Τις πραγματικές διαστάσεις των συνεπειών από το περυσινό άνοιγμα του τουρισμού αλλά και τη μεγάλη ανησυχία των πολιτών για το συγκεκριμένο ζήτημα αναδεικνύει μια νέα επιστημονική μελέτη που ήδη έχει τεθεί υπόψη της παγκόσμιας επιστημονικής κοινότητας. Η προδημοσιευμένη έρευνα του καθηγητή Ανάλυσης Δεδομένων και συνεργάτη του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας Κρήτης, Αρη Μουστάκα, εστιάζει σε δύο κύρια σημεία.
Αφενός στην καταγραφή του βασικού αναπαραγωγικού ρυθμού του κορονοϊού, το γνωστό «Rt», για την περίοδο του περυσινού καλοκαιριού, αφετέρου στην καταγραφή των αναζητήσεων που πραγματοποίησαν στο ίντερνετ οι κάτοικοι της χώρας καθ’ όλη την περίοδο της πανδημίας. Και στις δύο περιπτώσεις, από τα δεδομένα της έρευνας καταρρίπτεται πλήρως το κυβερνητικό αφήγημα ότι ο τουρισμός δεν έπαιξε ρόλο στην επιδείνωση της πανδημίας στη χώρα.
Αριστείδης Μουστάκας
Επί του συγκεκριμένου θέματος σοβεί μια επιστημονική αντιπαράθεση καθώς πρόσφατα, όπως είχε αναδείξει η «Εφ.Συν.», επιστήμονες-μέλη της Επιτροπής Λοιμωξιολόγων, μεταξύ των οποίων και ο Σωτήρης Τσιόδρας, προσπάθησαν να αποδείξουν επιστημονικά τη μη συσχέτιση του τουρισμού με την αύξηση των κρουσμάτων, με μια εργασία που δέχεται ήδη σοβαρή κριτική για ελλιπή μεθοδολογία και σοβαρά λάθη.
Στη μελέτη του Αρη Μουστάκα δίνεται κατ’ αρχάς η διαχρονική εικόνα του δείκτη μεταδοτικότητας Rt στην Ελλάδα (με βάση τα στοιχεία του Πανεπιστημίου John Hopkins) όπου με έκπληξη διαπιστώνει κανείς πως για την επίμαχη περίοδο του Αυγούστου του 2020, εν μέσω δηλαδή του τουριστικού κύματος, καταγράφει τη μεγαλύτερη διαχρονικά τιμή από την αρχή της πανδημίας (Γράφημα 1).
Οπως εξηγεί στην «Εφ.Συν.» ο Αρης Μουστάκας, «το ότι η καταγραφή αυτή το περυσινό καλοκαίρι δεν ακολουθήθηκε από υπερβολικό αριθμό κρουσμάτων και θανάτων εξηγείται από το γεγονός πως υπήρχε προφανώς μεγάλος αριθμός νοσούντων μεταξύ των τουριστών, που επέστρεψαν στις χώρες τους χωρίς να καταγραφούν ποτέ στην Ελλάδα. Η εκτίμηση αυτή επιβεβαιώνεται και από τη νεότερη μελέτη Βρετανών επιστημόνων που καταγράφουν την Ελλάδα στην πρώτη θέση παγκοσμίως ως προς τα εισερχόμενα κρούσματα στη χώρα τους» (σ.σ. βλ. παρακάτω).
Σύμφωνα με τα δημοσιευμένα διεθνή στοιχεία, λοιπόν, η κορύφωση του δείκτη μεταδοτικότητας σημειώνεται κατά την περίοδο από 2 έως 16 Αυγούστου, με τιμή 1,5.
Μάλιστα, η μέγιστη τιμή του δείκτη Rt τον Αύγουστο είναι μεγαλύτερη ακόμα και από την περίοδο του Νοεμβρίου, στην κορύφωση του δεύτερου κύματος, με τη δραματική κατάσταση ειδικά στη Βόρεια Ελλάδα (Γράφημα 1).
