ΕΙΔΗΣΕΙΣ ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΑ
ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΗ ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ ΓΙΑ ΤΑ ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ
ΑΡΘΡΟ 19 Καθένας έχει το δικαίωμα της ελευθερίας της γνώμης και της έκφρασης
ταση επικρατεί ξανά στη Μέση Ανατολή, καθώς όπως φαίνεται
γίνεται το πρώτο βήμα λήξης της ειρηνευτικής συμφωνίας μεταξύ Ισραήλ και
Ιορδανίας, με τη δεύτερη να ανακοινώνει την επανάκτηση «κάθε εκατοστού»
των εδαφών της.
Ο βασιλιάς της Ιορδανίας ανακοίνωσε την Κυριακή «πλήρη
κυριαρχία» πάνω σε δύο κομμάτια γης που ελέγχονται από το Ισραήλ,
καταλήγοντας στο τέλος μιας 25ετούς ρύθμισης που περιγράφεται στην
ειρηνευτική συμφωνία των χωρών.
Ο βασιλιάς Αμπντουλάχ Β ‘δήλωσε σε μια ομιλία την Κυριακή ότι η
Ιορδανία θα τερματίσει την «προσάρτηση των δύο περιοχών, Ghumar και
Al-Baqoura, στη συνθήκη ειρήνης και θα επιβάλει πλήρη κυριαρχία σε κάθε
εκατοστό τους». Το Ισραήλ, το οποίο έχει ελέγξει τα εδάφη για πάνω
από 70 χρόνια, είχε τη δυνατότητα να ελέγχει τις περιοχές βάσει της
ειρηνευτικής συμφωνίας του 1994. Μια από τις περιοχές, ένας τουριστικός
προορισμός στο βόρειο Ισραήλ, είναι γνωστή στα εβραϊκά ως «νησί της
ειρήνης».
Αλλά με τις διμερείς σχέσεις να ψυχραίνονται, ο Βασιλιάς Αμπντουλάχ
ανακοίνωσε στα τέλη του περασμένου έτους ότι θα τερματίσει τη συμφωνία. Η κίνηση αυτή σηματοδοτεί ένα νέο πλήγμα στις σχέσεις των δύο
χωρών που εξελίχθηκαν με μεγάλη αισιοδοξία αλλά στην πορεία
επιδεινώθηκαν.
Ακολουθώντας μια ιστορική προσωρινή ειρηνευτική συμφωνία μεταξύ του
Ισραήλ και των Παλαιστινίων ένα χρόνο νωρίτερα, ο τότε πρωθυπουργός του
Ισραήλ, Γιτζάκ Ράμπιν και ο τελευταίος βασιλιάς Χουσεΐν της Ιορδανίας,
υπέγραψαν συμφωνία ειρήνης στις 26 Οκτωβρίου 1994, παρουσία του
Αμερικανού Προέδρου Μπιλ Κλίντον και οι τρεις ηγέτες υποσχέθηκαν ζεστές
σχέσεις και ένα καλύτερο μέλλον. Ήταν η δεύτερη ειρηνευτική συμφωνία
μεταξύ Ισραήλ και αραβικής χώρας, μετά την Αίγυπτο.
Η συμφωνία παραμένει ζωτικό στρατηγικό πλεονέκτημα και για τις δύο
χώρες, οι οποίες διατηρούν στενή συνεργασία στον τομέα της ασφάλειας και
κοινά οικονομικά σχέδια. Ωστόσο, με μικρή πρόοδο προς το παλαιστινιακό
κράτος, η στενή επαφή δεν έχει υποχωρήσει στον μέσο πολίτη – ειδικά στην
Ιορδανία, όπου οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν παλαιστινιακές ρίζες. Οι
ισραηλινές πολιτικές στην ανατολική Ιερουσαλήμ, όπου η Ιορδανία έχει
δικαιώματα σε μουσουλμανικούς ιερούς τόπους, έχουν επίσης προκαλέσει
εντάσεις.
#BREAKING: Jordan King Announces the termination of the appendices in the peace treaty with Israel regarding Zofar and Naharayim area (until now, 25 years on, Israelis were allowed to enter freely): "we will apply sovereignty over every piece of land in these territories"
Έφοδο
στην ΑΣΟΕΕ πραγματοποίησε η αστυνομία το πρωί της Κυριακής στο πλαίσιο
επιχείρησης. Σε υπό κατάληψη χώρους στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών
βρέθηκαν κοντάρια, κουκούλες, άδεια μπουκάλια κι άλλα αντικείμενα.
Μεγάλη αστυνομική επιχείρηση πραγματοποιήθηκε στην ΑΣΟΕΕ, στην Πατησίων, το πρωί της Κυριακής.
Αστυνομικοί έκαναν έφοδο στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, πραγματοποιώντας έρευνα σε τρεις χώρους στην ΑΣΟΕΕ που ήταν υπό κατάληψη.
Οι αστυνομικοί εντόπισαν και κατάσχεσαν αντικείμενα όπως κοντάρια, αλυσίδες, πυροσβεστήρες διαρρηκτικά εργαλεία, καθώς και κομμάτια από μάρμαρα και πέτρες.
Έρευνα της αστυνομίας σε υπό κατάληψη χώρους του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών
Επίσης, όπως φαίνεται και στις φωτογραφίες και βίντεο που έδωσε στη δημοσιότητα η ΕΛ.ΑΣ. κατασχέθηκαν άδεια μπουκάλια, κράνη, γάντια, κουκούλες full face καθώς και είδη αμφίεσης για κάλυψη χαρακτηριστικών. Επίσης, οι αστυνομικοί κατάσχεσαν φυλλάδια αναρχικού περιεχομένου.
Μπουκάλια που βρέθηκαν μετά από έφοδο της αστυνομίας στην ΑΣΟΕΕ
Σύμφωνα με το επίσημο ανακοινωθέν της ΕΛ.ΑΣ., η επιχείρηση
πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο ερευνών σε χώρους υπό κατάληψη που
χρησιμοποιούνται ως «ορμητήρια» για επεισόδια και επιθέσεις εναντίον
αστυνομικών, καθώς και σε χώρους που χρησιμοποιούνται για
προπαρασκευαστικές ενέργειες, αλλά αποθήκευση ή παρασκευή αντικειμένων
που χρησιμοποιούνται στις επιθέσεις.
Φοιτητές είχαν καταγγείλει κατασκευή μολότοφ μέσα στην ΑΣΟΕΕ
Υπενθυμίζεται ότι το φως της δημοσιότητας είχαν δει πρόσφατα
καταγγελίες φοιτητών ότι μέσα στην ΑΣΟΕΕ κατασκευάζονται μολότοφ που στη
συνέχεια χρησιμοποιούνται για επιθέσεις κατά των ΜΑΤ.
«Κάτω στο υπόγειο, είναι γνωστό ότι υπάρχει το στέκι των αντιεξουσιαστών», είχε πει ένας φοιτητής.
Φοιτήτρια είπε ότι ένας διοικητικός υπάλληλος είχε δεχτεί επίθεση
καθώς θεώρησαν ότι ο άνδρας ήταν εναντίον της κατάληψης «Βανκούβερ».
«Γνώριζαν μάλλον ότι είχε κάποιες αντίθετες θέσεις οπότε τον
γρονθοκόπησαν το περασμένο Σάββατο με κλωτσιές και γροθιές στο σώμα»,
περιέγραψε.
«Η κατάσταση έχει ξεφύγει τελείως. Φοβόμαστε να κυκλοφορήσουμε και μέσα στη σχολή και τριγύρω», είχε δηλώσει.
Σημειώνεται ότι μετά την εκκένωση της κατάληψης «Βανκούβερ», πίσω από
την ΑΣΟΕΕ, είχε σημειωθεί μπαράζ επεισοδίων, αλλά και επιθέσεις κατά
αστυνομικών και ΜΑΤ.
