ΕΡΕΥΝΑ του Ινστιτούτου Eteron: Τρεις στους οκτώ νέους, ηλικίας 17-34 ετών, συμμετείχαν στις διαδηλώσεις διαμαρτυρίας μετά την τραγωδία ● Οι νέοι γυρνάνε την πλάτη στα κόμματα (αλλά θα πάνε να ψηφίσουν μαζικά), στην κυβέρνηση, στους θεσμούς, στα ΜΜΕ και ειδικά στην τηλεόραση, στον καπιταλισμό, αλλά δηλώνουν υπέρ της ελεύθερης αγοράς ● Την πρόθεση ψήφου των νέων επηρεάζουν πολύ περισσότερο η ακρίβεια, τα ζητήματα οικονομίας και ανάπτυξης, η δικαιοσύνη, η διαφάνεια και η δημοκρατία
Mαζική αναμένεται να είναι η συμμετοχή των νέων ηλικίας 17-34 χρόνων στις επερχόμενες βουλευτικές εκλογές, όπως διαφαίνεται από τα συμπεράσματα της έρευνας του Ινστιτούτου Eteron για τη «νέα γενιά μετά τα Τέμπη», γεγονός που μπορεί να αλλάξει τις πολιτικές ισορροπίες. Παρά τη δεδομένη κρίση εμπιστοσύνης στα πολιτικά κόμματα και την κυβέρνηση, το 82,1% δηλώνει πως πρόκειται να ψηφίσει στις εκλογές της 21ης Μαΐου και το 77,5% ότι προτίθεται να ψηφίσει και σε περίπτωση επαναληπτικών.
Το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετωπίζει η χώρα, σύμφωνα με τη νέα γενιά, είναι η ακρίβεια και το κόστος ζωής, με δεύτερο τη διαφθορά. Καθολικό (84,4%) ήταν το αίτημα να μπορούσαν να ψηφίσουν οι εποχικά εργαζόμενοι/ες στον τόπο εργασίας τους, κάτι που η κυβέρνηση αρνήθηκε πεισματικά, απορρίπτοντας δύο σχετικές τροπολογίες και ενώ υπήρχαν τεχνικά εφικτές και απολύτως συνταγματικές λύσεις («Αποκλεισμένοι από το δικαίωμα ψήφου χιλιάδες νέοι εποχικά εργαζόμενοι», 20.4.2023, «Εφ.Συν.»).Η έρευνα, με επιστημονική υπεύθυνη τη Λουκία Κοτρωνάκη, μεταδιδακτορική ερευνήτρια στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου, πραγματοποιήθηκε με στοιχεία που συνέλεξε η about people για λογαριασμό του Eteron στα μέσα Απριλίου του 2023 σε δείγμα 634 ατόμων από όλη τη χώρα, ηλικίας 17-34 ετών. Πρόκειται για μια ηλικιακή ομάδα (Generation Z και Millennials) της οποίας το άνω όριο ήταν 21 ετών όταν η χώρα μπήκε στα μνημόνια, ενώ το κάτω όριο ήταν μόλις 4 ετών. Το κυρίαρχο συναίσθημα που νιώθουν οι νέοι και οι νέες ενάμιση μήνα μετά το τραγικό δυστύχημα είναι η οργή (43,7%), με δεύτερο την απελπισία (19,7%) και τρίτο το αίσθημα της ντροπής (17,4%).
Ο ρόλος των συναισθημάτων στη συλλογική δράση και η σημασία τους για την ανάλυση της πολιτικής συμπεριφοράς έχουν τονιστεί έντονα τα τελευταία χρόνια από πλήθος ερευνητών/τριών στην Ελλάδα και στο εξωτερικό και υπογραμμίζονται και σε αυτή την έρευνα. Οπως αναφέρεται, το συναίσθημα δεν είναι μόνο ατομική υπόθεση, αντίθετα, η εκδήλωσή του ή η αιτιότητά του τοποθετείται στη διασταύρωση του ατομικού και του κοινωνικού, μέσα στη διαχρονική διαλεκτική τους σχέση.
