Πόλεμος πατήρ πάντων
«Πόλεμος πάντων μέν πατήρ ἐστί, πάντων δέ βασιλεύς»
-Ἡράκλειτος-
(προσπάθεια ανάλυσης τής Ηρακλείτειας ρήσης)
Είναι γνωστή η ρήση τού Ηρακλείτου από τα γυμνασιακά μας χρόνια ακόμα, που, αφού πέρασε ως η ροή του ποταμού, τολμώ να πω, πως μας άφηνε μια πολεμοχαρή σκέψη αναφορικά με την «ακατανόητη» θέση του μεγάλου Εφέσιου φιλοσόφου. Έχω την εντύπωση όμως, πως όσο «ακατανόητη» είναι η θέση αυτή, τόσο είναι και η άποψη – θέση του φιλοσόφου μας ότι «ἡ φύσις κρύπτεσθαι φιλεῖ»*.
Το να υποστηρίξει κανείς ότι δεν θα ξαναγίνει πόλεμος, είναι μια πρόταση χωρίς στήριγμα. Γιατί η θέση αυτή βρίσκεται μακριά ή αν θέλετε είναι αντίθετη με το περιεχόμενο ή και την ουσία της φύσης∙ επομένως και της αλήθειας.
Πόλεμος** δεν είναι μόνο οι αντιθέσεις των κρατών ή ανθρώπων που «λύνονται» με τα όπλα ή τέλος πάντων αυτό που οι άνθρωποι καταλαβαίνουν. Ένας τέτοιος πόλεμος βέβαια είναι γνωστός από την εποχή του Κάιν. Ο πόλεμος αυτός όχι μόνο λειτουργεί, αλλά και συνοδεύει τον άνθρωπο σε όλη την ιστορική του διαδρομή.
Αυτός εμφανίζεται ως ένα μακάβριο φαινόμενο που απλώνεται μέσα στα όρια τής ανθρώπινης παρουσίας ή εξ’ αιτίας της, αφού λειτουργεί ως αξίωμα που στηρίζει την τάξη του κόσμου περιγράφοντας την ιδιαιτερότητα της φρικιαστικής ανθρώπινης συμπεριφοράς. Εδώ όμως δεν πρόκειται ούτε για τις Πλατέες ούτε για τη Σαλαμίνα ούτε για τις Θερμοπύλες,…αλλά ούτε και για το Σαράντα.
Εδώ πρόκειται για την «αντίδικη σχέση» του Απρίλη και του Οκτώβρη. Του άνθους της αμυγδαλιάς ενάντια στον χειμώνα. Πόλεμος είναι το σπάραγμα της λαφίνας στο στόμα του λιονταριού, του λύκου με το πρόβατο, της δελφίνος με τα δίχτυα του ψαρά, όπως και κάθε κομματικού δελφίνου απέναντι στο λαό…
Το νόημα της αντίδικης αυτής σχέσης βρίσκεται στο απόσπασμα του Ηράκλειτου, το οποίο αντιμετωπίζει διαλεκτικά και χωρίς να καταφάσκει στη λογική του πολέμου, προσπαθεί να την υπερβεί στηριζόμενος στη γονιμότητα των αντιφάσεων.
Το να υποστηρίζει όμως κανείς πως δεν θα ξαναγίνει πόλεμος, είναι μια «λογική» που εκτός του ότι βρίσκεται πέραν της φυσικής λογικής, είναι μία ανακάλυψη χωρίς αντίκρισμα στην αλήθεια.
Παρ’ όλα αυτά η παρούσα πλάνη δεν έχει μόνο τοπικό αλλά παγκόσμιο χαρακτήρα.