Πανωλεθρία
για τις τουρκικές δυνάμεις, αφού μετά την σφοδρή επίθεση των συριακών
δυνάμεων, επανακτήθηκε συριακό χωριό στη βορειοανατολική επαρχία Hasakah
από τις τουρκικές στρατιωτικές δυνάμεις και τους τζιχαντσιστές
συμμάχους τους, μετά από τρομερή μάχη, κατά την οποία οι Σύροι «έτρωγαν
σίδερα» πολεμώντας στο έδαφος αναφέρουν αραβικά και συριακά ΜΜΕ.
Το συριακό κρατικό πρακτορείο ειδήσεων SANA, είχε αναφέρει νωρίτερα περί σφοδρότατων στρατιωτικών συγκρούσεων μεταξύ των συριακών κυβερνητικών δυνάμεων και των τουρκικών στρατευμάτων στο βορρά της χώρας. Οι συγκρούσεις του Σαββάτου περιλάμβαναν βαρύ πυροβολικό και πυραύλους εδάφους-εδάφους με επίκεντρο το χωριό Um Shaifa κοντά στην πόλη Ras al-Ayn. Οι τουρκικές δυνάμεις είναι ήδη
τοποθετημένες στην άκρη της πόλης και ρίχνουν επίσης βολές με άρματα
μάχης, ενώ και οι Σύροι είναι δίπλα και ανταποδίδουν με όλα τα ενδεχόμενα να είναι ανοικτά. Ειδικοί αναφέρουν σοβαρές εξελίξεις στο
συριακό έδαφος το επόμενο διάστημα, στο οποίο Σύροι και Τούρκοι
“τρέχουν” για να καταλάβουν όσο μεγαλύτερο έδαφος γίνεται και αυτό
μπορεί άνετα να εξελιχθεί σε κάτι πολύ μεγαλύτερο και σοβαρότερο. Την ίδια στιγμή εκατοντάδες μαχητές του ISIS, συμπεριλαμβανομένου του αποκαλούμενου “πρίγκιπα” Batu, αποτελούν μέρος των ένοπλων παρατάξεων της Τουρκίας. Αυτοί οι μαχητές κινούνται ελεύθερα στις περιοχές της επαρχίας Jarablus και του Al-Bab, ενώ μετακινούνται με τουρκικά στρατιωτικά οχήματα και δεν κρύβουν τις τάσεις τους και την πνευματική και ιδεολογική συμμετοχή τους στην ισλαμική οργάνωση. Την ίδια στιγμή, ο Πρόεδρος της Συρίας
Μπασάρ Αλ Ασάντ σε συνέντευξη του σήμερα, έκανε σφοδρότατη επίθεση
εναντίον του Τούρκου ομόλογό του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Ο Σύρος πρόεδρος Μ.Αλ Άσαντ τώρα έδωσε βαρυσήμαντη συνέντευξη στο ρωσικό δίκτυο RT, όπου επεσήμανε
ότι «ο Ερντογάν προσπαθεί να εμφανιστεί ως« υπεύθυνος λήψης αποφάσεων»,
αλλά δήλωσε ότι είναι «ένας Αμερικανικός πράκτορας σε αυτόν τον
πόλεμο», ενώ πρόσθεσε επίσης ότι «ο Τούρκος πρόεδρος είναι ένας κοινός κλέφτης που πριν έκλεβε εργοστάσια, σιτάρι και λάδι και σήμερα κλέβει τη γη». Στη συνέντευξη του στο RT, η οποία θα δημοσιευθεί τη
Δευτέρα, ο Άσαντ δήλωσε ότι η Ευρώπη ασχολείται με δύο τρόπους με τον
Τούρκο Πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν: «Η Ευρώπη φοβάται και χρειάζεται τον Ερντογάν ταυτόχρονα», είπε, προσθέτοντας «ότι η αποστολή προσφύγων στην Ευρώπη είναι «επικίνδυνη»
Σε μια προηγούμενη συνέντευξη με τον επίσημο συριακό κανάλι ειδήσεων
Al-Ikhbariya στις 31 Οκτωβρίου, ο Σύρος Πρόεδρος δήλωσε ότι δεν θα
συναντηθεί ποτέ με τον Ερντογάν, καθώς τον κατηγορεί ότι υποστήριζε
τρομοκράτες μέσα στη Συρία. «Ο Ερντογάν ασκεί την πολιτική της παρενόχλησης στην μεγαλύτερη κλίμακα και έκανα μια διαδικασία χαρακτηρισμού του», ανέφερε ο Άσαντ. «Στην αρχή, ο τουρκικός στρατός συμφωνούσε με τον συριακό στρατό, μέχρις ότου ο Ερντογάν στράφηκε εναντίον του, ανέφερε, επισημαίνοντας ότι η Συρία βασίζεται στο Ιράν και στη Ρωσία για να είναι η διάμεσος μεταξύ των δύο πλευρών. Η Τουρκία εισέβαλε στο βορειοανατολικό τμήμα της Συρίας τον περασμένο μήνα, με πρόσχημα την απομάκρυνση τωνΣύρων Κούρδων μαχητών από τα τουρκο-συριακά σύνορα, ενώ
χθες ο Ερντογάν δήλωσε ότι οι δυνάμεις τους δεν αποχωρούν από την
περιοχή επικαλούμενος τον ισχυρισμό ότι οι Κούρδοι δεν έχουν αποχωρήσει
πλήρως από τα συρο-τουρκικά σύνορα, μόνο που νεο-οθωμανοί δεν πρόκειται
ποτέ να αποσυρθούν από την Β.Συρία, εκτός και αν οι Σύροι τους
πολεμήσουν με κάθε μέσο. Οι κουρδικές ομάδες ζήτησαν βοήθεια από τις κυβερνητικές δυνάμεις της Συρίας , για να σταματήσουν την προέλαση των τουρκικών δυνάμεων. Από τότε, οι συριακές κυβερνητικές δυνάμεις συγκρούονται συνεχώς με τα τουρκικά στρατεύματα και τους υποστηρικτές της συριακής αντιπολίτευσης και ενώ η Μόσχα μεσολάβησε για μια σαθρή εκεχειρία στη βόρεια Συρία, οι συγκρούσεις συνεχίζονται αμείωτες και πιο σκληρές κάθε μέρα. Η Τουρκία, η οποία εισέβαλε στη βόρεια
Συρία προειδοποιώντας τους συμμάχους της στο ΝΑΤΟ και την Ευρώπη να μην
σταθούν εμπόδιο στο δρόμο της, κινείται ημέρα με την ημέρα με όλο και
πιο αλαζονικό τρόπο, φέρνοντας σε τεράστιο κίνδυνο σε ολόκληρη την Μέση Ανατολή.
Hundreds of ISIS fighters, including Batu princes, are part of Turkey's armed factions These fighters move freely in the areas of Jarablus and Al-Bab and in Turkish cars and they do not hide their tendencies and intellectual and ideological affiliation to the organization ....
Η
Αγία Ελένη διά χειρός Φώτη Κόντογλου, αφιερωμένη στη μνήμη της
Παπαδάκη. Το 1942, ο ζωγράφος είχε κι αυτός εκτεθεί, ως συνεργάτης του
μουσολινικού «Κουαδρίβιο»
Π. ΜΑΡΣΑΝ, «ΕΛΕΝΗ ΠΑΠΑΔΑΚΗ» (Αθήνα 2001)
Βίος, πολιτεία και θάνατος της ηθοποιού Ελένης Παπαδάκη.
Τελικά
η δεκαετία του ’40 δεν λέει με τίποτα να μας εγκαταλείψει ως συμβολική
διαχωριστική γραμμή, στο καλαπόδι της οποίας προσαρμόζονται βολικά οι
σημερινές πολιτικοϊδεολογικές αντιθέσεις. Το διαπιστώσαμε για μια ακόμη
φορά, με την αντιπαράθεση των τελευταίων εβδομάδων γύρω από το πρόσωπο
της Ελένης Παπαδάκη, της δημοφιλούς ηθοποιού (και ερωμένης του κατοχικού
πρωθυπουργού Ιωάννη Ράλλη) που εκτελέστηκε από την ΕΑΜική Εθνική
Πολιτοφυλακή κατά τα Δεκεμβριανά του 1944.
Η
απόφαση του νέου καλλιτεχνικού διευθυντή του Εθνικού Θεάτρου, Δημήτρη
Λιγνάδη, να την τιμήσει δίνοντας το όνομά της στο ισόγειο του REX
προκάλεσε την αντίδραση του Σωματείου Ελλήνων Ηθοποιών και, ανακλαστικά,
έναν καταιγισμό δημοσιευμάτων με κοινή συνισταμένη την εθνική και
πολιτική αποκατάσταση της «συκοφαντημένης» καλλιτέχνιδας.
«Το μόνο βέβαιο στην περίπτωσή της», μας πληροφορεί λ.χ. το γνωστό για την εμβρίθεια των ιστορικών αναλύσεών του «Πρώτο Θέμα» (26/10), «είναι
ότι δεν υπήρξε κατάσκοπος, καταδότρια, δωσίλογος, μαυραγορίτισσα, πόρνη
των ναζί, ηθική ή φυσική αυτουργός εγκλημάτων κατά τη διάρκεια της
Κατοχής. Ηταν μια γυναίκα που έσωσε ζωές αντιστασιακών και ως ανταπόδοση
της πατριωτικής της δράσης εκτελέστηκε με ανελέητη νοσηρότητα. Τα
“αμαρτήματά” της για τους εμπαθείς δολοφόνους της συμπυκνώνονταν σε
μετρημένα στα δάχτυλα του ενός χεριού “ανομήματα”. Προερχόταν από εύπορη
οικογένεια, ήταν απόφοιτος της Γερμανικής Σχολής Αθηνών, είχε τιμηθεί
προπολεμικά με έπαινο από τον τότε βασιλιά Γεώργιο Β΄ και, το χειρότερο,
η οικογένειά της διατηρούσε μακροχρόνια φιλική σχέση με τον εγκάθετο,
διορισμένο επί Κατοχής από τους Γερμανούς πρωθυπουργό και μισητό
“Κουίσλιγκ”, Ιωάννη Ράλλη. Αυτομάτως είχε καταχωρηθεί στην “αντίδραση”
της άρχουσας τάξης από τη σκληροπυρηνική μερίδα της Αριστεράς εκείνης
της εποχής. […] Η Ελένη Παπαδάκη ήταν τελικά ένα εύκολο και βολικό θύμα
ενός εκδικητικού φονταμενταλισμού, ο οποίος, στο πλαίσιο της άρνησής του
να κατανοήσει τη διαφορετική γνώμη και στάση, επιβάλλει τιμωρητικούς
και παραδειγματικούς σωφρονισμούς. Iδιαίτερα ραφιναρισμένη, μορφωμένη,
πολύγλωσση, κοσμική, απολιτίκ και χορτάτη αστή, συνιστούσε εκείνη την
ταραγμένη εποχή της επαναστατικής εμμονής το αντικείμενο του μίσους όσων
αποστρέφονταν την καλλιέργεια, τη δικαιοσύνη, τη συνύπαρξη που
στεριώνουν την κοινωνία».
«Με τέτοιες συμβολικές κινήσεις αποκαθηλώνεται σιγά σιγά η ιδεολογική ηγεμονία της Αριστεράς στον χώρο της Ιστορίας» («Φιλελεύθερος», 18/10/2019)
Η
ανάδειξη της «απολιτίκ» γερμανοφιλίας (επί Κατοχής) ως εθνικά και
κοινωνικά ορθής συμπεριφοράς, σε αντιδιαστολή προς τις «εμμονές» της
Αντίστασης, δεν ξαφνιάζει φυσικά καθόλου όταν προέρχεται από την
εφημερίδα που στις αρχές της τρέχουσας δεκαετίας είχε θέσει τα
πρωτοσέλιδά της στην υπηρεσία της προπαγάνδας του εγχώριου ναζισμού. Από
κοντά, όμως, στην ίδια αποκατάσταση έσπευσαν να συμβάλουν και κάθε
λογής φιλελεύθεροι, με ή άνευ εισαγωγικών, από την Ελενα Ακρίτα (στο fb)
μέχρι τον Σάκη Μουμτζή (στο liberal.gr).
Οσο
κι αν αυτή η συστράτευση θυμίζει έμμεση προάσπιση οικείων ανιόντων,
φαινόμενο που απαντάται άλλωστε και στην αντίπερα πολιτικοϊδεολογική
όχθη, δεν παύει ν’ αποτυπώνει μια υπαρκτή δυναμική: η καθολική υπόκλιση
σε δανειστές και κάθε είδους «επενδυτές» προϋποθέτει (κι επιφέρει)
αντίστοιχες αναπροσαρμογές της εθνικά ορθής συλλογικής μνήμης.
Ποια
υπήρξε, όμως, στην πραγματικότητα η Ελένη Παπαδάκη, γιατί σκοτώθηκε και
πώς οικοδομήθηκαν τα αντιμαχόμενα αφηγήματα για τη ζωή και τον θάνατό
της; Αποκλειστική πηγή των τωρινών υπερασπιστών της, είτε άμεσα είτε διά
μέσου εκλαϊκευτικών αναπαραγωγών, αποτελεί η αγιογραφική βιογραφία της
από τον οδοντίατρο και θαυμαστή της Πολύβιο Μαρσάν, που εκδόθηκε το 2001
με βάση αρχειακό υλικό που παραχώρησαν ο αδερφός και η πάλαι ποτέ
σύντροφος της εκλιπούσας.
Ειδικά όσον αφορά
τον φόνο της, οι ισχυρισμοί του Μαρσάν έχουν επίσης αναπαραχθεί εκτενώς
από δύο ακόμη συγγραφείς: τον λογοτέχνη Μάνο Ελευθερίου, στις
συνεντεύξεις που παραχώρησε κατά την προώθηση της νουβέλας του «Η
γυναίκα που πέθανε δυο φορές» (2006), και τον Ελληνοκαναδό
πανεπιστημιακό Αντρέ Γερολυμάτο, καθηγητή σε έδρα «ελληνικών σπουδών»
χρηματοδοτούμενη από τη Διασπορά και το Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος (αλλά και
πάλαι ποτέ στενό συνεργάτη του στρατηγού Γρυλλάκη κατά τις «εθνικές»
εξορμήσεις του στους κόλπους της υπερατλαντικής Ομογένειας), στο βιβλίο
του «Κόκκινη Ακρόπολη, Μαύρος Τρόμος» (Ν. Υόρκη 2004 - Αθήνα 2005).
Το
πρωτότυπο πόνημα του οδοντιάτρου συνιστά όμως πηγή απείρως
διαφωτιστικότερη από τις «επώνυμες» αυτές αναπαραγωγές − εξ ου και θ’
αποτελέσει τον κύριο οδηγό μας για τη διαλεύκανση του βίου της
αμφιλεγόμενης ηθοποιού.
Η γοητεία της εξουσίας
Γεννημένη
το 1903 στην Αθήνα από εύπορους Φαναριώτες γονείς, η Ελένη Παπαδάκη
έβγαλε ιδιωτικό Γυμνάσιο (τα περί Γερμανικής Σχολής ανήκουν στη φαντασία
του «Πρώτου Θέματος»), έμαθε πιάνο και ξένες γλώσσες, πέρασε δύο χρόνια
ως «ακροάτρια» από τη Φιλοσοφική και στα 21 της ξεκίνησε καριέρα
ηθοποιού (1924), για να προσληφθεί στο Εθνικό Θέατρο αμέσως μετά την
ίδρυσή του (1931). Από παιδί «προτιμούσε την απομόνωση, που αργότερα μερικοί την απέδωσαν σε υπεροψία» (Μαρσάν 2001, σ.43). Σε κάθε περίπτωση, δεν ήταν από τους ανθρώπους που θεωρούν ίσο κι όμοιο τον περίγυρό τους.