Οπως προκύπτει, οι κύριες ευθύνες για το δυστύχημα των Τεμπών κατανέμονται σχεδόν ισομερώς στην κυβέρνηση (59,5%) και σε όλες τις προηγούμενες κυβερνήσεις (58,3%) και αντίστοιχα στον δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα (28,8% και 22,8%, αντίστοιχα). Από την άλλη πλευρά, επικρατέστερη προκρινόμενη λύση για τους νέους προκειμένου να διορθωθεί η κατάσταση στους σιδηροδρόμους θεωρείται η επανακρατικοποίηση του επιβατικού έργου στο σύνολό του (38,3%). Το ένα τρίτο των ερωτηθέντων συμμετείχε στις διαδηλώσεις, ενώ πάνω από 450.000 άτομα 25-34 ετών κατέβηκαν στους δρόμους, σχεδόν δηλαδή ένας στους δύο σε αυτή την ηλικιακή ομάδα. Τα ποσοστά συμμετοχής είναι εντυπωσιακά και πρέπει να ληφθεί υπόψη πως δεν περιλαμβάνονται σε αυτά μαθητές Γυμνασίου και των δύο πρώτων τάξεων του Λυκείου. Το μεγαλύτερο ποσοστό των συμμετασχόντων (64,6%) δεν εντάχθηκε σε κάποιο οργανωμένο μπλοκ, ενώ το ποσοστό αυτών που συμμετείχαν για πρώτη φορά ήταν σχετικά μικρό (μόλις 13,6%). Οι συμμετέχοντες/ουσες στις κινητοποιήσεις πληροφορήθηκαν για τα γεγονότα διαμαρτυρίας κυρίως από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (54,3%) και τον κοινωνικό περίγυρό τους (23%).
Δημόσιο
«Στα ζητήματα οικονομίας προκύπτει, όπως και στις άλλες ηλικιακές κατηγορίες, μια μεικτή οικονομική κουλτούρα με προβάδισμα των αριστερόστροφων ιδεών. Απ’ αυτή την άποψη, ξεχωρίζει στα ευρήματα της έρευνας το ισχυρό μήνυμα υπέρ του αναπροσανατολισμού των δημόσιων δαπανών σε τομείς όπως η υγεία, η παιδεία και η δημόσια ασφάλιση και η τοποθέτηση των νέων υπέρ της μεγαλύτερης παρέμβασης του κράτους στην οικονομία», αναφέρει στην ανάλυσή του ο ερευνητής Κώστας Γούσης. Αναφορικά με τις ιδεολογικές ταυτίσεις, ο ατομικισμός εμφανίζει μια σχετική αξιακή υπεροχή (22,2%), ενώ μια τάση πολιτιστικού προοδευτισμού εκτεινόμενη από τη Σοσιαλδημοκρατία μέχρι τον Αναρχισμό είναι εξίσου αξιοσημείωτη (35%). Η κρίση εμπιστοσύνης διατρέχει οριζόντια όλο το σύμπλεγμα των θεσμών.
Υψηλότερα ποσοστά αναξιοπιστίας αποσπούν τα πολιτικά κόμματα (88%) και η κυβέρνηση (75,4%) και χαμηλότερα ο στρατός και οι Ανεξάρτητες Αρχές (57,7% και 56,9%, αντίστοιχα). Αδιαμφισβήτητη είναι και η έλλειψη εμπιστοσύνης στα ΜΜΕ, με την τηλεόραση (86,7%) στην κορυφή της απαξίωσης.
Σύγχυση
Στην έρευνα καταγράφεται επίσης μια σύγχυση που αποτυπώνεται σε ορισμένες απαντήσεις των νέων. Για παράδειγμα, το 60,2% θεωρεί ότι ο καπιταλισμός ως έννοια αντιπροσωπεύει κάτι κακό. Την ίδια στιγμή βέβαια το 52,1% θεωρεί την οικονομία της αγοράς (που είναι μετωνυμία του καπιταλισμού) κάτι καλό. Αντίστοιχα, το 55,1% θεωρεί τις πολυεθνικές κάτι κακό, αλλά το 58,9% θεωρεί τις ξένες επενδύσεις κάτι καλό.
Από την άλλη πλευρά, υψηλά ποσοστά δημοφιλίας συγκεντρώνει το κοινωνικό κράτος (80%). Επιπλέον, τo 67,3% των νέων θεωρεί ότι το κράτος πρέπει να παρεμβαίνει περισσότερο στην ελληνική οικονομία για να δημιουργηθούν καλύτερες συνθήκες οικονομικής ανάπτυξης, έναντι μόλις του 20,7% που τάσσεται υπέρ της ιδιωτικής πρωτοβουλίας ως μοχλού ανάπτυξης.
Ακολουθώντας τάσεις που αποτυπώνονται και σε προηγούμενες έρευνες διαφόρων ερευνητικών φορέων, τα ευρήματα δείχνουν ότι υπάρχει δυσαρέσκεια των νέων για τον τρόπο που λειτουργεί η δημοκρατία στην Ελλάδα. Εμφανίζεται επίσης ένας μειοψηφικός αλλά όχι ασήμαντος (περίπου 14%) αντιδημοκρατικός πυρήνας που συνδέεται με τη ζώνη επιρροής της άκρας Δεξιάς στη νέα γενιά.
Ομως, η μεγάλη πλειοψηφία των νέων συνδέει τη δυσαρέσκεια με το αίτημα για δημοκρατική εμβάθυνση μέσα από τη συμμετοχή σε λαϊκές συνελεύσεις και δημοψηφίσματα. Συνολικά, η νέα γενιά συμμετέχει σε συλλογικές δράσεις και κοινωνικά κινήματα, ιεραρχεί ψηλά το δικαίωμα στη διαδήλωση και τοποθετείται ενάντια στην αστυνομική βία.
Ως προς το μέλλον, σε συντριπτικό ποσοστό (66,2%) οι νέοι υποστηρίζουν πως η ζωή τους πρόκειται να βελτιωθεί μόνο μέσω της προσωπικής τους προσπάθειας και πολύ λιγότερο (περίπου 34%) μέσω της συμμετοχής τους σε πολιτικά κόμματα και κινήματα.
Σύμφωνα με τη Λουκία Κοτρωνάκη, «η σχετική υπεροχή των αξιών του ατομικισμού έχει βαθιές ρίζες στον χρόνο και οφείλει να ιδωθεί ως προϊόν σύζευξης τριών διαφορετικών μηχανισμών (Busso, 2017): α) της μετατόπισης του ενδιαφέροντος από τη δικαιοσύνη στην αποτελεσματικότητα και, συνεπακόλουθα, σε μοντέλα διακυβέρνησης που προάγουν τη λογική “των αριθμών”, β) της διαδικασίας της εξατομίκευσης και της ταυτόχρονης περιθωριοποίησης της κοινωνικής ευθύνης, και γ) της εδραίωσης ενός μοντέλου πολυεπίπεδης διακυβέρνησης στο οποίο ο ρόλος των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών εμφανίζεται άλλοτε αναβαθμισμένος (παροχή κοινωνικών υπηρεσιών) και άλλοτε υποβαθμισμένος (δυνατότητα άσκησης κριτικής και πίεσης). Πρόκειται για τη μακρόσυρτη διαδικασία της αποπολιτικοποίησης, μια διαδικασία εκρίζωσης κάθε πολιτικής ή ηθικής διάστασης από τη δημόσια ζωή (Held, 2006), στην οποία δεν υπάρχει χώρος για εναλλακτικές διεξόδους, καθώς όλα υπάγονται στο βασίλειο των αναγκών».
Οπως αναλύεται στην έρευνα, η νέα γενιά δεν είναι ομογενοποιημένη ως προς τις τοποθετήσεις και τις πρακτικές της, εντοπίζονται δε αρκετές αντιφάσεις ανάλογα με τη θεματική. Για παράδειγμα, είναι εμφανείς στη νέα γενιά οι επιδράσεις της συντηρητικής ατζέντας στο μεταναστευτικό. Από την άλλη, η ξενοφοβία επιδρά λιγότερο στους νέους και στις νέες σε σχέση με τις μεγαλύτερες γενιές, δημιουργώντας πεδίο για μια πιθανή και υπό προϋποθέσεις αλλαγή νοοτροπίας στο μέλλον.
Η θεματική στην οποία φαίνεται με τον πιο ξεκάθαρο τρόπο να έχει συντελεστεί στη νέα γενιά μια αλλαγή νοοτροπίας σε προοδευτική κατεύθυνση είναι τα ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιώματα. Σχεδόν το 70% συμφωνεί και μάλλον συμφωνεί να θεσμοθετηθούν οι γάμοι ομοφύλων και το 60% συμφωνεί και μάλλον συμφωνεί να θεσμοθετηθεί η υιοθεσία παιδιών από ομόφυλα ζευγάρια.