Δεν γνωρίζω αν κάποτε «ο Ιορδάνης εστράφη προς τα οπίσω», αυτό που γνωρίζω και ζη καθημερινά ο άνθρωπος, είναι, ότι τίποτα δεν προχωρεί μπροστά χωρίς να το σπρώξει ή για το οποίο θα αγωνιστεί ο άνθρωπος. Στην κίνηση αυτή «το ρεύμα της γέννησης, που τρέχει τόσο αδιάκοπα, δε θα σταματήσει ποτέ, όπως και το αντίθετο ρεύμα της καταστροφής». Ο πόλεμος γεννιέται μέσα από τα πράγματα. Ακριβώς μέσα από τις αντιθέσεις όλα αλλάζουν∙ και μόνο μέσα από την πάλη των αντιθέσεων αυτών είναι δυνατό να φτάσουμε στην αρμονία, αφού το καλό και το κακό είναι σχετικά.
Γι αυτό και η νόηση ως διείσδυση στην κρυφή βάση των πραγμάτων, είναι μεγάλο προτέρημα, που όχι μόνο οδηγεί στη φυσική αλήθεια, αλλά και οδηγεί τον άνθρωπο στο να ενεργεί σύμφωνα με αυτήν.
Όταν δούμε έτσι την εξέλιξη της ζωής, μπορούμε, όχι μόνο να πούμε, αλλά να εννοήσουμε πως ο τρόμος ενός τέτοιου πολέμου είναι αποτέλεσμα της ανθρώπινης αλλοτρίωσης αφού οδηγεί κατ’ ευθείαν στον όλεθρο. Έτσι ο άνθρωπος οφείλει να στρέψει τη λογική του στην κατεύθυνση της παραίτησης των πυρηνικών όπλων και όχι μόνο. Οτιδήποτε άλλο είναι ασπιρίνη για τη γιατρειά του καρκίνου. Γιατί η παραφροσύνη αυτή, είναι ίδια με το να θέλουμε ν’ αδειάσουμε τη θάλασσα με τον…κουβά! δηλ. παραλογισμός. Όμως η φράση του Ηράκλειτου δεν εννοεί αυτό, αλλά προσπαθεί να κάνει τον άνθρωπο να στοχαστεί ότι δεν γίνεται πόλεμος μόνο με τα όπλα, αλλά καθημερινός φυσικός πόλεμος, αυτός των αντιθέσεων που δεν λυπάται αφού σκοτώνει χωρίς σταματημό. Παρ’ όλα αυτά δεν μπορεί κανείς να ισχυριστεί πως δοξολογεί τον πόλεμο. Όσοι όμως το πιστεύουν, φαίνεται πως όχι μόνο ερμηνεύουν λάθος τον «σκοτεινό φιλόσοφο», αλλά είναι σαν να αναγνωρίζουν τον διχασμό της προσωπικότητας τους.
Όμως, εκεί που πρέπει να δώσουμε μεγαλύτερη βάση επί του θέματος αυτού, είναι ότι ο Ηράκλειτος θεωρεί τον πόλεμο ως βασικό στοιχείο της ζωής! γιατί όπως λέει: «πάντα γίνεσθαι καθ’ εἱμαρμένην καί διά τῆς ἐναντιοδρομίας ἡρμοσθαι τά ὂντα…». Έχει την άποψη λοιπόν, πως όλα γίνονται «διά τῆς ἐναντιοδρομίας» και ότι αυτή αποτελεί σταθερή εκδήλωση της ύπαρξης. Επί πλέον διαπιστώνει ότι: «πάντα χωρεῖ καί οὐδέν μένει καί ποταμοῦ ροῇ ἀπεικάζων τά ὂντα λέγει ὡς δίς εἰς τόν αὐτόν ποταμόν οὐκ ἂν ἐμβαίῃς». Κατ’ αυτό τον τρόπο ο φιλόσοφος παρατηρεί την αληθινή πορεία του κόσμου∙ αφού βλέπει πρώτα την πορεία τού ανταγωνισμού μέσα από μιαν αέναη σύγκρουση που οδηγεί σ’ ένα αέναο γίγνεσθαι. Έτσι ο Ηράκλειτος θεωρείται ως «σκοτεινός φιλόσοφος» γιατί δεν τον ενδιαφέρει να αποδείξει τη φιλοσοφία του∙ μια και δεν τον ενδιαφέρει η επιδοκιμασία των μαζών. Παρ’ όλα αυτά, η διδασκαλία τού Ηρακλείτου είναι η διαλεκτική του κόσμου καθώς σύμφωνα με αυτόν η λειτουργία του παρουσιάζεται σαν αποτέλεσμα της πάλης των αντιθέσεων. Γιατί τον ίδιο τον ενδιαφέρει περισσότερο η προσπάθεια ή αν θέλετε η πορεία προς τη γνώση, έστω και αν αυτή είναι καταδικασμένη από την ίδια της τη φύση να μην είναι ποτέ ούτε ικανοποιημένη αλλά ούτε και ικανοποιητική. Γι αυτό και τον ενδιαφέρει η φυσική αλλαγή∙ πράγμα που τον έκανε να μιλάει με περιφρόνηση για τους πολλούς που ρωτούν συνέχεια και μαζεύουν πληροφορίες. Τον ενδιέφερε το τι κάνει ο ίδιος.