Αντιφατικές
είναι οι διαθέσιμες πληροφορίες για την προπολεμική ερωτική της ζωή. Η
σχέση της από το 1927 με τη δημοσιογράφο Αιμιλία Καραβία έγινε ευρέως
αντιληπτή ως ομοφυλοφιλική, κάτι που ο σεμνότυφος Μαρσάν διαψεύδει
πάντως πεισματικά, τονίζοντας πως από το 1937 η Παπαδάκη διατηρούσε
δεσμό με τον βιολιστή της ΚΟΑ, Σαμ Μπράντεμπουργκ (σ.69-71). Εβραϊκού
θρησκεύματος, ο τελευταίος θα βγάλει την Κατοχή κρυμμένος στο σπίτι της
Καραβία στα Πατήσια, σε απόσταση αναπνοής από την κατοικία της Παπαδάκη
(σ.341).
Από ένα σημείο τουλάχιστον και μετά, η
δημόσια αναγνώριση της καλλιτεχνικής της αξίας και οι συνακόλουθες
αμείλικτες συγκρούσεις για την πρωτοκαθεδρία στον χώρο διαπλέχθηκαν
στενά με την τότε πολιτική εξουσία, με αποκορύφωμα την αυτοκρατορική
συμπεριφορά και πολιτεία της επί Κατοχής. Φαινόμενο ουδόλως πρωτόγνωρο
βέβαια στον συγκεκριμένο επαγγελματικό χώρο, αλλά που στην περίπτωση της
Παπαδάκη πήρε μια ιδιαίτερα οξυμένη μορφή, με τραγική για την ίδια
κατάληξη.
Σύμφωνα μ’ έναν θεατρικό παράγοντα
που τη γνώρισε από κοντά, οι απαρχές της κατοχικής συμπεριφοράς της
πρέπει ν’ αναζητηθούν στην «ταπείνωση» που υπέστη το 1939, όταν η
ανταγωνίστριά της Κατίνα Παξινού την υποσκέλισε χάρη στη «στενή,
προσωπική σχέση» της με τον Αγγλο πρέσβη Σίντνεϊ Ουότερλοου: «Στην
επίσημη πρεμιέρα της “Ηλέκτρας” στο Βασιλικό Θέατρο του Λονδίνου, η
σιδηρά αυλαία έπεσε αφήνοντας μπροστά τη “σιδηρά” κυρία του ελληνικού
θεάτρου, να υποκλίνεται εισπράττοντας τα παρατεταμένα χειροκροτήματα και
τα “Μπράβο!” του λονδρέζικου κοινού, ενώ η Παπαδάκη είχε αποκλειστεί
πίσω από την αυλαία, στη σκηνή, με τους άλλους ηθοποιούς, γεμάτη θλίψη
και οργή. Αυτή η ταπείνωση της Ελένης Παπαδάκη έγινε αιτία να αποζητήσει
και κείνη την υποστήριξη ενός δυνατού προσώπου. Την βρήκε στη σχέση που
δημιούργησε με τον Πρωθυπουργό της κατοχικής Κυβέρνησης, Γιάννη Ράλλη» (Θόδωρος Κρίτας, «Οπως τους γνώρισα», Αθήνα 1998, σ.125).
Καρπός
της σχέσης της μ’ αυτόν τον τελευταίο υπήρξαν τα προνομιούχα συμβόλαια
που απέσπασε στις 1/7/1943 και 21/6/1944, με όρους που «αντανακλούσαν την πρωθυπουργική εύνοια»:
όχι μόνο πανύψηλες αμοιβές αλλά και αποφασιστική εξουσία σε ζητήματα
που αφορούσαν τη λειτουργία του θεάτρου, όπως η επιλογή των έργων που θ’
ανεβάζονταν (Μαρσάν 2001, σ.295 & 320).
Εξίσου
εμβληματικές υπήρξαν οι σχέσεις που καλλιέργησε με Γερμανούς
στρατιωτικούς, στη διάρκεια πάντα της Κατοχής. Οπως εκείνος ο «ωραίος
Γερμανός αξιωματικός» που, σύμφωνα με την προσωπική μαρτυρία του Αλέκου
Λιδωρίκη, «πήγαινε κάθε βράδυ στο Εθνικό Θέατρο και την περίμενε να
τελειώσει να φύγουν» (όπ.π., σ.289).
Σύμφωνα με τον βιογράφο και θαυμαστή της, οι λόγοι αυτής της συμπεριφοράς ήταν βέβαια καθαρά... πολιτισμικοί: «Στα
παιδικά της χρόνια είχε ανατραφεί και εμποτιστεί με τη γερμανική
κουλτούρα» και τα γερμανικά «ήταν ασφαλώς η δεύτερη μητρική της γλώσσα.
Οταν είχε να κάμει μιαν αριθμητική πράξη και να μετρήσει κάτι το ’καμε
πάντα στα γερμανικά. Ποτισμένη από μικρή με ό,τι καλό είχε να
παρουσιάσει το γερμανικό πνεύμα, δε σταμάτησε να προσφεύγει σ’ αυτό και
όταν ακόμη τα πολιτικά γεγονότα θα μπορούσαν να βάλουν σ’ αυτή τη
νοοτροπία ένα φραγμό. [..] Ετσι δεχόταν το θαυμασμό και τα
χειροκροτήματα εκείνων των Γερμανών, που με την κλασική παιδεία τους
ενθουσιάζονταν με τις ερμηνείες της Αντιγόνης, της Ιφιγένειας, της
Εκάβης» (σ.288).
Τον καιρό των «εξιλασμών»
Ολα
αυτά δεν θα είχαν και πολλή σημασία, αν εκείνα τα χρόνια δεν ήταν εποχή
θανατηφόρας πείνας, γενικευμένης λεηλασίας του ιδιωτικού και δημόσιου
πλούτου από τους κατακτητές και αιματηρών αντιποίνων προς «εξιλασμόν»
της αντικατοχικής Αντίστασης.
Αντιμέτωποι μ’ αυτή την πραγματικότητα, οι υμνητές της Παπαδάκη καταφεύγουν σε δύο άκρως αντιφατικούς ισχυρισμούς:
● Η ηθοποιός, ισχυρίζονται, «ούτε θέση εξουσίας πήρε ποτέ ούτε ενήργησε ανοικτά ως πρόσωπο εξουσίας» (Ιάσονας Τριανταφυλλίδης, «Εφ.Συν.» 29/10)· οι επαφές της με τον Ράλλη και τους Γερμανούς «ήταν σχέσεις καθαρά προσωπικές, ιδιωτικής φύσης, έστω και συναισθηματικές ή ερωτικές»
(Μαρσάν, όπ.π., σ.289). Φυσικά, για ν’ ασκεί κάποιος (ή κάποια)
πραγματική εξουσία, δεν χρειάζεται να έχει διοριστεί με ΦΕΚ· αρκούν οι
προσβάσεις στους θεσμικούς κατόχους της, όπως γνωρίζουμε από πάμπολλες
περιπτώσεις τόσο στην Ελλάδα όσο και διεθνώς. Και η Παπαδάκη, όπως
προκύπτει απ’ όλες τις διαθέσιμες αφηγήσεις, αξιοποίησε αυτές τις
προσβάσεις της και με το παραπάνω.
● Οποια
άτυπη εξουσία είχε, η Παπαδάκη την άσκησε για καλό: επανειλημμένα
μεσολάβησε στον Ράλλη για τη σωτηρία ή απελευθέρωση ανθρώπων που είχαν
συλληφθεί από τις δωσιλογικές αρχές ή τους Γερμανούς, γεγονός που δεν
πιστοποιείται μόνο από αφηγήσεις του περιβάλλοντός της αλλά κι από
συγκεκριμένα τεκμήρια − ικετευτικές ή ευχαριστήριες επιστολές που της
απηύθυναν επώνυμοι Αθηναίοι, ακόμη κι ΕΑΜίτες, για τη σωτηρία δικών τους
ανθρώπων (όπ.π., σ.290-4). Οπως γνωρίζουν βέβαια καλά όσοι έχουν
ασχοληθεί με την εποχή, δεν υπήρξε σχεδόν κανένας δωσίλογος, οσοδήποτε
ενεχόμενος στη λειτουργία του κατοχικού μηχανισμού, που να μην
προσκομίσει στους ανακριτές ή στο δικαστήριο παρόμοια πειστήρια. Καμιά
εξουσία δεν έχει άλλωστε νόημα, αν δεν αποδεικνύει έμπρακτα τη
χρησιμότητά της στον κοινωνικό περίγυρο αυτού που τη διαθέτει!
