«Η Αριστερά πρέπει να συμφιλιωθεί με την ενδεχομενικότητα», έγραφε σε ανύποπτο χρόνο ο Ευκλείδης Τσακαλώτος, σε άρθρο του στην εφημερίδα «Εποχή» τον Νοέμβριο του 2020. Τρεις Νοέμβρηδες μετά, ο άτυπος ηγέτης της «Ομπρέλας» και οι αποχωρήσαντες από τον ΣΥΡΙΖΑ σύντροφοί του δεν θα κατάφερναν να συμφιλιωθούν με ένα αδιανόητο και εξωφρενικό για τους ίδιους ενδεχόμενο που τελικά έγινε πραγματικότητα.
Ενας επιχειρηματίας, πρώην τραπεζίτης της Goldman Sachs, ορμώμενος εξ Αμερικής, χωρίς αριστερό παρελθόν, χωρίς πολιτική εμπειρία, με «αντισύριζα» θέσεις εκπεφρασμένες στο όχι και τόσο μακρινό παρελθόν, αναλαμβάνει τα ηνία του κόμματός τους.
Χρειάστηκαν μόλις 50 ημέρες υπό την ηγεσία του Στέφανου Κασσελάκη, ώστε πολλά ιστορικά στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ που «έχτισαν την πόρτα του κόμματος», όπως έλεγε πρόσφατα ο Δημήτρης Βίτσας, τελικά να πάρουν την απόφαση να διαβούν οριστικά την… πόρτα της εξόδου. Η ιστορία της «Ομπρέλας», όμως, δεν ξεκίνησε σήμερα.
«Από τον μετασχηματισμό, στη μετάλλαξη ένα τσιγάρο δρόμος»
Ατυπη μετεξέλιξη της λεγόμενης κίνησης των «53+», η «Ομπρέλα» οργανώνεται και συγκροτείται ως τάση του ΣΥΡΙΖΑ, μετά την εκλογική ήττα του 2019. Η συγκυρία, άλλωστε, τότε απαιτούσε νέα καθήκοντα για πολλούς «Ρηγάδες», συνεχιστές της ευρωκομμουνιστικής παράδοσης, πρώην μέλη του ΚΚΕ Εσωτερικού ή του ΚΚΕ, της ΑΚΟΑ, του Συνασπισμού, αλλά και της ευρύτερης ριζοσπαστικής, ανανεωτικής Αριστεράς, που έβλεπαν τον Αλέξη Τσίπρα αποφασισμένο να μετατοπίσει τον ΣΥΡΙΖΑ προς το πολιτικό κέντρο.
Η υπόθεση της «διεύρυνσης» του κόμματος που άνοιξε αμέσως μετά την εκλογική ήττα του 2019 αποτελούσε τη «μητέρα των μαχών» στο εσωκομματικό πεδίο. Την ώρα που η «φρουρά» των προεδρικών απευθυνόταν σε πρώην στελέχη του ΠΑΣΟΚ, σε πολιτικούς από τον χώρο του κέντρου και της κεντροαριστεράς, επιδιώκοντας τον μετασχηματισμό του κόμματος σε μια νέα «μεγάλη δημοκρατική παράταξη» με «φυσικό ηγέτη» της τον Αλέξη Τσίπρα, η «Ομπρέλα» χτύπαγε το «αριστερό καμπανάκι» του κινδύνου.
«Από τον μετασχηματισμό, στη μετάλλαξη ένα τσιγάρο δρόμος», σχολίαζαν τότε πολλοί παλαιοί αριστεροί που έμειναν στον ΣΥΡΙΖΑ στα δύσκολα χρόνια της διακυβέρνησης, παρά το υπαρξιακό βάρος του μνημονιακού συμβιβασμού. Επέμεναν, όμως, και ίσως να επιμένουν μέχρι σήμερα, ότι «ο ΣΥΡΙΖΑ έγινε κυβέρνηση χάρη στο πνεύμα της ριζοσπαστικής Αριστεράς». Και σε αυτό το πνεύμα, σύμφωνα με τους ίδιους, δεν θα μπορούσαν να χωρέσουν οι «Ακηδες» (έτσι αποκαλούνταν τα στελέχη που κάποτε είχαν συμπλεύσει με τον Ακη Τσοχατζόπουλο στο ΠΑΣΟΚ).
