Αυτές τις ημέρες γίνεται πολλή συζήτηση επιχειρώντας να απαντηθεί το ερώτημα «πότε θα γίνουν οι επόμενες κοινοβουλευτικές εκλογές;».
Η ασφαλής πρώτη απάντηση είναι ο Σεπτέμβριος 2019, οπότε και λήγει η τετραετία που προβλέπει το Σύνταγμα. Στην περίπτωση αυτή, ο ΣΥΡΙΖΑ θα εξαντλήσει την τετραετία εις πείσμα όσων εκτιμούν κάτι διαφορετικό. Μπορεί όμως να υπάρξουν λόγοι και εξελίξεις που θα επιβάλουν πρόωρες εκλογές. Θα προσπαθήσω να συνεισφέρω στην συζήτηση, προσδιορίζοντας κάποια σενάρια πρόωρων εκλογών. Από την φύση μιας τέτοιας προσέγγισης, ο λόγος είναι υποθετικός. Δεν υπάρχει βεβαιότης ούτε επιστημονικά προσδιορισμένες πιθανότητες για τα διάφορα σενάρια. Επίσης, θα περιοριστώ στους εσωτερικούς παράγοντες, δεν θα περιλάβω δηλαδή στην ανάλυση μου παράγοντες όπως οι δανειστές, η Τουρκία, οι εκλογές στη Γερμανία, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και η νέα Κυβέρνηση Τραμπ.
Είναι εύλογο μια τέτοια συζήτηση να έχει στο επίκεντρο της τα πολιτικά κόμματα εξουσίας, τον ΣΥΡΙΖΑ και τη Νέα Δημοκρατία. Με τα σημερινά δεδομένα, το κόμμα που θα μπορούσε να προκαλέσει πρόωρες εκλογές είναι ο ΣΥΡΙΖΑ. Υπενθυμίζω ότι σύμφωνα με το Σύνταγμα της Ελλάδος:
«Η ίδια η Κυβέρνηση, ακόμη, μπορεί να προκαλέσει εκλογές, μέσω της διάλυσης της Βουλής από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, προκειμένου να υπάρξει ανανέωση της λαϊκής εντολής προς την Κυβέρνηση για να αντιμετωπίσει κάποιο εθνικό θέμα εξαιρετικής σημασίας (αποκλείεται όμως η διάλυση της Βουλής δύο συνεχόμενες φορές για το ίδιο θέμα).»
Η Νέα Δημοκρατία δεν διαθέτει σήμερα άμεσα μια τέτοια δυνατότητα. Μόνον έμμεσα θα μπορούσε να οδηγήσει τη χώρα σε εκλογές, εξαναγκάζοντας τον ΣΥΡΙΖΑ να το πράξει για να βγει από κάποιο αδιέξοδο.
«Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας μπορεί να διαλύσει τη Βουλή και να προκηρύξει εκλογές νωρίτερα από το τέλος της τετραετίας, αν έχουν παραιτηθεί ή καταψηφιστεί από τη Βουλή δύο Κυβερνήσεις και η σύνθεσή της δεν εξασφαλίζει κυβερνητική σταθερότητα.»
Το ερώτημα που τίθεται επομένως είναι κατά πόσον ο ΣΥΡΙΖΑ θα ζητήσει πρόωρες εκλογές.
Ο ΣΥΡΙΖΑ θα ζητήσει αυτοβούλως πρόωρες εκλογές σε περίπτωση που θα έχει σαφές πλεονέκτημα έναντι της Νέας Δημοκρατίας, και θα πρέπει να το αξιοποιήσει στην δεδομένη χρονική στιγμή. Παράδειγμα είναι μια πέραν της προβλεπόμενης βελτίωση της οικονομίας, που αντιστρέφει το κλίμα και δίνει στον ΣΥΡΙΖΑ πλεονέκτημα εκλογής έναντι της Νέας Δημοκρατίας. Ας ονομάσουμε αυτό το σενάριο ΣΥΡΙΖΑ1. Στην περίπτωση αυτή ο ΣΥΡΙΖΑ δεν θα θέλει να περιμένει μέχρι το 2019, επειδή αυτή η βελτίωση κατά πάσα πιθανότητα θα είναι ευάλωτη και βραχύβια και θα μπορούσε να αντιστραφεί. Το σενάριο αυτό έχει κατά την γνώμη μου πολύ μικρή πιθανότητα εμφάνισης, αφού η οικονομία της χώρας είναι σε ιδιαίτερα κακή κατάσταση και οι απαιτήσεις του «εθνικού προγράμματος μεταρρυθμίσεων 2016» είναι ιδιαίτερα υψηλές. Ήδη παρουσιάστηκαν προβλήματα στην δεύτερη αξιολόγηση της προόδου του προγράμματος.
Μπορεί όμως να έχουμε και ένα σενάριο στο οποίο ο ΣΥΡΙΖΑ θα ζητήσει πρόωρες εκλογές για να προσπαθήσει να διασώσει ένα «βυθιζόμενο» σκάφος. Οι εξελίξεις στην οικονομία είναι τόσο κακές που οδηγούν, για παράδειγμα, σε νέα μέτρα, τέταρτο μνημόνιο, και άλλα σχετικά που αποτελούν πλέον ανάθεμα σε μια κοινωνία που έχει εξαντληθεί από την μέχρι τώρα ανελέητη υπερφορολόγηση και την κατάρρευση του παραγωγικού τομέα της οικονομίας. Ας ονομάσουμε αυτό το σενάριο ΣΥΡΙΖΑ2. Στην περίπτωση αυτή «προκαλείται» από τον ΣΥΡΙΖΑ μια σύγκρουση με τους πιστωτές - θεσμούς, και ακολουθεί «πατριωτική» πρόσκληση στις κάλπες για να αποτραπούν «ταπεινωτικές» για την χώρα εξελίξεις. Λίγο πολύ αυτό το σενάριο παραπέμπει στο δημοψήφισμα του 2015, και έχει σχετικά υψηλή πιθανότητα εμφάνισης. Στην ουσία του το σενάριο αυτό είναι υψηλού ρίσκου για τον ΣΥΡΙΖΑ, αφού η πιθανότητα να πείσει το εκλογικό σώμα για τέταρτη φορά είναι εξαιρετικά περιορισμένη, με δεδομένη την μέχρι σήμερα διακυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ – ΑΝΕΛ. Είναι όμως σενάριο «ηρωικής εξόδου», οπότε και μπορεί να προτιμηθεί έναντι ενός αργού και ατιμωτικού θανάτου, που καταλήγει σε εκλογικά ποσοστά κάτω από το 15%. Ένα λογικό ορόσημο για το σενάριο αυτό είναι το 2018, αφού τότε λήγει το Εθνικό Πρόγραμμα Μεταρρυθμίσεων και είναι ιδιαίτερα πιθανό ότι θα έχουν παρουσιασθεί προβλήματα στην εκτέλεση του, προβλήματα που θα απαιτήσουν για μια ακόμη φορά επώδυνες αποφάσεις και μέτρα.
Σε κάθε άλλη περίπτωση, το καλύτερο που έχει να κάνει ο ΣΥΡΙΖΑ είναι να «κάθεται στα αυγά» του και να περιμένει το 2019, οπότε και θα δώσει τον μεγάλο εκλογικό αγώνα για να παραμείνει στην εξουσία. Καθώς κάθεται στα αυγά του κάνει και όλες τις κινήσεις εκείνες που θα μπορούσαν να εκληφθούν ως προετοιμασία εκλογών, για να ρίχνει στάχτη στα μάτια των αδαών και να «ζαλίζει» τα όργανα των δημοσκοπήσεων. Κανείς όμως εντός του ΣΥΡΙΖΑ που διατηρεί τας φρένας του δεν θέλει πρόωρες εκλογές. Και απεύχονται και προσεύχονται. Απεύχονται δυσμενείς εξελίξεις μια και πρακτικά ενώ είναι στην θέση του οδηγού (Κυβέρνηση) είναι απλοί επιβάτες, και προσεύχονται να αντέξουν οι Έλληνες φορολογούμενοι μέχρι το 2019 χωρίς να επαναστατήσουν, ή/και να κάνουν παύση πληρωμών, ή/και να μη μπορούν να πληρώνουν πιά.
Η Νέα Δημοκρατία δεν διαθέτει ενεργητικό άμεσο πλεονέκτημα, οπότε αναγκαστικά περιορίζεται σε ασκήσεις εγρήγορσης και προετοιμασίας, προκειμένου η προκήρυξη πρόωρων εκλογών να μην αποτελέσει καταστροφική εξέλιξη για το κόμμα. Καταστροφική εξέλιξη θα είναι η εκλογική ήττα της Νέας Δημοκρατίας στις επόμενες εκλογές. Από πλευράς χρονισμού, η Νέα Δημοκρατία επιδιώκει να γίνουν οι εκλογές το 2019. Όσο αργότερα, τόσο καλύτερα. Άλλο θέμα βέβαια το ότι ο κ. Μητσοτάκης ζητά εκλογές με κάθε ευκαιρία. Υπάρχει βέβαια το θετικό γεγονός της εκλογής του Κυριάκου Μητσοτάκη στην ηγεσία της Νέας Δημοκρατίας. Αναμένουμε να δούμε πως θα τα καταφέρει, σε τι βαθμό θα προωθήσει ουσιώδεις μεταρρυθμίσεις σε όλους τους τομείς της Ελληνικής ζωής, αρχίζοντας από την αναδιοργάνωση και ανανέωση του κόμματος της Νέας Δημοκρατίας. Αυτός είναι ο τομέας στον οποίο ο κ. Μητσοτάκης μπορεί να δώσει κάποια δείγματα γραφής πριν ανέλθει στην εξουσία. Ελπίζω να χρησιμοποιήσει και τον χρόνο που διαθέτει και την δύναμη του ηγέτη για να ξεκινήσει την πραγματική μεταρρύθμιση από το ίδιο του το κόμμα.