Υπάρχουν,
ωστόσο, και σκοτεινές σελίδες σ’ αυτό το ιστορικό. Η σημαντικότερη
αφορά το μαρτύριο της Βάσως Αργυριάδου, της προϊσταμένης του ραφείου του
Εθνικού Θεάτρου, που συνελήφθη, βασανίστηκε κι εκτελέστηκε τον Αύγουστο
του 1944 -επί Ράλλη- επειδή αρνήθηκε να καταδώσει τους δύο ΕΑΜίτες
γιους της (όπ.π., σ.321).
Η ομιλία που
εκφωνήθηκε από συναδέλφους της στο πρώτο μνημόσυνό της, παραμονές της
Απελευθέρωσης, στην εκκλησία απέναντι από τον χώρο εργασίας της,
φωτογραφίζει αρκετά ευκρινώς την Παπαδάκη: «Αμα σ’ έπιασαν, υπήρχαν
μέσα στο Εθνικό Θέατρο πρόσωπα ισχυρά και από το καλλιτεχνικό προσωπικό
και το διοικητικό, που θα μπορούσαν μ’ ένα τους νεύμα να σ’
ελευθερώσουν, μια που δεν είχες κανένα επιβαρυντικό παρά μόνο την αγάπη
για τα παιδιά σου. Ομως αυτό το βρήκαν έγκλημα και σ’ επιτροπή που
παρουσιάστηκε στον ισχυρότερο του Θεάτρου, έδωσαν τούτη την απάντηση:
“Αφού δεν μαρτυράει τα παιδιά της...”» (σ.322).
Την
αγγελική εικόνα της σχετικοποιούν επίσης ριζικά κάποιες άλλες σελίδες
της εξιδανικευτικής βιογραφίας που φιλοτέχνησε ο Μαρσάν. Μεταξύ άλλων,
πληροφορούμαστε εκεί (σ.261-7) πως από τις αρχές του 1942 και μετά,
εποχή θανατηφόρας πείνας και τρομερών στερήσεων, η Παπαδάκη έδωσε
πεισματική μάχη με τη διεύθυνση του Εθνικού Θεάτρου προκειμένου να...
μην πάρουν μισθολογικές αυξήσεις οι άλλοι ηθοποιοί και μειωθεί η
απόσταση που τη χώριζε, ως πρωταγωνίστρια, απ’ αυτούς!
Πιθανότατα αυτός ήταν και ο λόγος, μαζί με τη «φημολογούμενη σχέση με τους Γερμανούς ορισμένων από εκείνους που μετείχαν στην παράσταση»,
που οι ΕΑΜίτες συνάδελφοί της αποφάσισαν να σαμποτάρουν την τελευταία
εμφάνισή της, την «Εκάβη» του Ευριπίδη (1943-1944), με τεχνητές
λιποθυμίες των μελών του χορού κατά την ώρα της παράστασης (Ασπασία
Παπαθανασίου, «Σελίδες μνήμης», Αθήνα 1996, σ.48-9).
Η
πιο εύγλωττη ίσως μαρτυρία, παρά τις εξαιρετικά προσεκτικές διατυπώσεις
της, εντοπίστηκε στα απομνημονεύματα του μέλους του Δ.Σ. του Εθνικού
Θεάτρου επί Κατοχής, Θ.Ν. Συναδινού, με αφορμή το λοκ άουτ που επέβαλε
τον Μάρτιο του 1944 στο ίδρυμα ο Ράλλης, όταν απήργησαν οι ηθοποιοί του «που με τον μισθό που έπαιρναν ήταν αδύνατο να ικανοποιήσουν τις βιοτικές τους ανάγκες».
Αφηγούμενος την επιτυχή προσπάθειά του για επαναλειτουργία του θεάτρου, ο Συναδινός διευκρινίζει ότι «και
πολλά άλλα ζητήματα, ίσης ή και λιγότερης σοβαρότητας, χάρη στην
παρουσία στο Συμβούλιο του Α. Τερζάκη και μένα λυθήκανε σύμφωνα με τα
συμφέροντα του Θεάτρου, πολλές φορές παρά τη θέληση του Ι. Ράλλη, που
καθώριζε τη στάση του σύμφωνα με τις πληροφορίες που του μεταφέρανε οι
καταδότες του ή απηχούσαν οι γνώμες της Ελένης Παπαδάκη. Την άτυχη
καλλιτέχνιδα, που βρέθηκαν εγκληματικά χέρια να της στερήσουν τη ζωή,
την κάλεσα σπίτι μου και της μίλησα μ’ αγάπη κι ενδιαφέρον, ώρες
ολόκληρες, λέγοντάς της πως η συμπεριφορά της απέναντι στους συναδέλφους
της κι ο ρόλος που έπαιζε δίπλα στον Ι. Ράλλη δεν συμβιβαζότανε με την
καλλιτεχνική της ιδιότητα και το πλούσιο ταλέντο της. Μ’ άκουσε με
προσοχή και με ευχαρίστησε για τις “πατρικές”, όπως είπε, συμβουλές που
της έδωσα. − Κανείς δε μου μίλησε, όπως σεις σήμερα. Σας ευχαριστώ. Δυστυχώς δεν μ’ άκουσε. Το Ελληνικό Θέατρο στερήθηκε ένα υπερπολύτιμο κι αναπλήρωτο στοιχείο του» (Αρχείο Θ.Ν. Συναδινού [ΕΛΙΑ], φ.1, σ.9-10).
Η νέμεση της Απελευθέρωσης
Οπως
και σ’ άλλους κλάδους, του δημοσιογραφικού συμπεριλαμβανομένου
(«Εφ.Συν.» 25/11/2017), η Απελευθέρωση του 1944 συνοδεύτηκε από μια
πρώτη προσπάθεια συλλογικής αυτοκάθαρσης του σώματος των ηθοποιών.
Στις
20/10 το Δ.Σ. του ΣΕΗ διέγραψε 15 μέλη του, μεταξύ των οποίων και η
Παπαδάκη, ως «προδότες του ιερού αγώνα»· ακολούθησε επικύρωση της
διαγραφής από δύο διαδοχικές γενικές συνελεύσεις μέσα στον Νοέμβριο
(Μαρσάν, όπ.π., σ.326-35).
Στο μεσοδιάστημα η Παπαδάκη προσέφυγε στον υπουργό Παιδείας Παναγιώτη Χατζηπάνο (7/11), απαιτώντας «να αποκαταστήση την τρωθείσαν διά της άνω πράξεως έννοιαν παντός δικαίου και ηθικής τάξεως» (σ.329), αρνήθηκε δε εγγράφως να παραστεί στην επίμαχη συνέλευση, με το επιχείρημα ότι «πάσα
άμυνα επί τόσον αναρμόστως συντεταγμένου εγγράφου [του κατηγορητηρίου]
θ’ απετέλει ύβριν εναντίον εμού της ιδίας, απρεπώς ήδη διά της ως άνω
αποφάσεως καθυβρισθείσης» (σ.333-4).
Από
τον βιογράφο της και τους αντιγραφείς του, η διαγραφή αυτή προβλήθηκε
ως η μοιραία «στοχοποίησή» της που, μερικές εβδομάδες αργότερα, οδήγησε
στη σύλληψη κι εκτέλεσή της από την Εθνική Πολιτοφυλακή (πρώην ΟΠΛΑ).
Υποστηρίζεται, μάλιστα, πως οφειλόταν όχι στην κατοχική πολιτεία της
αλλά σε επαγγελματικό φθόνο από πλευράς των αριστερών συναδέλφων της.