Γι αυτό και έλεγε «ἐδιζησάμην ἐμεωητόν»∙ δηλ. προσπάθησα και ερεύνησα πρώτα τον εαυτό μου. Έτσι με αυτόν τον τρόπο πραγματοποιεί ή εκπληρώνει την Δελφική επιταγή: «Γνώθι σαυτόν»! χωρίς βέβαια να προσπαθεί να εξηγήσει τους χρησμούς τού Μαντείου, λέγοντας ότι αυτό «οὒτε λέγει οὒτε κρύπτει, ἀλλά σημαίνει».
Ο Ηράκλειτος δεν έχει να αποδείξει τίποτε, ούτε και μπορούσε να βλέπει την κάθε φυσική αλλαγή ως διαιτητής. Θεωρούσε όμως την πάλη των στοιχείων της φύσης ως ακρότατη δικαιοσύνη!
Όσοι δεν αναγνωρίζουν τον φυσικό πόλεμο κατασκευάζουν πολέμους, που όμως μέσα τους έχουν όχι μόνο την προοπτική της πλάνης, αλλά και της βέβαιης φυσικής απώλειας. Έστω και αν νομίζουν ότι έχουν δίκιο∙ πρέπει να γνωρίζουν πως στοιχείο της πλάνης αποτελεί και η αλήθεια η οποία και συμμετέχει στη διαδικασία για την ανακάλυψή της. Έτσι η πορεία προς την μάθηση εμπεριέχει το σφάλμα…
Η αναγνώριση όμως του σφάλματος είναι η δοκιμή της γνώσης η οποία απομακρύνει τον άνθρωπο από την κυριαρχία τού θανάσιμου θανάτου∙ που αν
επικρατήσει, αυτός θα ζη σε μια κοινωνία των ζωντανών νεκρών! βιώνοντας έναν διαρκή θάνατο…
* Ας μου συγχωρεθεί η άποψη, με βάση την οποία πιστεύω πως δεν γίνομαι σκοτεινός ή ἀξύνετος, με το να μην ερμηνεύω πολλά από τα αποσπάσματα τής φιλοσοφίας του φιλοσόφου μας. Αυτό γίνεται…σκόπιμα!! Εξ’ άλλου η διαφορά της αρχαίας με τη νέα γλώσσα βρίσκεται στην…ακουστική. Αφού απατάται όποιος πιστεύει ότι γνωρίζει τη νέα χωρίς τη γνώση της αρχαίας. Τα υπόλοιπα είναι εφευρήματα που υπαγορεύονται από σκοπιμότητες. Μια από τις οποίες είναι να μαθαίνουν τα παιδιά μας πιο εύκολα γράμματα. Μαθαίνουν όμως; Η αγωνία αυτή είναι αναγκαίο να μας οδηγήσει στον αγώνα που θα έχει ως έπαθλο το βραβείο, που αξίζει στον κάθε γλωσσικό αγωνιστή -νικητή.
