Του
Κώστα Λαπαβίτσα.
Έξι χρόνια μετά το ξέσπασμα της κρίσης, με την κοινωνία και την πολιτική
ζωή σε συνεχή αναστάτωση, η Ελλάδα όχι μόνο δεν σταθεροποιείται, αλλά
φαίνεται να μπαίνει σε συνθήκες τέλειας καταιγίδας.
Η πρώτη ένδειξη είναι ότι στις 9 Φεβρουαρίου το Χρηματιστήριο Αθηνών
έκλεισε στις 450 μονάδες, όταν στις 31 Δεκεμβρίου 2015 ήταν στις 631
μονάδες. Η γιγαντιαία πτώση έχει επίκεντρο την κατακρήμνιση των
τραπεζικών μετοχών λόγω της αποχώρησης ξένων κεφαλαίων. Τα χρηματιστήρια
βέβαια υποχωρούν παγκοσμίως, καθώς αρχίζουν να εμφανίζονται και πάλι
συνθήκες παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης. Ο δείκτης Ντάου Τζόουνς
της Νέας Υόρκης, για παράδειγμα, έχει πέσει από 17500 μονάδες το
Δεκέμβριο του 2015 σε 16000 μονάδες σήμερα. Οι ευρωπαϊκές τράπεζες
βρίσκονται σε εξαιρετικά εύθραυστη κατάσταση. Η αθηναϊκή κατάρρευση όμως
εκφράζει και την ξεχωριστή αδυναμία της ελληνικής οικονομίας.
Η ελληνική αδυναμία φαίνεται και από τη γρήγορη άνοδο του σπρεντ των
δεκαετών ομολόγων σε σχέση με τα γερμανικά. Στις 8 Ιουλίου 2015, λίγο
μετά το δημοψήφισμα, το σπρεντ ήταν πάνω από 19%. Η συνθηκολόγηση Τσίπρα
και το νέο Μνημόνιο έφερε καθοδική πορεία μέχρι τα μέσα Νοεμβρίου 2015,
με το σπρεντ να πέφτει κάτω από το 7%. Μετά το Νοέμβριο το σπρεντ
ανέβηκε συστηματικά, ενώ τις τελευταίες μέρες έχει εκτιναχθεί πάνω από
10%. Η ελληνική κυβέρνηση θεωρείται ολοένα και πιο επίφοβη από τις
διεθνείς αγορές.
Η εκτίμηση των αγορών είναι λογική διότι η περιβόητη αξιολόγηση που θα
επιτρέψει την εκταμίευση ποσών από τη δανειακή σύμβαση δεν φαίνεται ότι
θα ολοκληρωθεί σύντομα. Συγκεκριμένα, η μείωση συνταξιοδοτικών δαπανών
κατά 1,8 δις είναι αδύνατον να επιτευχθεί με το σχέδιο Κατρούγκαλου,
πράγμα που σημαίνει περικοπές σε επικουρικές και ίσως και σε κύριες
συντάξεις. Η ευρύτερη δομική αλλαγή του συνταξιοδοτικού έχει ήδη
συναντήσει τεράστιες κοινωνικές αντιδράσεις και πολύ δύσκολα θα
επιβληθεί. Η αλλαγή του φορολογικού συστήματος με την αύξηση του
ανώτατου συντελεστή δεν φαίνεται να γίνεται αποδεκτή από τους δανειστές.
Η χειρότερη νάρκη ίσως αποδειχθεί η ρύθμιση των «κόκκινων δανείων»,
καθώς οι τράπεζες έχουν αρχίσει να πιέζουν δραματικά τους δανειολήπτες.