Μολονότι
δεν υπάρχει η παραμικρή αμφιβολία ότι παρόμοια συναισθήματα κάθε άλλο
παρά απουσίαζαν σ’ έναν χώρο τόσο έντονα σημαδεμένο από το σύνδρομο της
διασημότητας, η σχέση της Παπαδάκη με τον Ράλλη κάθε άλλο παρά μυστικό
αποτελούσε όμως για την αθηναϊκή κοινωνία της εποχής, όπως διαπιστώνουμε
από τα αλλεπάλληλα σχετικά -και άκρως επιθετικά- δημοσιεύματα του
παράνομου δεξιού αντιστασιακού Τύπου των προηγούμενων χρόνων. Ανακριτές
κι εκτελεστές της Εθνικής Πολιτοφυλακής δεν χρειάζονταν την απόφαση του
ΣΕΗ για να κλείσουν τους λογαριασμούς με την πασίγνωστη ερωμένη του
λαομίσητου κατοχικού πρωθυπουργού!
Ο επίλογος
γράφτηκε κατά τη δεύτερη φάση των Δεκεμβριανών, εποχή μαζικής σύλληψης
4.000 αστών ομήρων με απόφαση του Π.Γ. του ΚΚΕ (ως αντίβαρο -υποτίθεται-
και εγγύηση για την ΕΑΜική βάση μετά τη διαφαινόμενη ήττα της αθηναϊκής
εξέγερσης) αλλά και εκτροχιασμού μιας μερίδας του σκληρού πυρήνα των
εξεγερμένων μπροστά στο φάσμα αυτής της τελευταίας.
Σε
αντίθεση με άλλους δωσίλογους συναδέλφους της που κατέφυγαν στην
ασφάλεια της πολιορκημένης «Σκομπίας», η Παπαδάκη είχε μείνει στο σπίτι
της στα Πατήσια, θεωρώντας πως η επαγγελματική φήμη της την προστάτευε
από κάθε κίνδυνο. Συνελήφθη στις 21 Δεκεμβρίου 1944 από την Εθνική
Πολιτοφυλακή κι εκτελέστηκε την ίδια νύχτα με μια σφαίρα στο κεφάλι ως
«η γυναίκα του Ράλλη».
Μεταπολεμικά,
ο φόνος καταδικάστηκε ρητά από την ηγεσία του ΚΚΕ ως «αδικαιολόγητη
αγριότητα» (Ζαχαριάδης 31/5/1945). Με τον καιρό, μια άλλη θεωρία -περί
«προβοκάτσιας» της Ιντέλιτζενς Σέρβις- πήρε ωστόσο το πάνω χέρι στην
αριστερή ιστοριογραφία.
Ως δικαιολογητική
βάση γι’ αυτό το σχήμα επιστρατεύεται το γεγονός πως οι επικεφαλής του
τοπικού ΙΣτ΄ τμήματος της Εθνικής Πολιτοφυλακής, με τα ψευδώνυμα
«Ορέστης» και «Φώτης», συνελήφθησαν τις επόμενες μέρες από τον
διαμερισματάρχη της Νίκο Ανδρικίδη, πέρασαν από λαϊκό δικαστήριο κι
εκτελέστηκαν, μαζί με τρεις εθνικόφρονες γυναίκες (που από αιχμάλωτες
είχαν μετατραπεί σε ερωμένες και συνεργάτιδές τους) για πληθώρα
ιδιοτελών εγκλημάτων (αυθαίρετες συλλήψεις για λύτρα, εκβιασμούς,
ληστείες), με το επιβαρυντικό ενδεχομένως της «προβοκάτσιας»
(Κωστόπουλος 2016, σ.74-6).
Εντυπωσιακή
παραμένει ωστόσο η εκκωφαντική σιωπή γύρω από το πραγματικό όνομα του
«Ορέστη», μολονότι αυτό ήταν γνωστό στα τότε στελέχη. Σύμφωνα με
ορισμένες ενδείξεις, η απόκρυψη της ταυτότητάς του υπαγορεύθηκε από
λόγους προστασίας ενός στενού συγγενή του, στελέχους επίσης τότε της
Πολιτοφυλακής και μέλους αργότερα της κομματικής ηγεσίας.
Ο
Ανδρικίδης συνελήφθη μετά τη Βάρκιζα, καταδικάστηκε επανειλημμένα σε
θάνατο για άσχετα φονικά των Δεκεμβριανών κι έμεινε στη φυλακή ώς τη
γενική αμνηστία του 1964. Μεταξύ άλλων, στις 15/5/1946 δικάστηκε και για
τον φόνο των «Ορέστη» και σία, αφέθηκε όμως ελεύθερος λόγω αμνήστευσης
της ηθικής αυτουργίας.
Στις δικές του
αναμνήσεις, υπαγορευμένες τη δεκαετία του 1990, «προβοκάτορες» θεωρεί
όχι τα στελέχη της ΟΠΛΑ αλλά τις εθνικόφρονες φιλενάδες τους που τους
«παρέσυραν»· στην περίπτωση δε της Παπαδάκη, ως βασικό κίνητρο της
σύλληψής της υποδεικνύει την επιθυμία «να της πάρουν τα μπιζού και τα
άλλα αντικείμενα που είχε σαν γνωστή ηθοποιός» (Ανδρικίδης 1996, σ.92).
Ο
φυσικός αυτουργός της εκτέλεσης της Παπαδάκη, 34χρονος μπακάλης Βλάσης
Μακαρώνας, καταδικάστηκε, τέλος, σε θάνατο (5/6/1945) κι εκτελέστηκε
στην κορύφωση του Εμφυλίου (21/2/1948).
Ξεπλύματα κατά συρροή
Οποια
κι αν ήταν τα πραγματικά περιστατικά, απείρως μεγαλύτερη σημασία είχε η
αναγόρευση της σκοτωμένης ηθοποιού σε σύμβολο συστράτευσης της ενιαίας
-πλέον- εθνικοφροσύνης κατά του κοινωνικού και πολιτικού εσωτερικού
εχθρού.
Η ανακάλυψη του πτώματος της Παπαδάκη
(26/1/1945) και η κηδεία της δημοσία δαπάνη στο κέντρο της Αθήνας
(28/1) θα σημάνουν την απαρχή της αγιοποίησής της απ’ όλους όσοι είχαν
λόγους να ξεχαστεί το πρόσφατο κατοχικό παρελθόν εν ονόματι του κοινού
«αντισυμμοριακού» αγώνα.
«Ασφυχτική κοσμοσυρροή και μεγάλη έξαψη», σημειώνει στο ημερολόγιό του ο αυτόπτης Γιώργος Θεοτοκάς. «Κραυγές
μίσους: “Θάνατος στους δολοφόνους! Εκδίκηση! Κατάρα! Οχι αμνηστία!” Σαν
τελείωσε η τελετή, το πλήθος αξίωσε να γίνει η μεταφορά του φέρετρου με
τα πόδια. Το σήκωσαν οι ηθοποιοί και αρκετός κόσμος ακολούθησε ώς το Α΄
Νεκροταφείο» («Τετράδια Ημερολογίου, 1939-1953», Αθήνα 1987, σ.566).
Διαγραμμένος
-όπως και η εκλιπούσα- από τον επαγγελματικό σύλλογό του λόγω της
ασύστολης κατοχικής αρθρογραφίας του υπέρ του Γ΄ Ράιχ («Εφ.Συν.»
6/4/2019), ο Σπύρος Μελάς θ’ αποφανθεί πάλι από τις στήλες του
«Ελληνικού Μέλλοντος» (31/1/1945) πως, αν γινόταν δεκτή η ενοχή της
Παπαδάκη, «τότε θάπρεπε να πέσουν όλες οι γυναίκες που πήγαν όχι με
φίλους των κατακτητών, αλλά με τους ίδιους τους Γερμανούς και τους
Ιταλούς και που ανάμεσα σ’ αυτές -ήτανε τόσες!- δεν είμαι καθόλου
βέβαιος ότι δεν άνοιξαν την αγκαλιά τους και γυναίκες κι αδερφάδες των
δημίων». Παλιά δοκιμασμένη συνταγή κάθε μπαγαπόντη η γενίκευση της ενοχής, ακόμη και για παντελώς ανόμοια αδικήματα.