** Ρίχνοντας μια ματιά για την προέλευση της λέξης «πόλεμος» διαπιστώνω στο λεξικό Ησυχίου –εκτός των άλλων- πως, πόλεμος∙ ὁ πάντα διοικῶν λόγος καθώς και πολεύειν∙ (σ)τρέφειν, περιέχειν, θεραπεύειν, περιάγειν. Αυτό θαρρώ πως βρίσκεται σε αντίθεση με την ερμηνεία του ρ. «πολεμίζω» και την ινδοευρωπαϊκή σύγκριση με το γερμανικό felm = φόβος, και το αρμενικό alm-uk κ.α (βλ. λ.ξ.κ Μπαμπινιώτη κ.α) που μου φαίνονται παράδοξα… Όμως ελπίζω πως θα ασχοληθούμε διεξοδικά με τη λέξη αυτή σε καταλληλότερο χρόνο.
Βοηθήματα – πηγές
Λεξικό Ησυχίου αναστατική έκδοση 1975
Ηράκλειτος: ΠΕΡΙ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΔΗΜ. Ι. ΠΑΠΑΔΗΣ εκδ. Σύγχρονη παιδεία Θεσ/νικη 1995
Γ. Φ. Αλεξαντρώφ Η φιλοσοφία της αρχ. ελληνικής κοινωνίας της Ακαδημ. Επιστημών της ΕΣΣΔ εκδόσεις ειρήνη 5η έκδ. Αθήνα 1988
Φρ. Νίτσε Η Θέληση της Δυνάμεως εκδ. Δαμιανός- φιλοσοφία
HOMO EDUCANDUS (Φιλοσοφία της Αγωγής) Δ. Λιαντίνης Αθήνα 1984
Πόλεμος πατὴρ πάντων
Πόλεμος πάντων μὲν πατήρ ἐστι, πάντων δὲ βασιλεύς, καὶ τοὺς μὲν θεοὺς ἔδειξε τοὺς δὲ ἀνθρώπους, τοὺς μὲν δούλους ἐποίησε τοὺς δὲ ἐλευθέρους
Ἡράκλειτος
Πόλεμος εἶναι ἡ «φυσικὴ κατάσταση» τῆς ὕλης γιὰ τὴν ἐπιβολὴ καὶ ἐπιβίωση τῆς ἰσχυρότερης δομῆς. Κάθε τὶ ποὺ γεννιέται εἶναι ἀποτέλεσμα προηγούμενων σχηματισμῶν ποὺ ἀνταγωνίσθηκαν στὸ παρελθόν.
Στὸ φυσικὸ ἐπίπεδο, τὰ πράγματα δὲν μᾶς ἐκπλήσσουν, καθ᾿ ὅτι μᾶς φαίνεται «φυσικὸ ἑπόμενο» ὁ κάθε νεο-εμφανιζόμενος σχηματισμός (δομή) καὶ ὁ κάθε ἐξαφανιζόμενος τοιοῦτος, νὰ μοιάζει νὰ εἶναι τὸ ἀποτέλεσμα τῆς φυσικῆς κινήσεως τῶν πραγμάτων, κάτι ποὺ κατ' οὐσίαν εἶναι «πόλεμος».
Στὸ βιολογικὸ ἐπίπεδο, ὁ ἀνταγωνισμός (ὁ πόλεμος) μέχρι θανάτου εἶναι ὁ κανὼν καὶ τὸ νόημα τῆς Ζωῆς. Δὲν ὑπάρχει ζωὴ χωρὶς «καταστροφὴ τῆς ζωῆς», γιὰ ἐπιβίωση ἀτομική καὶ τοῦ εἴδους ἀφ' ἑνός, γιὰ τὴν ἀναπαραγωγὴ τῶν ἀτόμων καὶ τοῦ εἴδους ἀφ' ἑτέρου.
