Η 23η Οκτωβρίου είναι η 296η ημέρα του έτους κατά το Γρηγοριανό ημερολόγιο και 297η σε δίσεκτα έτη. Στις 23 Οκτωβρίου 1919 γεννήθηκε ο Μανόλης Ανδρόνικος, ο Έλληνας αρχαιολόγος που στις 8 Νοεμβρίου 1977, στη Βεργίνα, έφερε στο φως ένα από τα σημαντικότερα αρχαιολογικά μνημεία, τον ασύλητο μακεδονικό τάφο ΙΙ της Μεγάλης Τούμπας, τον τάφο του Φιλίππου Β' όπως υποστήριξε εξαρχής ο ίδιος ο αρχαιολόγος. 

Η ταυτότητα του νεκρού στου τάφου της Βεργίνας αποτέλεσε αντικείμενο αμφισβήτησης και αντιπαράθεσης, σπάνια τα πράγματα στην αρχαιολογία είναι ιδιαίτερα ξεκάθαρα.

Παρόλα αυτά, το μεγαλύτερο αρχαιολογικό -και ιστορικό- αίνιγμα όλων και ένα αίνιγμα που είναι πολύ πιθανό να μην λυθεί ποτέ, είναι άλλο:

Που τάφηκε ο γιος του Φίλιππου, ο Αλέξανδρος της Μακεδονίας;Η αναζήτηση του τάφου του Αλέξανδρου δεν είναι κάτι καινούργιο, ακριβώς το αντίθετο: Τον ψάχνουμε περίπου από τότε που πέθανε. Διότι κανείς δεν ξέρει τι απέγινε το νεκρό σώμα του, γύρω από το οποίο έχουν γραφτεί χιλιάδες λέξεις και έχουν γίνει άπειρες ανασκαφές και υποθέσεις.

Το «ιερό δισκοπότηρο» της αρχαιότητας

Ο Αλέξανδρος πέθανε στη Βαβυλώνα το 323 π.χ. Αυτό το ξέρουμε με βεβαιότητα. Όπως ξέρουμε με την ίδια βεβαιότητα ότι οι οι έρριδες και οι διαμάχες των διαδόχων του είχαν ξεκινήσει πριν αφήσει την τελευταία του πνοή.

Ο Αλέξανδρος είχε κάνει το πολύ δύσκολο. Είχε φτάσει στα βάθη της Ασίας, κατακτώντας με τη δύναμη των όπλων ένα τεράστιο κομμάτι του γνωστού κόσμου.

Αυτό που δεν θα μπόρεσε να διασφαλίσει είναι το πολύ πιο δύσκολο, να διατηρηθεί το «βασίλειό» του αμιγές μετά το θάνατό του. Η μόνη πιθανή λύση σε αυτό το πρόβλημα θα ήταν να μην πεθάνει, ή τουλάχιστον όχι τόσο νωρίς και άδοξα.

Πέθανε όμως και η ταφή του έγινε αυτομάτως μέρος της διαμάχης των διαδόχων. Ο ίδιος είχε επιλέξει τη Βαβυλώνα ως πρωτεύουσα του «κράτους» του, συνεπώς η μία άποψη ήταν να ταφεί εκεί, που θα ήταν λογικό και από πρακτική άποψη.

Ο Περδίκκας, αντιβασιλέας της αυτοκρατορίας του Αλέξανδρου μετά το θάνατο του δεύτερου, είχε άλλη άποψη και επέμενε να επιστρέψει το σώμα στη Μακεδονία για να ταφεί στις Αιγές, εκεί όπου ανακαλύφθηκε ο τάφος του Φιλίππου δηλαδή, μαζί με τους προγόνους του. Η άποψή του επικράτησε και ο νεκρός Αλέξανδρος ξεκίνησε το μακρύ ταξίδι προς την αφετηρία της ζωής του.

Η τρίτη άποψη ήταν να ταφεί στην Αίγυπτο και πιο συγκεκριμένα στην Όαση του Άμμωνα. Ο Πτολεμαίος, διοικητής πλέον της Αιγύπτου, αποφάσισε να το κάνει διά της βίας και άρπαξε το σώμα στη Δαμασκό, το 321, καθώς αυτό μεταφερόταν στη Μακεδονία. Ρωμαίοι ιστορικοί υποστηρίζουν την άποψη του Πτολεμαίου, πάντως, γράφοντας ότι ήταν επιθυμία και του ίδιου του Αλέξανδρου να ταφεί στην Αίγυπτο.