Πως θα τακτοποιηθούν αυτές οι εκκρεμότητες σε εύλογο διάστημα για να
ολοκληρωθεί η αξιολόγηση;
Η ολοκλήρωση της αξιολόγησης πρέπει οπωσδήποτε να γίνει σε εύθετο χρόνο
γιατί το επιβάλλουν οι επερχόμενες πληρωμές του χρέους. Ο Πίνακας 1
είναι από τον οδηγό των Φαϊνάνσιαλ Τάιμς και άρα απαιτεί σχετική
προσοχή, αλλά είναι ενημερωτικός:
Πίνακας 1: Πληρωμές δημόσιου χρέους, 2016 (δις ευρώ)
Μήνας Φεβ Μαρ Απρ Μαϊ Ιουν Ιουλ Αυγ Σεπ Οκτ Νοε Δεκ
Ποσό 2,4 5,5 2,7 1,4 2,3 4,4 0 0,5 0 0 0,3
Ο κύριος όγκος των πληρωμών είναι βραχυπρόθεσμα γραμμάτια που συνήθως
αναχρηματοδοτούνται από τις ελληνικές τράπεζες, έστω κι αν δημιουργούν
προβλήματα ρευστότητας στην αγορά. Τον Μάρτιο η πίεση των γραμματίων θα
είναι μεγάλη και πρέπει επίσης να πληρωθούν 0,9 δις στο ΔΝΤ. Τον Ιούλιο
θα απαιτηθούν 3,2 δις για το ΔΝΤ και την ΕΚΤ που θα χρειαστούν εξωτερική
χρηματοδότηση. Αυτό είναι το απόλυτο όριο για την αξιολόγηση.
Όσο θα πλησιάζει το καλοκαίρι και θα καθυστερεί η αξιολόγηση, τόσο θα
ορθώνεται το φάσμα της έλλειψης ρευστότητας, όπως το 2015. Αυτό χωρίς
καν να υπολογίσουμε ότι η Κομισιόν, δηλαδή ο υποτιθέμενος «μαλακός
εταίρος», μόλις έκανε αναφορά σε επιπλέον δημοσιονομικά μέτρα που πρέπει
να πάρει η Ελλάδα. Την ίδια στιγμή η ελληνική οικονομία είναι
εξουθενωμένη και σε πορεία ύφεσης, όπως έχει αναλυθεί σε
προηγούμενη ανάρτηση.
Οι τράπεζες είναι τραυματισμένες και δεν έχουν δυνατότητα γρήγορης
επέκτασης της πίστωσης. Απορεί κανείς με τους κυβερνώντες και τους
διάφορους μνημονιακούς που προσπαθούν να μας πείσουν ότι η Ελλάδα θα
καταπλήξει την υφήλιο. Η κατάσταση μάλλον θα επιδεινωθεί, καθώς θα
εφαρμόζεται το Μνημόνιο.
Πως λοιπόν θα αντιμετωπίσει η κυβέρνηση Τσίπρα την κοινωνική αναταραχή
που ξεδιπλώνεται ολοένα και πιο έντονη; Τι θα δώσει στους αγρότες; Τι θα
πει στους ελεύθερους επαγγελματίες; Πως θα καθησυχάσει τους
μικρομεσαίους επιχειρηματίες; Με ποιόν ακριβώς τρόπο θα δεχθούν τα
μέτρα, ώστε να προσπαθήσει η κυβέρνηση να ολοκληρώσει την αξιολόγηση;
Αντίστοιχα, τι θα πει στους δανειστές που ήδη πιέζουν για επιπλέον
μέτρα; Ποια μεγαλοφυή «πολιτική διαπραγμάτευση» θα επιχειρήσει τώρα;
Στο πλαίσιο αυτό είναι πιθανόν να ξανακάνει την εμφάνισή της η προοπτική
εξόδου από το ευρώ, ο ελέφαντας στο δωμάτιο της ελληνικής πολιτικής
ζωής. Η αποτυχημένη και εμμονική παραμονή στην ΟΝΕ αποκαλύπτει τη
χρεοκοπία και το αδιέξοδο του πολιτικού συστήματος. Όταν θα τεθεί ξανά
το ζήτημα του νομίσματος, θα πρέπει να αντιμετωπιστεί με ψυχραιμία και
προετοιμασία άλλων δυνάμεων. Το πρόβλημα έχει πλέον πάρει διαστάσεις
εθνικής επιβίωσης.