Πολέμιοι της «Ομπρέλας», πάντως, κατηγορούσαν τότε τους πρώην πλέον συντρόφους τους ότι είχαν «ιδιοκτησιακή αντίληψη για το κόμμα», ότι επεδίωκαν τη σμίκρυνσή του και ήταν θιασώτες του «δόγματος του 3%». Τους κατέκριναν ακόμη και για το γεγονός ότι έβαζαν εμπόδια στην εγγραφή νέων μελών στον ΣΥΡΙΖΑ, επειδή δεν περνούσαν το τεστ των «αριστερόμετρών» τους. Πολλοί εξ αυτών βρίσκονται σήμερα στο πλευρό του Στέφανου Κασσελάκη. Από την άλλη, καλά πληροφορημένη πηγή λέει στην «Κ» ότι η μόνη περίπτωση όπου υπήρξε σύγκρουση με επίδικο την εγγραφή νέων μελών αφορούσε την ιστορική οργάνωση της «ΠΑΣΠ ΑΣΟΕΕ», η οποία επιθυμούσε να εισέλθει στον ΣΥΡΙΖΑ, αλλά να διατηρήσει ταυτόχρονα την αυτοτέλειά της ως πολιτικό σχήμα.
Η μάχη του συνεδρίου
Ο «πόλεμος» της διεύρυνσης έμεινε τότε ημιτελής λόγω της πανδημίας που αναδιάταξε τα πάντα, όμως ήδη το ρήγμα είχε αρχίσει να δημιουργείται. Στην πορεία προς το τρίτο συνέδριο του ΣΥΡΙΖΑ, την άνοιξη του 2022, η «Ομπρέλα» συντονίζει τις δράσεις της. Συνδιασκέψεις, συνελεύσεις μέσω ζουμ, ιδεολογικά κείμενα και παρεμβάσεις στελεχών της πυκνώνουν. Μιντιακοί δίαυλοι διασποράς των ιδεών της πολιτικής τάσης υπήρξαν κατά κύριο λόγο η ιστοσελίδα commonality.gr, αλλά και η ιστορική εφημερίδα της ανανεωτικής Αριστεράς, «Εποχή».
Εκτός, όμως, των πυκνών πολιτικά ζουμ, τα στελέχη της «Ομπρέλας» επέλεγαν να παίρνουν τις απαραίτητες… ανάσες ξεκούρασης στο φημισμένο αθηναϊκό μπαρ, «Low Profile», το οποίο αποτελούσε αγαπημένο στέκι για πολιτικά πηγαδάκια, την ώρα που η ομπρέλα σαν σημειολογικό σύμβολο άρχισε να εμπεδώνεται.
Σε πλήρη αντίθεση με το ανάλαφρο κλίμα αυτών των συναντήσεων στο «Low Profile», το συνέδριο του ΣΥΡΙΖΑ ήταν, μάλλον, έντονο και συγκρουσιακό για την «Ομπρέλα». Το κεντρικό επίδικο αυτής της σύγκρουσης, ενδεχομένως, μας οδηγεί και στο σήμερα.
Ο Αλέξης Τσίπρας, στο πλαίσιο των εργασιών του συνεδρίου, εισηγήθηκε την εκλογή του προέδρου, αλλά και των μελών της Κεντρική Επιτροπής του κόμματος από τη βάση. Ο Ευκλείδης Τσακαλώτος και ο Δημήτρης Βίτσας ήταν οι κύριοι εισηγητές της αντίθεσης της «Ομπρέλας» στην πρόταση Τσίπρα, ενώ το αξιοσημείωτο είναι ότι αυτός που υπερασπίστηκε την πρόταση του τότε προέδρου ήταν ο Δημήτρης Τζανακόπουλος – στέλεχος των λεγόμενων «6+6» που σήμερα είναι επίσης στην πόρτα της εξόδου από το κόμμα. Τελικώς, η πρόταση Τσίπρα έγινε δεκτή με ποσοστό 75% και η διαδικασία η οποία τον Σεπτέμβριο του 2023 θα οδηγούσε στην εκλογή Κασσελάκη υιοθετήθηκε.
Τα γιουχαΐσματα, οι έντονες αντιπαραθέσεις, ακόμα και οι ύβρεις που ανταλλάχθηκαν στο συνέδριο του κόμματος, παρότι αποτύπωναν το χάσμα μεταξύ της εσωκομματικής αντιπολίτευσης και των σκληροπυρηνικών «προεδρικών», θεωρήθηκαν ανεκτά και ο ΣΥΡΙΖΑ συνέχισε να πορεύεται προς την εκλογική χρονιά που ξεκινούσε, φαινομενικά ενωμένος.
«Υπονομευτές»
Στελέχη της «Ομπρέλας», πάντως, σήμερα επισημαίνουν ότι συχνά γίνονταν αποδέκτες έντονων επικρίσεων καθ′ όλη τη διάρκεια της νέας αυτής φάσης του ΣΥΡΙΖΑ μετά το 2019. «Αριστερά βαρίδια», «δικαιωματιστές του σαλονιού», «γκρουπούσκουλα του 3%», «βολεμένοι του κομματικού σωλήνα» ήταν φράσεις που τους αποδίδονταν κρυφά ή φανερά, ιδιαιτέρως στο διαδίκτυο. Στο στόχαστρο αυτών των «φίλιων» πυρών έμπαιναν κατά κύριο λόγο οι Νίκος Φίλης και Ευκλείδης Τσακαλώτος, αλλά και ο Πάνος Λάμπρου, κυρίως για τη δράση του στον τομέα των δικαιωμάτων.
Ταυτόχρονα, ειδικά μετά τη διπλή εκλογική συντριβή του ΣΥΡΙΖΑ στις εθνικές εκλογές Μαΐου και Ιουνίου, μερίδα των ένθερμων «προεδρικών» κατηγορούσε την «Ομπρέλα» ότι λειτουργούσε σαν «φράξια» και σαν «κόμμα μέσα στο κόμμα». Κάπου εκεί άρχισε να πυκνώνει η χρήση της λέξης «υπονομευτές».
Με τον ΣΥΡΙΖΑ ακέφαλο έπειτα από 15 χρόνια παντοδυναμίας του Αλέξη Τσίπρα, η «Ομπρέλα» και η ομάδα της Εφης Αχτσιόγλου θεωρούσαν αναγκαία πρώτα την εκλογή προέδρου και κατόπιν την πραγματοποίηση συνεδρίου, σε αντίθεση με ορισμένους «προεδρικούς», αλλά και τον Διονύση Τεμπονέρα που υποστήριζαν ότι το κόμμα πρώτα έπρεπε να οδηγηθεί σε ένα συνέδριο ταυτότητας, αυτοκριτικής και χάραξης πολιτικής και μετά να εκλέξει νέο ηγέτη.
Πολλοί, σήμερα, θεωρούν ότι αυτή η επιλογή αποτέλεσε το μεγαλύτερο στρατηγικό και πολιτικό λάθος της «Ομπρέλας». Οπως αναφέρουν στην «Κ» άνθρωποι με εμπειρία στα κομματικά δρώμενα, Τσακαλώτος και Αχτσιόγλου επέσπευσαν τις εσωκομματικές εκλογές, επειδή εκτιμούσαν πως στην τότε συγκυρία διαμορφωνόταν ένας ευνοϊκός συσχετισμός για τους ίδιους, απέναντι στους διχασμένους «προεδρικούς».
«Η Εφη θα επικρατούσε, η “Ομπρέλα” θα ισχυροποιούνταν ως αριστερή αντιπολίτευση έχοντας μια ηγεσία πιο φιλικά διακείμενη στις θέσεις της και η πλευρά Πολάκη-Παππά θα έχανε έδαφος», αναφέρει η ίδια πηγή. Πολλά μέλη της «Ομπρέλας» θεωρούν σήμερα ότι η εν λόγω επιλογή στην πράξη δεν λειτούργησε ευνοϊκά. Παρ′ όλα αυτά, πηγή από το περιβάλλον της ομάδας Τσακαλώτου υποστηρίζει ότι η στρατηγική της επίσπευσης των εκλογών επιλέχθηκε, υπό τον φόβο ότι σε κάθε άλλη περίπτωση ο ΣΥΡΙΖΑ θα εξαϋλωνόταν χωρίς ηγεσία.
Σύγκρουση δύο «ψυχών»
Η έλευση του «φαινομένου Κασσελάκη» ανέτρεψε τις ισορροπίες. Πολλά στελέχη με δεκαετίες εμπλοκής στην υπόθεση της Αριστεράς έσπευσαν, αμέσως, να αποδομήσουν την υποψηφιότητα του ομογενή επιχειρηματία, ο οποίος ερχόταν «με φόρα» και με κύριο εργαλείο την «αδιαμεσολάβητη» επικοινωνία με τη βάση του ΣΥΡΙΖΑ μέσω του TikTok. «Πώς γίνεται άνθρωποι που έχουν δώσει τη ζωή τους στο κόμμα, να δουν φιλικά κάποιον “περαστικό”, εφοπλιστή από την Αμερική που επιδιώκει, χωρίς καν να έχει συμμετάσχει σε μια κομματική διαδικασία, να γίνει πρόεδρος», διερωτάται μιλώντας στην «Κ» άνθρωπος με εμπειρία στον χώρο της Αριστεράς.