Οι αναζητήσεις
Σύμφωνα με την ίδια μελέτη, το καλοκαίρι του 2020 μεγιστοποιήθηκε και η διαδικτυακή αναζήτηση από τους πολίτες που βρίσκονταν εντός της χώρας, γενικότερα για τα θέματα του κορονοϊού. Τα αποτελέσματα της ανάλυσης έδειξαν ότι οι αναζητήσεις στο διαδίκτυο που σχετίζονταν με την πανδημία αφορούσαν κατά πρώτον τους νέους θανάτους (όπως ήταν αναμενόμενο), αλλά στη δεύτερη θέση έρχονται τα θέματα που σχετίζονται με το άνοιγμα των ελληνικών συνόρων στους επισκέπτες, κάτι που παραπέμπει ευθέως στον τουρισμό. Οπως αναφέρει ο Αρης Μουστάκας, «το άνοιγμα των συνόρων στον τουρισμό παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον γιατί η αναζήτηση στο διαδίκτυο για τον κορονοϊό μεγιστοποιήθηκε από 1 έως 15 Αυγούστου 2020, δηλαδή στην καρδιά της τουριστικής περιόδου, ενώ τις ίδιες ημερομηνίες μεγιστοποιήθηκε και ο βασικός αναπαραγωγικός ρυθμός του ιού Rt. Μάλιστα και το επόμενο “peak” των αναζητήσεων συμπίπτει και πάλι με την επόμενη έξαρση του ιού τον Νοέμβριο» (Γράφημα 2).
«Με την έρευνα προσπαθώ να απαντήσω στο ερώτημα αν μπορεί η σκέψη των πολλών να αντικατοπτρίζει την πραγματικότητα καλύτερα από τους ειδικούς. Να εντοπίσω ποια είναι η μαζική ψυχολογία του κορονοϊού στην Ελλάδα και τι συμβαίνει στην πραγματικότητα ανά εβδομάδα», λέει ο Αρης Μουστάκας. «Η αύξηση του δείκτη μεταδοτικότητας συμπίπτει με το peak της περυσινής τουριστικής περιόδου και αυτό δεν έγινε ιδιαίτερα γνωστό, αν και τα στοιχεία είναι ευρέως διαθέσιμα. Το γεγονός όμως ότι την ίδια ώρα οι πολίτες ακριβώς για αυτό έδειχναν να ανησυχούν στις αναζητήσεις τους (μετά τους θανάτους, φυσικά), δηλαδή για τον τρόπο με τον οποίο άνοιγαν τα σύνορα, δείχνει πως ίσως στη μαζική ψυχολογία η κατάσταση αποτυπώνεται καλύτερα από τον τρόπο με τον οποίο προσπαθούσαν να μας πείσουν τα δελτία ειδήσεων» τονίζει ο ίδιος.
Χάρης Γεωργίου
Χαμηλότερα, μετά το θέμα των θανάτων και του ανοίγματος των συνόρων, στη λίστα των αναζητήσεων κατατάσσονται η καταγραφή νέων κρουσμάτων, η συχνότητα των τεστ, ενώ πολύ χαμηλά κατατάσσεται το ενδιαφέρον για τα κρατικά μέτρα στήριξης των εργαζομένων και της οικονομίας (Γράφημα 3).
«Φωλιά» του ιού
Η ακρίβεια των παραπάνω ισχυρισμών επιβεβαιώνεται και από ακόμα μία ανεξάρτητη επιστημονική μελέτη, που ήρθε στο φως στη Βρετανία πριν από λίγες ημέρες. Επιστήμονες στο Ηνωμένο Βασίλειο, αναλύοντας εισαγόμενα κρούσματα στη χώρα τους κατά την περίοδο Ιουνίου-Σεπτεμβρίου 2020, ανακάλυψαν πως η Ελλάδα ήταν η πρώτη από όλες τις χώρες παγκοσμίως σε εισαγωγή νέων κρουσμάτων στη Βρετανία.
Στοιχείο που δείχνει πως πέρυσι το καλοκαίρι, παρά την εφαρμογή του αμφισβητήσιμου αλγόριθμου «EVA» και παρά τις διαβεβαιώσεις Μητσοτάκη για ένα «καλά υπολογισμένο ρίσκο», εντούτοις η Ελλάδα είχε μετατραπεί σε μια τεράστια εστία κορονοϊού. Η εστία αυτή λειτούργησε ως «φωλιά» του ιού, η οποία όχι μόνο επηρέασε τους κατοίκους της χώρας, αλλά διέσπειρε τον ιό και στις πατρίδες των επισκεπτών της όταν αυτοί επέστρεψαν από τις διακοπές τους στη χώρα μας.
Με όλα τα παραπάνω δεδομένα και με το τρίτο κύμα της πανδημίας να κορυφώνεται πανευρωπαϊκά, φαντάζουν τουλάχιστον περίεργες οι προσκλήσεις Θεοχάρη στους ξένους επισκέπτες και το άρον άρον άνοιγμα του τουρισμού. Και αν πέρυσι το ρίσκο δεν μας βγήκε λόγω ασύγγνωστης αμέλειας, φέτος η επανάληψη του ίδιου φαινομένου θα αποτελεί εγκληματική σκοπιμότητα.