Σύμφωνα με μια εκδοχή, το σώμα τοποθετήθηκε σε ένα φέρετρο κατασκευασμένο από σφυρηλατημένο χρυσό. Ο Στράβων αναφέρει ότι το 89 με 90 π.χ., επί Πτολεμαίου Θ΄, το χρυσό φέρετρο αφαιρέθηκε ώστε να λιωθεί για την παραγωγή νομισμάτων και την αποπληρωμή χρεών του βασιλείου και αντικαταστάθηκε με ένα κατασκευασμένο από γυαλί.

Η αρπαγή της σορού εξόργισε τον Περδίκκα, ο οποίος εκστράτευσε εναντίον της Αιγύπτου για να την πάρει πίσω. Ο Περδίκκας είχε στην κατοχή του το θώρακα, το διάδημα, και το βασιλικό σκήπτρο του Αλέξανδρου. Είχε επίσης στα χέρια του τη νόμιμη εξουσία και τους κληρονόμους της αυτοκρατορίας, το Φίλιππο Γ΄Αριδδαίο και τον και τον Αλέξανδρο Δ΄. Το μόνο που του έλλειπε ήταν το σώμα. Και η Αίγυπτος...

Ο Πτολεμαίος νίκησε τον Περδίκκα στη μάχη του Νείλου ποταμού και ο πρώτος φονεύτηκε από τους ίδιους του τους αξιωματικούς, οι οποίοι πρόσφεραν την αυτοκρατορία του Αλέξανδρου στον Πτολεμαίο. Εκείνος παραδόξως (ή έξυπνα) αρνήθηκε και λίγο αργότερα οργανώθηκε η σύνοδος του Τριπαραδείσου για τη μοιρασιά των εδαφών που είχε κατακτήσει ο Αλέξανδρος. Το σώμα του στρατηλάτη δεν αναφέρεται πουθενά στο πλαίσιο των διαπραγματεύσεων ανάμεσα στις διάφορες πλευρές.

Ο Παυσανίας γράφει ότι ο Αλέξανδρος αρχικά τάφηκε στη Μέμφιδα στο κενοτάφιο του φαραώ Νεκτανεβώ Β΄. Στις αρχές του 3ου αιώνα π.χ., φέρεται να μεραφέρθηκε στην Αλεξάνδρεια από τον Πτολεμαίο Β΄ Φιλάδελφο, ο οποίος το ενταφίασε εκεί. Στα μέσα του 2ου αιώνα π.χ., ο Πτολεμαίος Δ΄Φιλοπάτωρ τοποθέτησε το σώμα του Αλέξανδρου στο κοινοτικό μαυσωλείο της Αλεξάνδρειας.

Τον τάφο επισκέφθηκαν, ως θαυμαστές του Αλέξανδρου, τόσο ο Ιούλιος Καίσαρ, το 48 π.χ., όσο και ο Οκταβιανός μετά την εξολόθρευση της Κλεοπάτρας και του Αντώνιου. Μάλιστα, φαίνεται ότι ο Οκταβιανός ακούμπησε στο πρόσωπο το νεκρό Αλέξανδρο, με συνέπεια να του καταστρέψει μέρος της μύτης.

Τον τάφο επισκέφθηκαν κι άλλοι Ρωμαίοι Αυτοκράτορες, όπως ο Κλιγούλας (που πήρε το θώρακα του νεκρού βασιλιά), ο Σεπτίμος και ο Καρακάλλας.

Είμαστε, λοιπόν, σχετικά ασφαλείς, γνωρίζοντας από αξιόπιστες πηγές ότι ο Αλέξανδρος ήταν στην Αίγυπτο μέχρι κάποιου σημείου. Το σημείο αυτό είναι το 391, όταν ο θεοδόσιος Α' θέτει εκτός νόμου τον πολυθεϊσμό και στην Αίγυπτο -όπως παντού- ξεσπούν σφοδρές ταραχές και διαμάχες ανάμεσα σε χριστιανούς και πολυθεϊστές.

Οι πρώτοι καταστρέφουν τους πολυθεϊστικούς ναούς και το Σεραπείο, αλλά και το μαυσωλείο όπου βρισκόταν ο τάφος του Αλεξάνδρου. Ο εκκλησιαστικός ιστορικός Σωκράτης ο Σχολαστικός αναφέρει ότι οι χριστιανοί ανακάλυψαν ένα μεγάλο θησαυρό από την εποχή του Αλεξάνδρου τον οποίο και χρησιμοποίησαν για την χρηματοδότηση της κατασκευής εκκλησιών στην πόλη. Ωστόσο δεν λέει κάτι για το σώμα του Αλέξανδρου.

Εκεί ακριβώς χάνονται τα ίχνη της σορού και αρχίζει η αναζήτησή της από τους πάντες.

Υπάρχουν κάποιες μαρτυρίες για την ύπαρξη του τάφου του στην Αλεξάνδρεια κατά τους αραβικούς χρόνους, αλλά καμία απόδειξη. Ο Λέων ο Αφρικανός επισκέφτηκε την Αλεξάνδρεια το 1491 και έγραψε: «Ανάμεσα στα χαλάσματα της Αλεξάνδρειας, εξακολουθεί να παραμένει ένα μικρό οικοδόμημα, χτισμένο σαν παρεκλήσσι, αξιοπρόσεκτο λόγω ενός εκπληκτικού τάφου τον οποίο έχουν σε μεγάλη υπόληψη οι Μωαμεθανοί και ισχυρίζονται πως μέσα στο μνήμα βρίσκεται το σώμα του Αλέξανδρου του Μέγα». Παρόμοια αναφορά γίνεται και από Βρετανό περιηγητή το 1611.

Στην πραγματικότητα, κανείς δεν ξέρει που βρίσκεται -αν υπάρχει ακόμη- το νεκρό σώμα του Αλέξανδρου.

Πολλές θεωρίες, καμία απόδειξη

Έκτοτε στην Αίγυπτο έχουν γίνει πάνω από 140 ανασκαφές με στόχο την ανεύρεση του τάφου του Αλέξανδρου. Καμία δεν έφερε αποτέλεσμα. Κάποιοι αρχαιολόγοι και μελετητές, ανάμεσά τους ο Έλληνας Τάσος Νεριούτσος, τοποθετουν τον τάφο στο κέντρο της Αλεξάνδρειας στη διαστεύρωση της αρχαίας Κανόπιας οδού (σύγχρονη λεωφόρος Χορέγια) και τον αρχαίο δρόμο με τον κωδικό R5.

Το 1850, ένας Έλληνας της Αλεξάνδρειας, ο Αμβρόσιος Σκυλίτσης, ισχυρίστηκε ότι είδε το σώμα του Αλέξανδρου μέσα σε γυάλινο φέρετρο και ότι βρισκόταν μέσα στο τζαμί του Προφήτη Δανιήλ στην Αλεξάνδρεια.

Το 1888, ο Σλήμαν αποπειράθηκε να κάνει έρευνες στο τζαμί, αλλά του αρνήθηκε η άδεια ανασκαφής.

Το 1993 ο ιστορικός ερευνητής Τριαντάφυλλος Παπαζώης ανέπτυξε τη θεωρία πως στο βασιλικό τάφο ΙΙ της Βεργίνας δεν είναι θαμμένος ο Φίλιππος Β´ αλλά ο Μέγας Αλέξανδρος μαζί με τη σύζυγό του Ρωξάνη. Με την άποψη του Παπαζώη συντάχθηκε και η Ελένη Γλύκατζη - Αρβελέρ, στο βιβλίο της «Ο Μέγας Αλέξανδρος των Βυζαντινών».

Το 1995, η αρχαιολόγος Λιάνα Σουβαλτζή ανακοίνωσε ότι βρήκε τον τάφο του Αλέξανδρου στην Όαση Σίβα της Αιγύπτου. Ο ισχυρισμός αυτός απορρίφθηκε μετά από λεπτομερή εξέταση των ευρημάτων.

Μια άλλη θεωρία, του Βρετανού ιστορικού Άντριου Τσαγκ, υποστηρίζει ότι το σώμα εκλάπη κατά τον Μεσαίωνα, από Βενετούς έμπορους στην Αλεξάνδρεια, οι οποίοι νόμιζαν ότι ήταν το σώμα του Αγίου Μάρκου, προστάτη της Βενετίας και σήμερα βρίσκεται στον καθεδρικό ναό του Αγίου Μάρκου στη Βενετία, όπου και εκτίθεται προς λατρεία ως το σώμα του αγίου.

Το 2014 ανασκάφηκε από την ομάδα της αρχαιολόγου Κατερίνας Περιστέρη, το ταφικό μνημείο στον Τύμβο Καστά της Νέας Μεσολακκιάς Σερρών, που χρονολογείται στο τελευταίο τέταρτο του 4ου αιώνα π.Χ. και η τοποθεσία αντιστοιχεί στην αρχαία Αμφίπολη.

Κάποιοι πίστεψαν ότι ήταν ο τάφος του Αλέξανδρου. Ο τάφος σχετίζεται τελικά με το μακεδόνα βασιλιά, αλλά εμμέσως: Ήταν το μνημείο που κατασκευάστηκε κατά παραγγελία του Μεγάλου Αλεξάνδρου για τον Ηφαιστίωνα.

Ο ίδιος ο Αλέξανδρος στην πραγματικότητα δεν έχουμε ιδέα που βρίσκεται. Ούτε θα σταματήσουμε να τον αναζητούμε.

Ο ίδιος κάπου αναπαύεται, παραμένοντας εξίσου αινιγματικός στο θάνατό του όσο ήταν και εν ζωή.