Αυτά
το 1945. Εν έτει 2001, ο Πολύβιος Μαρσάν θα ξεπλύνει πάλι στο ίδιο
μήκος κύματος όλους όσοι διαγράφηκαν από τα σωματεία τους επί
δωσιλογισμώ αμέσως μετά την Απελευθέρωση, εκλαμβάνοντας τη συνέχιση της
καριέρας τους ως απουσία ενοχής:
«Ο
Αχιλλέας Μαμάκης διεγράφη από το Διοικητικό Συμβούλιο της Ενώσεως
Συντακτών για τον προδοτικό του ρόλο και τη στενή συνεργασία του με τη
γερμανική προπαγάνδα. Σε λίγο ξαναεργάστηκε ελεύθερα ως δημοσιογράφος,
αποκτώντας ισχύ και δημοσιότητα με τη στήλη “Θεατρικά Νέα” στο "Εθνος" ή
τη ραδιοφωνική του εκπομπή “Το θέατρο στο μικρόφωνο”. Εγινε και μια
ορισμένη περίοδο καλλιτεχνικός διευθυντής του Φεστιβάλ Αθηνών. Οπως και ο
Σπύρος Μελάς διεγράφη παροδικά από την Εταιρεία Ελλήνων Καλλιτεχνών ως
συνεργάτης του κατακτητή, για να επιστρέψει ως “Φορτούνιο” στις στήλες
του αθηναϊκού Τύπου και ως γνωστότατο μέλος στη μεταπολεμική πνευματική
ζωή της Αθήνας.
Και από τους
ηθοποιούς, όταν τα πνεύματα ησύχασαν, άλλος νωρίτερα, άλλος αργότερα,
όλοι ξαναγύρισαν στην ενεργό καλλιτεχνική δράση. [...] Ολοι ξαναβρήκαν
τη θέση τους στο ελληνικό θέατρο και στη συνείδηση του κόσμου, μια και
δεν υπήρξαν στοιχεία σοβαρά ν’ αποδείξουν τις κατηγορίες του “προδότη” ή
του “συνεργάτη του εχθρού”. Το ίδιο ασφαλώς θα συνέβαινε και με την
Ελένη Παπαδάκη, αν είχε επιζήσει» (σ.337).
Πώς
ακριβώς «ησύχασαν τα πνεύματα» μετά τη Βάρκιζα είναι, βέβαια, γνωστό:
με την αμείλικτη ποινική και αστυνομική καταστολή της ΕΑΜικής Αντίστασης
από τους ίδιους ακριβώς διωκτικούς μηχανισμούς που -ελέω «συνέχειας του
κράτους»- είχαν τεθεί στην υπηρεσία (και) του Γερμανοϊταλού κατακτητή.
Για ν’ απαλλαγεί κανείς θεσμικά από το στίγμα του δωσιλογισμού, η
απουσία επιβαρυντικών στοιχείων δεν είχε καμιά σημασία: αρκούσε η
ιδιότητα του «στοχοποιημένου από τους κομμουνιστές» εθνικόφρονος.
Ακόμη
κι ο υποδιοικητής των ταγματασφαλιτών της Εύβοιας, που υπέγραφε την
περίφημη ημερήσια διαταγή «απώλειαι ημετέρων, εις Γερμανός στρατιώτης
βαρέως τραυματίας» (4/6/1944), διορίστηκε άλλωστε το 1945 υποδιοικητής
της Σχολής Ευελπίδων, για να φροντίσει τη στελέχωση του στρατού με τους
κατάλληλους ανθρώπους.
Η επιχειρηματολογία
αυτή έχει, ωστόσο, την αχίλλειο πτέρνα της: έστω κι έμμεσα, παραδέχεται
ότι το μόνο διάστημα στο οποίο αποδόθηκε δικαιοσύνη για τα εγκλήματα των
δωσιλόγων της Κατοχής ήταν εκείνες οι άγριες 33 ημέρες του Κόκκινου
Δεκέμβρη. Ακόμη κι αν αυτό έγινε με μεθόδους που, ως πρακτική συνοπτικής
εξόντωσης των πολιτικών αντιπάλων, δεν είχαν τίποτα να ζηλέψουν από την
κρατική «Δικαιοσύνη» των αμέσως επόμενων χρόνων.
Το «ραμολιμέντο», η «τσούλα», η Ρωσίδα και οι γούνες
Σε
συνθήκες ασφυκτικής λογοκρισίας, ο παράνομος Τύπος αποτελεί το
αντεστραμμένο είδωλο του επίσημου. Αν ο δεύτερος αποτυπώνει την εικόνα
που η εξουσία θέλει να επιβάλει για τον εαυτό της, τα παράνομα έντυπα
μεγεθύνουν συνήθως την εντύπωση που μια φιμωμένη κοινωνία σχηματίζει για
πρόσωπα και πράγματα με βάση τα πιο ετερόκλητα υλικά· ελλείψει
ελευθερίας του λόγου και της πληροφόρησης, φήμες και κουτσομπολιά
διαδραματίζουν αποφασιστικό ρόλο στη φιλοτέχνησή της.
Τα
αποσπάσματα που ακολουθούν αποτυπώνουν τη δημόσια εικόνα της σχέσης της
Ελένης Παπαδάκη με τον Ιωάννη Ράλλη, όπως αυτή διασώθηκε στις στήλες δύο
δεξιών αντιστασιακών εφημερίδων της Κατοχής: της «Εφόδου» (που εξέδιδε η
«Εθνική Δράσις» των Μαρκεζίνη-Τριανταφυλλάκου-Ζαλοκώστα) και του
«Ελληνικού Αίματος» (των επαγγελματιών δημοσιογράφων
Βοβολίνη-Μήλιου-Πηνιάτογλου).
Ενδεχόμενες ανακρίβειες επιμέρους
περιγραφών, ακόμη και αποδεδειγμένες (για τις αιτίες λ.χ. του
πρωθυπουργικού λοκ άουτ στο Εθνικό Θέατρο), μικρή μόνο έχουν σημασία· η
ουσία βρίσκεται στη διάχυτη αντίληψη των τότε Αθηναίων για τη διάσημη
ηθοποιό και πρωθυπουργική ερωμένη, που αντικατοπτρίζεται στα ιδιότυπα
αυτά ρεπορτάζ.
Εχουμε και λέμε:
◼ «Προχθές το βράδυ όλο το
Κολωνάκι γέλασε με το πάθημα του Αρχιγκάγκστερ. Οπως διηγείται λοιπόν η
γειτονιά, το βραδάκι σταμάτησε η λιμουζίνα του έξω από την πολυκατοικία
του, με τους χαφιέδες χωροφύλακες και αστυνομικούς απ' έξω, και κατέβηκε
ο Ράλλης για να πάρη κάτι, όπως είδαν όμως όλοι στη λιμουζίνα μέσα
έμεινε κάποιο πρόσωπο! Οσοι είδαν καλίτερα, λένε πως ήταν η γνωστή
ηθοποιός της Δραματικής μας σκηνής, Δ/νίς Ε.Π. Πάντως γεγονός είναι πως
την παρουσία της μυρίστηκε και η Κα Ι. Ράλλη. Σκηνή λοιπόν και καυγάς
τρομερός μέχρι πεζοδρόμιο. Αποτέλεσμα: ο μεν κ. Ράλλης έφυγε τελικώς με
την δεσποινίδα Ε.Π., η δε κ. Ι. Ράλλη με μια βαλίτζα στο χέρι. Τα λύτρα
για τη συμφιλίωση, καμιά γούνα ή κανένα κόσμημα, θα τα πληρώση ο
φουκαράς ο ελληνικός λαός» («Εφοδος», 31/8/1943, σ.2).
