, όμως, δεν εξασφαλίζεται ο θεμελιώδης ρόλος των μέσων ενημέρωσης: να πληροφορούν και να διαμορφώνουν μια κοινή γνώμη με κριτικό πνεύμα.
Αυτή η συγκέντρωση μέσων, άρα και ισχύος, δημιούργησε ένα «φράγμα» από μέσα ενημέρωσης που μπορούν να αποκλείουν ή να απαξιώνουν κάθε διαφορετική φωνή. Γιατί τη λογοκρισία δεν την υφίσταται μόνο αυτός που λογοκρίνεται, την υφίστανται και τα εκατομμύρια των αναγνωστών, ακροατών και τηλεθεατών που τους στερούν μια είδηση, μια πληροφορία, μια άλλη άποψη ή ακόμη χειρότερα τη διαστρεβλώνουν.
Στον χώρο των εντύπων η κατάσταση επιβαρύνεται από το γεγονός της ύπαρξης ενός μόνο πρακτορείου διανομής, πρόκειται δηλαδή για μονοπώλιο και επιπλέον με τον βασικό μέτοχό του να είναι ο ίδιος ιδιοκτήτης αρκετών εντύπων, δηλαδή ανταγωνιστής των εντύπων που διανέμει. Στην Ελλάδα δεν υπάρχει ακόμη καμία Ανεξάρτητη Αρχή για να ελέγχει την ακρίβεια των κυκλοφοριών των εντύπων που δημοσιοποιεί το μοναδικό πρακτορείο διανομής.
Από την πλευρά της η κυβέρνηση αρνείται μέχρι σήμερα να λάβει μέτρα στήριξης των μέσων ενημέρωσης που αποτελούν πυλώνα της δημοκρατίας, κάτι που έχει ζητήσει επανειλημμένα και η ΕΣΗΕΑ. Αντίθετα, αξιοποίησε την πανδημία και με μια σκανδαλώδη και επιλεκτική χρηματοδότηση, με αδιαφανή και ανεξέλεγκτα κριτήρια, την οποία καταγγείλαμε και προσφύγαμε και στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, εξασφάλισε ουσιαστικά την υποστήριξή της από την πλειονότητα των μέσων ενημέρωσης.
Η παραβίαση των αρχών της δεοντολογίας έφτασε στο σημείο ορισμένα μέσα ενημέρωσης να δημοσιοποιήσουν και τις γραπτές οδηγίες που είχαν λάβει για τη μετάδοση κάποιων «ειδήσεων». Τουλάχιστον ένα από αυτά ζήτησε δημόσια συγγνώμη. Εχουμε πλέον μια θλιβερή επίδοση: δεν υπήρξε ποτέ τις τελευταίες δεκαετίες περίοδος κατά την οποία τόσο πολλά μέσα να χρησιμοποιούν την παραπλάνηση και την παραπληροφόρηση, να παραβιάζουν καθημερινά τα περισσότερα από τα άρθρα των Αρχών Δεοντολογίας της ΕΣΗΕΑ και της Χάρτας Δεοντολογίας της Διεθνούς Ομοσπονδίας Δημοσιογράφων.
Δεν μπορούμε να είμαστε υπερήφανοι για την κατάσταση που επικρατεί στα ελληνικά μέσα ενημέρωσης, αλλά και για το επίπεδο της δημοσιογραφίας, με τις φωτεινές εξαιρέσεις να σώζουν πάντα την κατάσταση. Οφείλουμε λοιπόν όλοι να προχωρήσουμε σε μια ειλικρινή και γενναία αυτοκριτική και να τολμήσουμε τις αναγκαίες αλλαγές ώστε να διασφαλίσουμε τους όρους μιας ανάκαμψης.
Εχω την τιμή να εκπροσωπώ εδώ σήμερα ένα ιδιαίτερο εγχείρημα στον ελληνικό Τύπο, την «Εφημερίδα των Συντακτών», τη μόνη ανεξάρτητη συνεταιριστική εφημερίδα, χωρίς ιδιοκτήτη, με συλλογικές λειτουργίες και με αιρετά όργανα. Είμαστε μάλλον η μοναδική εφημερίδα με κατοχυρωμένη την πολυφωνία, που τηρεί τη δεοντολογία και που διατηρεί εδώ και εννέα χρόνια ζωντανό τον δημόσιο διάλογο, χωρίς λογοκρισία, ανάμεσα στις πιο διαφορετικές εκφράσεις ενός ευρύτατου φάσματος, με πλήρως αποκλεισμένους τον φασισμό και τον ναζισμό.
Δεν σας κρύβω ότι μέσα σε αυτές τις συνθήκες αυτό είναι μια δύσκολη προσπάθεια, με τα λάθη της και τις αδυναμίες της, ένα εργαστήρι σε συνεχή αναβρασμό, είναι όμως ένας αγώνας για την έγκυρη ενημέρωση και τον πλουραλισμό, αλλά κυρίως για την ανεξαρτησία. Νομίζω όμως ότι η προσπάθεια αξίζει. Δεν έχω αυταπάτες ότι οι εφημερίδες θα ξαναγυρίσουν στη χρυσή εποχή των κυκλοφοριών με τις εκατοντάδες χιλιάδες φύλλα, αλλά πιστεύω ότι η κοινωνία μας έχει ανάγκη από έγκυρα, ποιοτικά, ανεξάρτητα, αδέσμευτα μέσα ενημέρωσης. Και η εφημερίδα μας συμβάλλει καθημερινά, με τον δικό της ιδιαίτερο τρόπο, στην αποκατάσταση της χαμένης αξιοπιστίας του Τύπου.
■ Στην πρώτη ενότητα της Ημερίδας μίλησαν επίσης οι Γιώργος Γεραπετρίτης, υπουργός Επικρατείας, Αθανάσιος Κουτρουμάνος, πρόεδρος ΕΣΡ, Παύλος Γερακάρης, πρόεδρος Δευτεροβάθμιου Πειθαρχικού Συμβουλίου και Εποπτικού Οργάνου Δεοντολογίας ΕΣΗΕΑ, Πάσχος Μανδραβέλης, δημοσιογράφος, Παντελής Μπουκάλας, δημοσιογράφος, Νίκος Αλιάγας, δημοσιογράφος-παρουσιαστής TF1, Μουσταφά Κουλελί, οργανωτικός γραμματέας της Ενωσης Τούρκων Δημοσιογράφων και μέλος της Διευθύνουσας Επιτροπής της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Δημοσιογράφων. Συντόνιζε η δημοσιογράφος Αντριάνα Παρασκευοπούλου.
* διευθυντής της «Εφημερίδας των Συντακτών»
Επιμέλεια σύνταξης Ρεπορτάζ .τώρα Θ.Πιστικός
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου