Η Δανία είναι η χώρα του ΟΟΣΑ με τα υψηλότερα κονδύλια για κατάρτιση και επανένταξη στην αγορά εργασίας, ενώ συνδυάζει ένα σύστημα μεγάλης ευελιξίας με παράλληλη ισχυρή κοινωνική προστασία. Ο καθηγητής Τόρμπεν Αντερσεν εξηγεί στην «Εφ.Συν.» πώς έφτασαν σ’ αυτό το επιτυχημένο μοντέλο.
• Η Δανία έχει ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά ανεργίας στην Ευρώπη, σε συνδυασμό με υψηλή κοινωνική προστασία. Ποιο είναι το μυστικό αυτής της επιτυχίας;
Υπάρχουν πολλοί παράγοντες που συντελούν σ’ αυτό. Ενας απ’ αυτούς είναι ο υψηλός βαθμός επανακατάρτισης και επανένταξης στην εργασία.
Ο κίνδυνος απώλειας της εργασίας είναι μεν υψηλός, αλλά από την άλλη είναι εξίσου υψηλή η πιθανότητα να βρεις μια νέα εργασία. Υπάρχουν νέες δουλειές που ανοίγουν, οπότε είναι ευκολότερο, ιδίως για τους νέους, να βρουν νέα απασχόληση. Ετσι, η περίοδος της ανεργίας είναι σχετικά σύντομη. Φυσικά, χρειαζόμαστε χρήματα για να ξαναβγάλουμε τους ανθρώπους στην αγορά εργασίας.
Και γι’ αυτό το κοινωνικό κράτος εμφανίζεται να είναι πανταχού παρόν. Το μοντέλο σχετίζεται και με τους κανόνες που διέπουν τις απολύσεις και τις προσλήψεις. Οι σημαντικότερες ευκαιρίες απασχόλησης αφορούν μεσαίου και μικρού μεγέθους επιχειρήσεις. Γι’ αυτές είναι ουσιώδες να μπορούν να ρυθμίζουν το μέγεθος του εργατικού τους δυναμικού. Ολοι αυτοί οι παράγοντες αλληλοσυνδέονται.
• Τι ρόλο παίζει η λεγόμενη flexicurity (ευελιξία+ασφάλεια);
Ολα τα παραπάνω είναι δομικά στοιχεία αυτής της flexicurity. Το υπόλοιπο μέρος αφορά την προστασία της εργασίας. Εχουμε καλά επιδόματα ανεργίας και κοινωνική προστασία σε πολλά επίπεδα, τα οποία συνδυάζονται με προγράμματα επανακατάρτισης και επανένταξης. Τα τελευταία είναι υποχρεωτικά, γιατί διαφορετικά χάνεις τα επιδόματα.
• Μέχρι το 2015 το εργατικό δίκαιο που αφορά την αγορά εργασίας στην Ελλάδα έχει οπισθοδρομήσει σε πολλά επίπεδα: μείωση κατώτατου μισθού, μειώσεις στους νεότερους εργαζόμενους, πλήγματα στις συλλογικές διαπραγματεύσεις κ.λπ. Τώρα η τρόικα ζητά περαιτέρω απορρύθμιση αυτής της αγοράς. Ποιο βλέπετε να είναι το αποτέλεσμα;
Ας αναφερθώ στην εμπειρία της χώρας μου. Η Δανία τις δεκαετίες 1970, 1980 και 1990 ήταν το παράδειγμα του τι δεν πρέπει να κάνουμε. Από τότε άρχισαν μεγάλες μεταρρυθμίσεις οι οποίες αφορούσαν κυρίως τις προσλήψεις και τα προαπαιτούμενα. Σε λίγα χρόνια αρχίσαμε να βλέπουμε τα αποτελέσματα, τα οποία ήταν αρκετά σε διάφορα επίπεδα.
Αρχικά δημιουργήθηκαν διάφορα προβλήματα, αλλά μακροπρόθεσμα ήταν ευεργετικές, διότι η αγορά εργασίας τώρα λειτουργεί και βλέπουμε τη δυνατότητα να δημιουργούνται θέσεις εργασίας.
Φυσικά, η οικονομία στη χώρα μου ήταν σε σχετικά καλή κατάσταση. Για χώρες με οικονομία σε χειρότερη κατάσταση τα πράγματα είναι διαφορετικά και ίσως χρειαστεί περισσότερος χρόνος.
• Η τρόικα εμμένει σε περικοπές μισθών, απορρύθμιση της αγοράς εργασίας κ.λπ. Αυτές οι πολιτικές όμως πλήττουν κυρίως ομάδες σε τομείς με χαμηλούς μισθούς, όπως οι μετανάστες, οι νέοι και οι γυναίκες. Τι σημαίνει αυτό για την κοινωνική συνοχή;
Αυτό είναι πολύ σημαντικό, διότι οι συγκεκριμένες πολιτικές πλήττουν συγκεκριμένες ομάδες οι οποίες πληρώνουν το μάρμαρο, ενώ την ίδια στιγμή επωφελούνται άλλες κοινωνικές ομάδες. Μιλάμε για πολύ αρνητικές συνέπειες.
Στη Δανία δίνουμε ιδιαίτερο βάρος στη σύνδεση προσόντων και μισθών. Επικεντρώνουμε όμως και στους νέους, τους οποίους ενθαρρύνουμε να μορφώνονται, ώστε να έχουν πρόσβαση σε υψηλότερους μισθούς.