Από τα παραπάνω προκύπτει ότι από τα πολιτικά κόμματα εξουσίας μόνο ο ΣΥΡΙΖΑ θα μπορούσε να προκαλέσει πρόωρες εκλογές, και αυτό στη βάση δύο σεναρίων, ένα εκ των οποίων – ΣΥΡΙΖΑ1 - είναι θετικό για τον ΣΥΡΙΖΑ αλλά με χαμηλή πιθανότητα εμφανίσεως, ενώ το άλλο σενάριο – ΣΥΡΙΖΑ2 - είναι δυσμενές, και αποτελεί στην ουσία «ηρωική έξοδο». Αυτό το πρώτο συμπέρασμα δεν αποτελεί έκπληξη, αφού η μέχρι σήμερα (2010 – 2016) διαχείριση της κρίσης από τα πολιτικά κόμματα εξουσίας της Ελλάδας είναι απογοητευτική, αναποτελεσματική και ετερόφωτη, κινούμενη αυστηρά μέσα στα πλαίσια των συμφωνιών με τους δανειστές. Τα αντικειμενικά δεδομένα της οικονομίας, της κοινωνίας, του πολιτικού συστήματος, δεν επιτρέπουν να υποθέσουμε ότι το υπάρχον πολιτικό σύστημα θα αρχίσει να λειτουργεί διαφορετικά, ότι θα μεταλλαχθεί σε κάτι διαφορετικό, σε κάτι καλύτερο, αφ’ εαυτού. Αν τα πολιτικά κόμματα εξουσίας της Ελλάδος είναι ουσιαστικά χωρίς την πολιτική δύναμη να οδηγήσουν τις εξελίξεις προς την κατεύθυνση που συμφέρει το καθένα, και παραμένουν παρατηρητές των γεγονότων και των τάσεων εντός και εκτός Ελλάδος, μπορεί να υποθέσουμε ότι το εκλογικό σώμα, οι πολίτες, έχουν κάποια δυνατότητα να προκαλέσουν πρόωρες εκλογές με την συμπεριφορά τους και την δραστηριότητα τους;
Σε ένα σενάριο «παθητικής αντίστασης», ένα μεγάλο ποσοστό φορολογουμένων σταματάει να καταβάλει φόρους. Μια τέτοια συλλογική συμπεριφορά πιθανά θα αναγκάσει την Κυβέρνηση να ζητήσει πρόωρες εκλογές, αφού δεν θα μπορεί να κυβερνήσει, έχοντας ουσιαστικά ένα κατεστραμμένο προϋπολογισμό λόγω χαμηλών φορολογικών εσόδων. Επομένως οι πολίτες της Ελλάδος, σύμφωνα με το σενάριο αυτό, έχουν τη δυνατότητα να ωθήσουν τον ΣΥΡΙΖΑ σε πρόωρες εκλογές, στα πλαίσια ενός κινήματος «δεν πληρώνω». Ας ορίσουμε το σενάριο αυτό ως ΦΟΡΟΛΟΓΟΥΜΕΝΟΙ. Πόσο πιθανό όμως είναι ένα τέτοιο σενάριο; Οι Έλληνες φορολογούμενοι μέχρι σήμερα είναι σε αξιοθαύμαστο βαθμό συνεπείς, παρόλη την καταιγίδα που έχει επιπέσει. Επίσης, τα αντανακλαστικά της Ελληνικής κοινωνίας σε όλη την περίοδο 2010- 2016 είναι μειωμένα έως ανύπαρκτα. Είναι δε πρωτοφανές το ότι παρόλη την τεράστια κρίση της χώρας και τη συνέχιση της, το πολιτικό σύστημα παραμένει σχετικά αλώβητο, με μόνο το ΠΑΣΟΚ να έχει «πληρώσει τη νύφη», και νέα σχήματα όπως το ΠΟΤΑΜΙ να βρίσκονται πλέον στα όρια της εκλογιμότητας. Εκεί δηλαδή που θα περίμενε κανείς να έχουμε πληθώρα νέων πολιτικών σχηματισμών και την κατάρρευση των παλαιών, βλέπουμε μία από τα ίδια, με την Χρυσή Αυγή να προβάλλει σταθερά ως η τρίτη πολιτική δύναμη, και τον ΣΥΡΙΖΑ με τη Νέα Δημοκρατία να αποτελούν τα κόμματα εξουσίας. Με βάση όλα