Στὸ ἱστορικὸ ἐπίπεδο, οἱ κοινωνίες καὶ οἱ κοινότητες ἀναπτύσσουν ὅπλα καὶ ὀργάνωση, καὶ πολεμοῦν τοὺς ἀντίστοιχους γειτονικοὺς κοινωνικοὺς σχηματισμούς, προκειμένου νὰ τοὺς κατακτήσουν καὶ νὰ τοὺς ἐξουσιάσουν, ἴσως καὶ γιὰ νὰ τοὺς ἐξολοθρεύσουν, εἴτε γιὰ λόγους καλύτερης ἐξασφάλισης ἐπάρκειας πόρων, εἴτε καὶ γιὰ λόγους καθαρὰ κυριαρχικούς (ἀναπαραγωγὴ τῆς σχέσης Κυρίου-Δούλου). Τὰ παραδείγματα ἀπὸ τὴν Ἱστορία εἶναι ἀτελείωτα.
Τὰ αἴτια στὸ κοινωνικὸ ἐπίπεδο ποὺ ὁδηγοῦν δύο σχηματισμοὺς σὲ Πόλεμο, μποροῦν νὰ καταταγοῦν σὲ δύο ὁμάδες:
1) τὰ Ἐσωτερικὰ αἴτια καὶ δομές. Ἡ ἀνάπτυξη ἰσχυρῶν ὅπλων εἶναι εὐθέως ἀνάλογη τῆς «ταξικότητας τῆς Κοινωνίας». Ἡ συνέχιση τοῦ βιολογικοῦ ἐπιπέδου στὸ κοινωνικὸ δίνει στὸ ἄτομο ἕνα ψευδο-ἄλλοθι γιὰ τὴν κυριαρχία του ἐπάνω σὲ συνανθρώπους του. Μιὰ κοινωνία ἰσότητας δὲν μπορεῖ νὰ ἀναπτύξει ἰσχυρὰ προϊόντα καὶ ἄρα καὶ ὅπλα. Ἡ ἰσχυρὴ κοινωνικὴ διαφοροποίηση (ταξικότητα), γιὰ νὰ ἐξασφαλισθεῖ καλύτερα, χρειάζεται νὰ κατακτήσει ἄλλες κοινωνίες.
2) τὰ Ἐξωτερικὰ αἴτια καὶ δομές. Ἐδῶ ὅταν ὁ ἰσχυρότερος αὐτο-ἐκτιμήσει τὴν ἀνωτερότητά του σὲ σχέση μὲ τὴν ἐξωτερικὴ γειτονικὴ κοινωνία, ἡ κήρυξη τοῦ πολέμου εἶναι θέμα ἀφορμῆς!
Μόνο μιὰ Παγκόσμια κοινωνία «Πολιτῶν» ποὺ θὰ ἐξασφαλίζει σ' ὅλους τοὺς ἀνθρώπους της, χωρὶς καμμία διάκριση (ἡλικίας, φύλου, ἐκπαίδευσης, χρώματος, φυλῆς, ἰδιοκτησίας, καταγωγῆς, ἱκανοτήτων, ἀναγκῶν κ. λπ.)
- τὴν δυνατότητα νὰ συμμετέχουν ἰσότιμα στὴν διαχείριση τῶν πόρων, στὴν ἐκπαίδευση, στὴν δικαιοσύνη, στὴν διοίκηση, στὸν πολιτικὸ λόγο, στὴν ἐργασία καὶ τὴν παραγωγή, στὴν διανομὴ τοῦ παραγόμενου προϊόντος,
- τὴν πλήρη ἀπαλλαγὴ ἀπὸ προϊόντα «πολυτελείας καὶ ἐξουσίας» (ὅπως χρῆμα-τοκογλυφία, πολιτικὸ κόμμα, ὅπλα, πορνεία κ. λπ.),
- τὶς συνθῆκες (μέσῳ ἐκπαίδευσης) γιὰ τὴν ἀντικατάσταση τοῦ ἰδεολογικοῦ διπόλου «Κύριος-Δοῦλος» μὲ τὴν ἔννοια «Πολίτης»,
θὰ μπορέσει νὰ καταργήσει τὸν κοινωνικοϊστορικὸ πόλεμο καὶ τὸ ἀνθρώπινο αἷμα ἀπὸ ἀνθρώπινο χέρι!
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου