Η Ευρωζώνη, το
Μπρέττον Γούντς
και οι φοιτητές
του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης
Σπύρος
Στάλιας, οικονομολόγος Ph.D
Πριν λίγο καιρό, ο καθ. Παντελής Γκιόκας,
Αναπληρωτής Καθηγητής Οικονομικής Ανάλυσης και Διεθνών Οικονομικών στο
Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, δημοσίευσε στο http://www.huffingtonpost.gr ένα άρθρο με τον τίτλο «Επιστροφή στη Δραχμή»:
Ο μύθος και 15 σοβαρά προβλήματα.
Μεταξύ των άλλων ο κύριος Καθηγητής αναφέρει
ότι:
«Έχει
ιδιαίτερο ενδιαφέρον για μένα ως οικονομολόγο ο μύθος της δραχμής. Ακούω να μου
λένε ότι με τη δραχμή η χώρα μας τις δεκαετίες του 1950 και 1960 είχε επιτύχει
πολύ υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης. Πράγματι, η Ελλάδα τότε συντηρούσε ένα μέσο
ρυθμό ανάπτυξης περίπου 6% το χρόνο που την έφερνε 2η στην παγκόσμια κατάταξη
μετά την Ιαπωνία που ήταν στο 7%. Όμως αυτό που δεν γνωρίζουν όσοι μιλούν για
αυτό τον μύθο είναι ότι και εκείνη την
εποχή η Ελλάδα είχε «ευρώ»! Ήταν και τότε όπως και τώρα σε μια νομισματική ένωση που της απέτρεπε να
ασκεί ανεξάρτητη νομισματική πολιτική, να «κόβει» δηλαδή όσο χρήμα επιθυμεί
όπως θέλουν οι υποστηρικτές του μύθου αυτού. Αυτή η νομισματική ένωση ήταν το
διεθνές νομισματικό σύστημα του Μπρέτον Γούντς. Έτσι η δραχμή δεν ήταν ανεξάρτητη
αλλά μέρος του συστήματος αυτού. Το σύστημα του Μπρέτον Γούντς πράγματι βοήθησε
να επιτύχει η χώρα μας τα υψηλά εκείνα επίπεδα ανάπτυξης γιατί παρείχε:
σταθερότητα, χαμηλό πληθωρισμό, ασφάλεια στους ξένους επενδυτές και χαμηλό
κίνδυνο. Φυσικά αυτός ήταν και ο σκοπός
της δημιουργίας του Μπρέτον Γούντς το 1945 όπως και της Ευρωζώνης το 1998.»
Θα ασχοληθώ ακριβώς με τους τρεις παραπάνω ισχυρισμούς του κυρίου Καθηγητού, δηλαδή, ότι την περίοδο
που ίσχυσε η συμφωνία του Μπρέτον Γούντς η δραχμή της Ελλάδος ήταν ένα ‘ευρώ’,
ότι η Ελλάδα την ιδία περίοδο δεν μπορούσε να ασκήσει ελεύθερη νομισματική πολιτική
και με τον ισχυρισμό ότι η συμφωνία της Ευρωζώνης
δεν είναι τίποτα άλλο παρά μια άλλη συμφωνία του τύπου της συμφωνίας του Μπρέτον
Γούντς. Φυσικά συμφωνώ μαζί του ότι την περίοδο
εκείνη η Ελλάδα είχε την υψηλότερη ανάπτυξη
που είχε ποτέ ως κράτος από της ιδρύσεως της.
Η Συμφωνία ή το Σύστημα του Μπρέτον Γούντς
ονομάστηκε έτσι, γιατί στο ξενοδοχείο The Mount Washington της μικρής
πόλης Bretton Woods της Πολιτείας των ΗΠΑ New Hampshire, τον Ιούλιο
του 1944 πραγματοποιήθηκε μια συνδιάσκεψη, στην όποια συμμετείχαν αντιπρόσωποι
από 32 χώρες, για να τεθούν κανόνες, έτσι ώστε μετά τον πόλεμο, το διεθνές
εμπόριο να είναι επωφελές για όλα τα κράτη, με την έννοια ότι αυτό δεν θα
παρεμποδίζει την εσωτερική ανάπτυξη. Την χώρα μας την εκπροσώπησε ο Κυριακός Βαρβαρέσος,
Διοικητής της Τραπέζης Ελλάδος, ακαδημαϊκός, πολιτικός και οικονομολόγος. Η συμφωνία τέθηκε σε ισχύ
το 1946 και ουσιαστικά καταργήθηκε το 1973.
Γιατί κρίθηκε αναγκαίο αυτή η συνδιάσκεψη να πραγματοποιηθεί;
Ήταν η κοινή η πεποίθηση πια, μετά τα γεγονότα που προηγήθηκαν τις δεκαετίες
του 1920 και 1930, ότι ο κανόνας του χρυσού που ίσχυε, οδηγούσε σε κοινωνικές αναταράξεις και πολέμους.
Τι συνέβαινε με τον κανόνα του χρυσού; Υπό τον κανόνα
του χρυσού το νόμισμα κάθε χώρας είχε αναφορά στον χρυσό. Δηλαδή το κυκλοφορούν
χρήμα ήταν αντίστοιχο με τον χρυσό που είχε κάθε χώρα. Έτσι όταν συναλλάσσονταν
ένας Ιταλός με ένα Έλληνα, η συναλλαγή γινόταν επί της ουσίας με χρυσό, με κάποια
ισοτιμία. Αν τώρα μια χώρα Α για κάποια αιτία είχε ύφεση, τότε αμέσως μείωνε
τις εισαγωγές της από την χώρα Β και τις άλλες χώρες που συναλλάσσετο. Αλλά η
πτώση των εξαγωγών της χώρας Β, έκανε δυσμενέστερο το ισοζύγιο πληρωμών της και
παράλληλα επηρέαζε την ισοτιμία του νομίσματος της. Για να αποκατασταθεί η ισοτιμία,
η χώρα Β αύξανε τα επιτόκια της έτσι ώστε τα κεφάλαια να προστρέξουν στην χώρα,
και ταυτόχρονα έκανε εσωτερική υποτίμηση, έτσι ώστε να καταστεί ανταγωνιστική
στο διεθνές περιβάλλον. Κάνοντας αυτό, μείωνε τις εισαγωγές της και έτσι το πρόβλημα
της το μετέφερε στη χώρα Γ που είχε συναλλαγές. Έτσι άρχιζε μια αλυσίδα ροής κερδοσκοπικών
κεφαλαίων από την μια χώρα στην άλλη και διαρκών εσωτερικών υποτιμήσεων και υψηλής
ανεργίας, για να διατηρηθεί η εξωτερική αξία του νομίσματος. Δηλαδή η ανάπτυξη εξαρτιόταν
από τους κερδοσκόπους ή από τις αγορές όπως θα λέγαμε σήμερα.
Άρα το θέμα που έπρεπε να επιλύσει η
συνδιάσκεψη του Μρέττον Γούντς ήταν σαφές. Με ποιο καθεστώς θα συναλλασσόμεθα
επιτυγχάνοντας ταυτόχρονα και την πλήρη
απασχόληση.
Οι μεταβλητές συνεπώς που θα έπρεπε να ελεγχθούν,
έτσι ώστε υπό καθεστώς πλήρους απασχόλησης να συναλλασσόμεθα, και έτσι το
εμπόριο να είναι επωφελές για όλους, ήσαν η δημοσιονομική πολιτική, η
ανεξάρτητη νομισματική πολιτική, δηλαδή να θέτει κάθε χώρα τα επιτόκια της εκεί
που θέλει χωρίς καμία εξωτερική πίεση των ‘αγορών’, ο έλεγχος της διακίνησης
των κεφαλαίων, οι συναλλαγματικές ισοτιμίες και ποιος θα είναι ο χρηματοδότης
αυτού του συστήματος όταν θα παρίστατο ανάγκη σε κάποια χώρα.
Οι παραπάνω ιδέες όταν συνήλθε η Σύσκεψη στο
Μπρέτον Γούντς ήσαν αιρετικές και τις εισήγαγε ο Κέϋνς που ήταν ο αρχηγός της
αποστολής της Μεγάλης Βρετανίας. Όταν τέλειωσε η διάσκεψη, οι ιδέες αυτές υπό
την επίδραση του είχαν οργανωθεί σε ένα όλον, και αυτές έγιναν ορθοδοξία. Καθόρισαν
τον μεταπολεμικό κόσμο.
Στο Μπρέτον Γούντς λοιπόν αποφασίστηκε η
ανεξάρτητη κατ αρχήν άσκηση της νομισματικής πολιτικής. Όπως τόνισε τότε ο Κέϋνς
είναι αδύνατον να ασκείται ανεξάρτητη νομισματική πολιτική όταν τα κεφάλαια ανεμπόδιστα
μπορούν να φεύγουν ή να έρχονται στην χώρα.
Αυτό τι σήμαινε; Εφ όσον θα υπήρχε έλεγχος στην διακίνηση κεφαλαίων, η Κεντρική
Τράπεζα κάθε χώρας δεν θα είχε την ανάγκη να μεταβάλει τα επιτόκια της για να προσελκύει
κεφάλαια ή να παρεμποδίζει τα κεφάλαια να εγκαταλείψουν την χώρα, αλλά θα μπορούσε
να διατηρεί τα επιτόκια της σε εκείνο το επίπεδο που θα καθιστούσε τις επενδύσεις
εφικτές. Δηλαδή το επιτόκιο θα δούλευε υπέρ της πραγματικής οικονομίας, των παραγωγών
του ΑΕΠ και όχι υπέρ των κερδοσκόπων όπως γίνεται τώρα. Δεδομένου αυτού, η άσκηση
της δημοσιονομικής πολίτικης μπορούσε ν ασκηθεί χωρίς περιορισμούς, έως το σημείο
εκείνο που θα επιτυγχάνετο η πλήρης απασχόληση των ανθρωπίνων και φυσικών πόρων.