Η συνθήκη όμως που απειλεί να φέρει την τέλεια καταιγίδα είναι το
μεταναστευτικό. Οι όροι του είναι εξαιρετικά σύνθετοι, κυρίως γιατί η ΕΕ
δεν έχει συνεκτική πολιτική. Η Γαλλία απλώς κρύβεται και η Γερμανία,
μετά από ένα μεγάλο κύμα εισδοχής, προσπαθεί να δημιουργήσει
«υγειονομικές ζώνες» στα σύνορα της ΕΕ. Η ελληνική κυβέρνηση, χωρίς
μεταναστευτική πολιτική, άγεται και φέρεται από τους ισχυρούς και τους
γείτονες. Από τη μια, δεν τολμάει να ανοίξει τα χερσαία σύνορα για
ασφαλή δίοδο των κατατρεγμένων. Από την άλλη, επιλέγει να μη στείλει το
ναυτικό στα θαλάσσια περάσματα γιατί – πολύ σωστά – θα υπάρξει διεθνής
κατακραυγή. Ούτε μπρος, ούτε πίσω. Έτσι προδιαγράφεται μια ακόμη
πανωλεθρία.
Καθώς θα καλυτερεύει ο καιρός, οι ροές θα εκτοξευθούν, γιγαντώνοντας τις
πιέσεις από τα χόσποτ. Ο δρόμος μπροστά εμπεριέχει τον κίνδυνο ευθείας
αμφισβήτησης της ελληνικής κυριαρχίας στο Αιγαίο, κλειστών συνόρων,
αποβολής από τη συνθήκη Σένγκεν, ακόμη και δημιουργίας στρατοπέδων
μεταναστών που θα είναι αδύνατον για το ελληνικό κράτος να διαχειριστεί
με αξιοπρεπείς όρους. Οι εντάσεις από το συνδυασμό λιτότητας, ύφεσης,
έλλειψης ρευστότητας, αδυναμίας ολοκλήρωσης της αξιολόγησης, εκτεταμένων
κοινωνικών αντιδράσεων και εθνικής ανυποληψίας θα είναι κολοσσιαίες.
Μετά από έξι χρόνια μνημονιακών πολιτικών με στόχο να εξυπηρετείται το
χρέος και να παραμείνει η χώρα στην ΟΝΕ, ώστε να προστατευτούν τα
εγχώρια συμφέροντα με οποιοδήποτε κόστος, η Ελλάδα παρουσιάζει εικόνα
τραγική. Η χώρα έχει φτωχύνει δραματικά, το κράτος είναι υπό διάλυση, η
κοινωνία έχει τραυματιστεί βαρύτατα, η ανεργία είναι τεράστια, η
εκπαιδευμένη νεολαία μεταναστεύει και δεν υπάρχει προοπτική ταχύρρυθμης
ανάπτυξης. Οι κυρίαρχες τάξεις και μαζί το πολιτικό σύστημα έχουν
χρεοκοπήσει, χωρίς καμία πρόταση εναλλακτικής πορείας. Πρόκειται για
ιστορική αποτυχία που μεταφράζεται σε γεωπολιτική αδυναμία και εθνική
ασημαντότητα. Εκτός από αποικία χρέους, είναι υπαρκτός ο κίνδυνος να
μετατραπεί η χώρα και σε δορυφόρο ισχυρότερων τοπικών δυνάμεων της
Ανατολικής Μεσογείου.
Το 2010 η επιθυμητή λύση για την Ελλάδα ήταν σχετικά απλή, αρκεί να
γινόταν παύση πληρωμών και έξοδος από το ευρώ, με τη συνεπακόλουθη
κοινωνική και παραγωγική ανασυγκρότηση. Σήμερα αυτά δεν είναι παρά
ημίμετρα. Η κρίση πλέον παίρνει διαστάσεις εθνικής συμφοράς και απαιτεί
ολοκληρωτικές αλλαγές σε όλα τα επίπεδα. Οι κοινωνικές και πολιτικές
δυνάμεις που μπορούν να φέρουν τις αλλαγές θα συζητηθούν σε επόμενη
ανάρτηση.