Κι όμως ο Στέφανος Κασσελάκης εξελέγη πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ, με την επόμενη μέρα να βρίσκει την αριστερή αντιπολίτευση του κόμματος λαβωμένη και αμήχανη. Η πρώτη ρωγμή επέρχεται πριν καν την εκλογή Κασσελάκη. Για τα μέλη της «Ομπρέλας», η προεκλογική δράση των «τρολ» του διαδικτύου τα οποία χαρακτήριζαν τους ίδιους, αλλά και την Εφη Αχτσιόγλου «υπονομευτές» του Αλέξη Τσίπρα και «αριστερές εκκρεμότητες» που οδήγησαν τον ΣΥΡΙΖΑ στην ήττα και τον Αλέξη Τσίπρα στη φυγή από την προεδρία, αποτελούσε το πρώτο δείγμα γραφής για την επόμενη μέρα και υποδείκνυε, όπως λένε μέλη της «Ομπρέλας», τους πραγματικούς συμμάχους του νέου προέδρου.
Η ομιλία Κασσελάκη στον ΣΕΒ, ο διορισμός Πολάκη στη θέση του υπερσυντονιστή του κοινοβουλευτικού έργου του κόμματος και κατόπιν η εντολή διαγραφής των «τεσσάρων» έπαιξαν καταλυτικό ρόλο στην επίσπευση της αποχώρησης που επισημοποιήθηκε την προηγούμενη Κυριακή. Τότε συνέβησαν η εκρηκτική συνεδρίαση της Κ.Ε. και η ομιλία του Στέφανου Κασσελάκη. Επίσης, αυτά συνέβησαν αφού είχε ήδη προηγηθεί μια παρατεταμένη περίοδος υπερέκθεσης των στελεχών της «Ομπρέλας» σε τηλεοπτικά πάνελ, που χαρακτηρίστηκε υπερβολική ακόμα και από φίλους του κόμματος που συμμερίζονταν τις ανησυχίες των στελεχών αυτών.
Ο Ευκλείδης Τσακαλώτος είχε γράψει κάποτε ότι «το αντίθετο της μετριοπάθειας δεν είναι ο ριζοσπαστισμός, αλλά η εξαλλοσύνη. Η εξαλλοσύνη δεν βοηθά να αντιστραφεί η απαξίωση της πολιτικής». («Στο κόκκινο σακίδιο», εκδ. Πόλις).
Ισως αυτή η φράση να συμπυκνώνει και τους λόγους του διαζυγίου με τον ΣΥΡΙΖΑ. Για την «Ομπρέλα», άλλωστε, τα περί «κενών κειμένων-“πουμαρό”», που ανέφερε ο Στ. Κασσελάκης στην ομιλία του, οδηγούν τον ΣΥΡΙΖΑ στο μονοπάτι της πολιτικής απαξίωσης, ενώ η «εξαλλοσύνη» του Πολάκη μετατοπίζει το κόμμα στη σφαίρα ενός «ανεξέλεγκτου κεντροδεξιού λαϊκισμού», όπως λένε.
Και ως προς την επόμενη μέρα; Τα μέλη της «Ομπρέλας» περιμένουν τις επόμενες κινήσεις της Εφης Αχτσιόγλου, ενώ ταυτόχρονα βολιδοσκοπούν τις τάσεις που επικρατούν ευρύτερα στον χώρο της Αριστεράς. «Την ομπρέλα την ανοίγεις όταν βρέχει αντιλαϊκά μέτρα. Κατόπιν εορτής, είναι αργά πια για δάκρυα. Δεν υπάρχει κοινός τόπος», έγραφε, πάντως, ο Γιάνης Βαρουφάκης αναφορικά με το ενδεχόμενο συμπόρευσης με τους αποχωρήσαντες του ΣΥΡΙΖΑ.
Πολλοί θεωρούν ότι τα στελέχη αυτά έχουν κάνει τον πολιτικό τους κύκλο. Η πλευρά της «Ομπρέλας» ανταπαντά πως υπάρχει μια νέα γενιά σαραντάρηδων έτοιμη να βγει μπροστά. Το αβερωφικό «όποιο πρόβατο βγαίνει από το μαντρί το τρώει ο λύκος» έχει αρχίσει ήδη να ακούγεται από δημοσιολογούντες. Ορισμένοι αντιλέγουν το εξής: «το ερώτημα αυτή τη στιγμή είναι αν το ίδιο “μαντρί” (σ.σ. ο ΣΥΡΙΖΑ) μπορεί να αντέξει και να μη διαλυθεί».