Βέβαια, έχουμε και τα προβλήματα με τους μετανάστες, αλλά προσπαθούμε να κρατάμε μια ισορροπία στην αγορά εργασίας, αναλόγως των προσόντων, και αυτό είναι μια πολύ σοβαρή πρόκληση.
• Η ακολουθούμενη μέχρι σήμερα οικονομική πολιτική έχει οδηγήσει σε ένα σχίσμα στην Ε.Ε. μεταξύ Βορρά και Νότου. Πιστεύετε ότι η Ε.Ε. πρέπει να αλλάξει τον οικονομικό προσανατολισμό της;
Βρισκόμαστε σε μια πολύ δύσκολη κατάσταση, καθώς υπάρχουν πολλές διαφορές μεταξύ Βορρά και Νότου και όντως πρέπει να πάρουμε μέτρα για τη βελτίωση της κατάστασης και για την αντιμετώπιση της ανεργίας. Φυσικά, δεν υπάρχει κάποιος μαγικός τρόπος για να διορθώσουμε τα πράγματα.
Αν δείτε τις χώρες του Βορρά, θα δείτε ότι επίσης αντιμετώπισαν προβλήματα στις δεκαετίες του 1980 και του 1990 και πήρε αρκετό χρόνο για να βγουν από την κρίση. Προχώρησαν σε οδυνηρές διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, οι οποίες αποδείχτηκαν επωφελείς μεσο-μακροπρόθεσμα.
Ιδιαίτερο βάρος δόθηκε όμως στη διατήρηση της κοινωνικής συνοχής και αυτό είναι άκρως σημαντικό.
• Η κοινωνική ανισότητα, η φτώχεια, η ανεργία και το αίσθημα της ματαίωσης αποτελούν το καλύτερο καύσιμο για τις εθνικιστικές, ακροδεξιές και ρατσιστικές πολιτικές δυνάμεις. Πώς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε την άνοδό τους;
Είναι σωστό αυτό που λέτε. Μιλώντας γενικά, και για να επανέλθω στο ερώτημά σας για τις ευρωπαϊκές πολιτικές, το ενδιαφέρον για τις ανισότητες και την κοινωνική συνοχή δεν είναι επαρκές. Υπήρξε στενομυαλιά και δόθηκε έμφαση μόνο στο θέμα της αποδοτικότητας και της επάρκειας, αγνοώντας την κοινωνική συνοχή.
Εάν χάσεις αυτό από την οπτική σου, τότε θα έχεις σοβαρές πολιτικές και κοινωνικές συνέπειες. Εχει αναγνωριστεί από την Ε.Ε. και την έκθεση των πέντε προέδρων ότι απαιτείται μια κοινωνική συνθήκη, κάτι που επιβεβαιώθηκε και από το Brexit.
Μπορούμε να πούμε πολλά σχετικά μ’ αυτό, αλλά πρώτα πρέπει να αναγνωρίσουμε τη σημασία του κοινωνικού παράγοντα. Εάν δεν δείξουμε τη δέουσα προσοχή, θα δούμε δυσμενείς κοινωνικές και πολιτικές συνέπειες.
• Ποιος νομίζετε ότι είναι ο ιδιαίτερος ρόλος της γερμανικής πολιτικής στη διαμόρφωση αυτής της κατάστασης;
Η γερμανική οικονομία βίωσε τις συνέπειες από την ενοποίηση και προχώρησε σε μεταρρυθμίσεις που άλλαξαν την αγορά εργασίας και αύξησαν την απασχόληση. Αλλες πολιτικές βέβαια ήταν λιγότερο επιτυχείς. Κυρίως στο θέμα της ισότητας. Κάποια πράγματα βελτιώθηκαν, αλλά υπάρχουν και προβλήματα, όπως η αύξηση των ανισοτήτων και οι εντάσεις που πηγάζουν απ’ αυτές.
• Και οι συνέπειες της γερμανικής πολιτικής σε ευρωπαϊκό επίπεδο;
Το χάσμα μεταξύ Βορρά και Νότου. Στον Βορρά υπήρχε ένας κράτος πρόνοιας, το οποίο είχε ως προαπαιτούμενο τις δημόσιες επενδύσεις, για τις οποίες υπήρχε πάντοτε ενδιαφέρον.
Αυτό υπήρχε στη σκέψη όσων παίρνουν τις αποφάσεις στον Βορρά. Τώρα όμως πολλές χώρες αντιμετωπίζουν προβλήματα με τις δημόσιες επενδύσεις, καθώς υπάρχει οικονομικό πρόβλημα. Πρέπει να βρεθεί μια ισορροπία.
Πρέπει να γίνει κάτι με το συνταξιοδοτικό σύστημα κ.λπ., ώστε να δημιουργηθούν αξιόπιστοι θεσμοί μεσοπρόθεσμα. Αυτό βέβαια αποτελεί ένα πολιτικό πρόβλημα και ένα θέμα πολιτικής βούλησης.
Εχει σπουδάσει οικονομικά στο LSE, στο Πανεπιστήμιο Ααρχους της Δανίας και στο Πανεπιστήμιο της Λουβέν στο Βέλγιο.
Διδάσκει στο Τμήμα Οικονομικών και Επιχειρήσεων του Ααρχους, ενώ τομείς της ειδικότητάς του είναι το σκανδιναβικό μοντέλο του κράτους πρόνοιας, τα δημόσια οικονομικά, η αγορά εργασίας και τα συνταξιοδοτικά συστήματα.
Εχει υπάρξει σύμβουλος σε πολλές σκανδιναβικές χώρες, αλλά και στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
Γράφει ο Νίκος Χειλαδάκης