Η πίστη του Κέϋνς στις σταθερές ισοτιμίες είχε προκύψει
από την μακρά παρατήρηση του, στη διάρκεια του μεσοπόλεμου, ότι η ελεύθερη διακίνηση
κεφαλαίων προκαλεί βίαιες μεταβολές στις διακυμάνσεις των νομισμάτων προς μεγάλη χαρά των κερδοσκόπων. Έτσι η
άποψη του για ένα σύστημα σταθερών, ισοτιμιών,
πλην όμως προσαρμόσιμων στο χρόνο κατά περίπτωση, επεκράτησε στην οικοδόμηση
της συμφωνίας του Μπρέτον Γούντς.
Το σύστημα του Μπρέτον Γούντς, που στήριζε
την ενεργό ζήτηση, και από εκεί τις
επεκτατικές δημοσιονομικές πολιτικές, την ανεξάρτητη νομισματική πολιτική και
τον έλεγχο της διακίνησης των κεφαλαίων, επί της ουσίας είχε ως θεμέλιο την
‘ευθανασία των αγορών’, με άλλα λόγια τον περιορισμό των κερδών των αγορών από
το ΑΕΠ, και αυτό το κατέστησε δυνατόν αφού η Κεντρική Τράπεζα θα μπορούσε να
θέτει τα επιτόκια της ανεξαρτήτως των ‘αγορών’.
Συνοψίζοντας, η συμφωνία του Μπρετόν Γούνας είχε
τέσσερα χαρακτηριστικά, απαγόρευε την ελεύθερη διακίνηση κεφαλαίων, επέβαλε την
ανεξαρτησία άσκησης της νομισματικής πολίτικης, και τέλος επέβαλε σταθερές ισοτιμίες
πλην όμως αναπροσαρμοζόμενες ανάλογα με τις ανάγκες κάθε οικονομίας. Η χρηματοδότηση
σε περίπτωση ανάγκης ανατέθηκε στο ΔΝΤ (καμία σχέση το τότε με το σήμερα) και η ανάπτυξη στην Παγκόσμια Τράπεζα.
Με βάση αυτή την συμφωνία ο κόσμος πορεύτηκε
έως το 1973, και δικαίως ονομάστηκε η περίοδος αυτή, που ίσχυσε η συμφωνία του Μπρέτον Γούντς, ο
‘χρυσούς αιών’ του καπιταλισμού ή ορθότερα ο ‘χρυσούς αιών του καπιταλισμού της
Κεϋνσιανής Συναίνεσης’, γιατί υπάρχουν καπιταλισμοί και καπιταλισμοί.
Η Συναίνεση της Ευρωζώνης δυστυχώς δεν έχει
καμία σχέση με την Συναίνεση του Μπρέττον Γούντς.
Η Ευρωζώνη
στηρίζεται στην ελεύθερη διακίνηση κεφαλαίων σε αντίθεση με το Μπρέτον Γούντς.
Στην Ευρωζώνη η νομισματική πολιτική ασκείται
από την ΕΚΤ και κατά συνέπεια η δημοσιονομική πολιτική είναι υπό τους περιορισμούς
της νομισματικής πολιτικής. Αντίθετα στο Μπρέττον Γούντς η νομισματική και
δημοσιονομική πολιτική ασκούντο ελευθέρως από κάθε κράτος.
Τέλος στην Ευρωζώνη το νόμισμα είναι ένα, το ευρώ,
που το εκδίδει η ΕΚΤ, και το κάθε κράτος μέλος είναι χρήστης αυτού του νομίσματος.
Με άλλα λόγια για να βρεις αυτό το νόμισμα θα πρέπει ή να δανείζεσαι ή να εξάγεις. Κατά συνέπεια είσαι
υπό καθεστώς διαρκούς λιτότητας και υψηλής ανεργίας. Αντίθετα στο Μπρέτον
Γούντς το κάθε κράτος ήταν επικυρίαρχο αφού εξέδιδε το νόμισμα του και η ισοτιμία του ήταν ανάλογη
με την παραγωγικότητα της οικονομίας του.
Κατά συνέπεια το Μπρέτον Γούντς δεν έχει καμία
σχέσης με την Ευρωζώνη, η δραχμή δεν ήταν ευρώ άλλα ήταν Δραχμή, και τέλος η
Ελλάδα ασκούσε ανεξάρτητη νομισματική πολιτική ενώ τώρα δεν την ασκεί καθόλου.
Η διάφορα μεταξύ Μπρέττον Γούντς και της
Ευρωζώνης είναι όπως είναι η διάφορα μεταξύ πολιτισμού και ζούγκλας.
Νομίζω ότι οι φοιτητές του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης θα
πρέπει να γνωρίζουν την αλήθεια της επιστήμης.
(θα επανέλθω για να εξηγήσω γιατί κατέρρευσε το
Μπρέτον Γούντς)