Τα «λάθη» στη μελέτη της ομάδας Τσιόδρα
Τον Φεβρουάριο που πέρασε, μια ομάδα λοιμωξιολόγων, οι περισσότεροι μέλη της γνωστής συμβουλευτικής επιτροπής του υπουργείου Υγείας, δημοσίευσε μελέτη με την οποία ισχυρίζονταν πως ο τουρισμός πέρυσι το καλοκαίρι δεν συνετέλεσε στην αύξηση των κρουσμάτων. Σε σχετικό ρεπορτάζ η «Εφ.Συν.» («Η επιστήμη υποχείριο της κυβέρνησης» - 10.02.2021) είχε αναδείξει το πολύ προφανές ατόπημα της μελέτης αυτής, καθώς οι συγκεκριμένοι επιστήμονες, μεταξύ των οποίων οι κύριοι Τσιόδρας, Μαγιορκίνης, Σύψας, Τσακρής, κατέληξαν στο συμπέρασμά τους βασιζόμενοι σε μετρήσεις κρουσμάτων, μετρώντας δεδομένα όχι από τουριστικούς προορισμούς, αλλά από την Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη και τη… Θράκη. Πλέον, τη μελέτη των καθηγητών αποδομεί με σχετικό review ο Χάρης Γεωργίου, μεταδιδακτορικός ερευνητής στο Εργαστήριο Επιστήμης Δεδομένων του Πανεπιστημίου Πειραιά και γραμματέας της Ενωσης Πληροφορικών Ελλάδας.
Οπως αποδεικνύει στη δική του εργασία ο κ. Γεωργίου, η έρευνα των λοιμωξιολόγων παρουσιάζει «χωρική και χρονική ασυνέπεια ως προς τη δειγματοληψία», τονίζοντας πως είναι περιορισμένος ο όγκος δεδομένων, θέτοντας υπό αμφισβήτηση τη στατιστική τους σημασία, ενώ δεν γίνεται σύγκριση της συνολικής εξέλιξης του ιού που διαδίδεται στην Ελλάδα κατά τη θερινή περίοδο. Επίσης, δεν υπάρχει αιτιολόγηση σχετικά με τα μειονεκτήματα του πειραματικού πρωτοκόλλου (EVA) και δεν δίνονται πληροφορίες για τα πιθανά εισαγόμενα κρούσματα.
Τέλος, όπως επισημαίνει ο κ. Γεωργίου, «υπάρχει υψηλή στατιστική συσχέτιση μεταξύ αφίξεων και λοιμώξεων στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, την οποία αποφεύγουν να σχολιάσουν οι συγγραφείς, ενώ παρουσιάζονται αντιφατικές πληροφορίες για τις ίδιες χρονικές περιόδους που ακυρώνουν τη βασική μελέτη των συγγραφέων».
Σε αυτό το σημείο συγκλίνουν οι μελέτες του κ. Μουστάκα και του κ. Γεωργίου. Οτι δηλαδή, πέρυσι το καλοκαίρι, υπήρξε μεγάλος αριθμός «κρυφών» κρουσμάτων, είτε τουριστών που επέστρεψαν στην πατρίδα τους χωρίς να ελεγχθούν είτε Ελλήνων επισκεπτών που επέστρεψαν από τις διακοπές τους στα αστικά κέντρα και καταγράφηκαν ως κρούσματα της Αθήνας ή της Θεσσαλονίκης.
Οι μελέτες στο διαδίκτυο
Η προδημοσίευση του Αριστείδη Μουστάκα για την καταγραφή του δείκτη Rt κατά τη διάρκεια της πανδημίας και η συσχέτιση με τις αναζητήσεις στο internet:
● https://www.researchgate.net/publication/341816900_Internet_search_effort_on_Covid-19_and_the_underlying_public_interventions_and_epidemiological_status
● Η μελέτη Βρετανών επιστημόνων σε σχέση με τις κύριες χώρες εισόδου κρουσμάτων στη Βρετανία κατά την περίοδο Ιουνίου-Σεπτεμβρίου 2020:
https://www.medrxiv.org/content/10.1101/2021.03.15.21253590v1
● Η εργασία της ομάδας των λοιμωξιολόγων περί μη αύξησης κρουσμάτων από τον τουρισμό:
https://doi.org/ 10.1101/ 2021.01.31.21250868
● Το review του Χάρη Γεωργίου επί της εργασίας αυτής:
https://doi.org/10.5281/zenodo.4624957