αυτά, κατά την γνώμη μου το σενάριο ΦΟΡΟΛΟΓΟΥΜΕΝΟΙ έχει πολύ μικρή πιθανότητα πραγματώσεως. Η «αντίσταση» των φορολογουμένων εκφράζεται κυρίως με διαφορετική ψήφο. Αυτή η διαφορετική ψήφος έφερε τον ΣΥΡΙΖΑ στην εξουσία, και αυτή – κατά πάσα πιθανότητα - θα τον αποπέμψει. Μην περιμένουμε όμως άλλες συμπεριφορές, άλλες δραστηριότητες, άλλα κινήματα, άλλα πολιτικά σχήματα. Η πολιτική συμπεριφορά του Έλληνα περιστρέφεται γύρω από την ψήφο και την σχετική «δικτύωση», με βάση την οποία θα εισπράξει την «αμοιβή» για την ψήφο, δηλαδή θα την εξαργυρώσει. Πάνω σε αυτό το μοντέλο συμπεριφοράς χτίστηκε το πελατειακό πολιτικό σύστημα, και αυτό το μοντέλο αποτελεί και τον κύριο λόγο που δεν αλλάζει η πολιτική συμπεριφορά του Έλληνα πολίτη και φορολογούμενου.
Όπως λοιπόν ο ΣΥΡΙΖΑ «κάθεται στα αυγά του» και περιμένει να έρθει το σωτήριο 2019, έτσι και ο Έλληνας πολίτης κάνει υπομονή και περιμένει να έλθουν οι επόμενες εκλογές για να εκφράσει τη νέα του επιλογή και ελπίδα.
Τα παραπάνω δεν καλύπτουν την συμπεριφορά των όσων δεν μετέχουν στις εκλογές. Όμως η έλλειψη οιασδήποτε δραστηριότητας αυτών των πολιτών, με οδηγεί στο συμπέρασμα ότι έχουν περάσει στο περιθώριο και δεν έχουν πολιτικό φορέα έκφρασης, ούτε έστω για να εισπράξουν κι αυτοί κάτι από την ψήφο τους. Μεγάλο το θέμα αυτής της περιθωριοποίησης, αλλά το αφήνω για ένα άλλο άρθρο.
Κλείνοντας, θα ήθελα να απαντήσω το ερώτημα «θα εξαντλήσει ο ΣΥΡΙΖΑ την τετραετία;». Το πιθανότερο είναι ότι ο ΣΥΡΙΖΑ δεν θα εξαντλήσει την τετραετία. Οι πρόωρες εκλογές θα γίνουν πριν από την λήξη του παρόντος Εθνικού Προγράμματος Μεταρρυθμίσεων, το 2018, με φόντο νέα μέτρα, και πιθανότατα και τέταρτο μνημόνιο με συμμετοχή του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου. Ο ΣΥΡΙΖΑ θα «συρθεί» στις εκλογές αυτές, μη έχοντας άλλη επιλογή, επιχειρώντας «ηρωική» έξοδο, και την διάσωση των εκλογικών του ποσοστών στα επίπεδα του 15-20%, ώστε να αποτελέσει μια ισχυρή αντιπολίτευση στη νέα κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας. Ο Κυριάκος Μητσοτάκης θα πρέπει να αξιοποιήσει τον χρόνο που μεσολαβεί μέχρι τις πρόωρες εκλογές, αναδιοργανώνοντας και ανασυγκροτώντας το κόμμα της Νέας Δημοκρατίας. Αν δεν το κάνει αυτό, δεν θα έχει πείσει για την ικανότητα του να πράξει κάτι αντίστοιχο στο Κράτος, την οικονομία, την κοινωνία, το πολιτικό σύστημα. Η μεγάλη πρόκληση των καιρών είναι η ριζοσπαστική μεταρρύθμιση, και ο Κυριάκος Μητσοτάκης θα πρέπει να αποδείξει ότι είναι ο ηγέτης που μπορεί να την πραγματοποιήσει, ξεκινώντας από το κόμμα της Νέας Δημοκρατίας.
*Ο Νίκος Μορόπουλος είναι Σύμβουλος Εταιρικών Μετασχηματισμών (MSc)