◼ «Η
“ψευδοκυβέρνησις” των Αθηνών δεν λαμβάνει κανένα μέτρο αντιμετωπίσεως
της ακρίβειας και προστασίας του λαού, περιοριζομένη στην
χρηματιστηριακή της κερδοσκοπία και στους έρωτες του προέδρου της Γιάννη
Ράλλη προς γνωστήν ομοφυλόφιλον πρωταγωνίστριαν του θεάτρου. Ας
σημειωθή ότι ο Ράλλης, κερδοσκοπήσας στο χρηματιστήριο, εδώρησε στον
γεροντικό του έρωτα μια ζώνη από πλατίνα αξίας εκατοντάδων εκατομμυρίων.
Ετσι, ενώ ο λαός πεθαίνει από την πείνα, ο πρώην τρακαδόρος
“πρωθυπουργός” παριστάνει τον γεναιόδωρο εραστή» («Ελληνικόν Αίμα»,
15/10/1943, σ.4).
◼ «Τον γεροντικόν έρωτα του ραμολιμέντου
ψευτοπρωθυπουργού Γιάννη Ράλλη ή “μπέβα” ή τράκα ή... ή... -όπως θα
ανέφερε το αστυνομικό δελτίο προκειμένου περί γνωστού διαρρήκτου ή
πορτοφολά- προς την μέχρι πρότινος ομοφυλόφιλον ηθοποιόν Ελένη Παπαδάκη,
τον γνωρίζουν όλοι οι Αθηναίοι. Αγνοούν όμως τις σκηνές “απείρου
κάλλους” που κάθε τόσο διαδραματίζονται στην οικογένεια Ράλλη, εξ
αφορμής του “μεγάλου αυτού πάθους”.
Ετσι προ ημερών η τρίτη
νόμιμος σύζυγος του “μπέβα”, μία ρωσσίς, πρώην καμπαρετζού, επήγε στο
γραφείο του κ. προέδρου και συζύγου της -ο οποίος εν τω μεταξύ ετοιμάζει
ειδικό νόμο ακυρώνοντα τον τρίτο γάμο του, εις τρόπον ώστε να μπορή να
νυμφευθή την Ελενίτσα του- κι εζήτησε να της δώση το αυτοκίνητο διά να
πάη... επισκέψεις. Ο ψευτοπρωθυπουργός τής απήντησε ότι έχει σπουδαίες
εθνικές υποθέσεις και το αυτοκίνητο του χρειάζεται. Θυμωμένη η ρωσσίδα
έφυγε από το γραφείο του, όταν στην είσοδο του πρωθυπουργικού μεγάρου
είδε παρκαρισμένη την πολυτελή “Πακάρ” του “τράκα”. Επλησίασε! Μέσ’ το
αυτοκίνητο ευρίσκετο στρογγυλοκαθισμένη η Παπαδάκη. Χωρίς πολλά λόγια
τής επετέθη και την έσπασε στο ξύλο. Γύρω είχαν μαζευθή αστυφύλακες,
χωροφύλακες και πολίτες που απελάμβαναν του θεάματος.
Από τον
θόρυβο και τις φωνές της Ράλλαινας προς Παπαδάκη, “Αρπα τις
παλιογυναίκα, για να μάθης να ξεμυαλίζεις τους άνδρες”, έτρεξε κι ο
ίδιος ο ψευτοπρωθυπουργός, ο οποίος με πολύ κόπο κατόρθωσε ν’ αποσπάση
τη μαινομένη γυναίκα του από τη λατρευτή του!
Εν τω μεταξύ ο
[υπουργός Εσωτερικών] Ταβουλάρης -ζηλοτυπών τις γυναίκες λόγω της
ιδιότητός του ως κυναίδου- ερωτόμενος εκάστοτε επί της καταστάσεως,
απαντά στερεοτύπως: “Τι περιμένετε όταν ο Ράλλης είναι ξετρελλαμένος με
την ψωρολένη κι ο Πάγκαλος ξελιγωμένος μ’ ένα κοριτσόπουλο 18 χρονών”!»
(«Ελληνικόν Αίμα», 28/10/1943, σ.3-4).
◼ «Στους ημικοσμικούς και
υποκοσμικούς κύκλους διεδόθη τις τελευταίες μέρες ότι ο Γιάννης Ράλλης
κατόρθωσε -δημοσιεύων ειδικό νόμο- να τελέση τον τέταρτο γάμο του,
νυμφευθείς την Ελένη Παπαδάκη. Η πληροφορία δεν είναι ακριβής. Απλώς,
όπως ήδη γράψαμε, ο σχετικός νόμος είναι στα “σκαριά” − αφορά δε μόνο
τέταρτο πολιτικό, και όχι κι εκκλησιαστικό γάμο» («Ελληνικόν Αίμα»,
6/12/1943, σ.3)
◼ «Προ ημερών, ο Μπέβας [=Ι. Ράλλης] πληροφορήθηκε
την εξής στιχομυθία του εμπίστου υπουργού του, Ταβουλάρη, μ’ ένα
ανώτατο αξιωματικό της χωροφυλακής − ανθυπομοίραρχο που προήχθη σε...
υποστράτηγο. Ο “στρατηγός” ανέφερε στον “υπουργό” την κατάσταση που
επικρατεί σε κάποια επαρχία.
− Ολ’ αυτά, προσέθεσε ο “στρατηγός”, τα γνωρίζει και “ο κ. πρόεδρος”! − Πού τον αφήνει αυτή η τσούλα η Παπαδάκη να σκεφθή· μονολόγησε ο Ταβουλάρης» («Ελληνικόν Αίμα», 28/1/1944, σ.3)
◼
«Ο ψευδοπρωθυπουργός Ράλλης έχει δεχθή κατά καιρούς τα κοσμητικώτερα
παρατσούκλια και άλλοτε μεν απεκλήθη μπέκρας, τράκας, μπέβας κ.λπ.,
άλλοτε ταλληράκιας και μόλις τελευταία... καζανόβας! − λόγω των
αισθηματικών του επιτυχιών με την Ελένη Παπαδάκη». Ακολουθεί άσχετο
σχόλιο, για «τις γνωστές τσούλες των Αθηνών» που είχαν σχέσεις με
Ιταλούς («Ελληνικόν Αίμα», 15/2/1944, σ.2).
◼ «Οπως θα
πληροφορήθηκαν οι Ελληνες από σχετική ανακοίνωση, δημοσιευθείσαν στις
ελληνόφωνες αθηναϊκές εφημερίδες, διά νόμου της ψευτοκυβέρνησης Ράλλη
ανεστάλη η λειτουργία του εθνικού θεάτρου. Το “γιατί” όμως δεν το
ανέγραψαν τα γερμανοκουισλιγκικά όργανα. Γιατί ο γόης Γιάννης Ράλλης “τα
χάλασε” με τη γόησα Ελένη Παπαδάκη. Και για να την εκδικηθή διέλυσε το
θέατρό της! Οχι παίζουμε...» («Ελληνικόν Αίμα», 15/3/1944, σ.3).
◼
«Οι διασκεδάζοντες με τις κινήσεις των Ε.Ε.Ε. και προ παντός από το
μαύρισμα των τοίχων με τα τρία γράμματα εξηγούν το Ε.Ε.Ε. ως εξής:
“Ελένη Ελα Εδώ”. Πρόκειται, λένε, περί εκκλήσεως του Ράλλη προς την
Ελένη Παπαδάκη να ξαναγυρίση κοντά του − δεδομένου ότι, τελευταίως, το
ψευτοπρωθυπουργικό ζεύγος τα έχει τσουγκρίσει αγρίως» («Ελληνικόν Αίμα»,
12/6/1944, σ.4).
📕 Διαβάστε
▶ Πολύβιος Μαρσάν, Ελένη Παπαδάκη. Μια φωτεινή θεατρική πορεία με απροσδόκητο τέλος
(Αθήνα 2001, εκδ. Καστανιώτη). Ακρως αγιογραφική βιογραφία από έναν
οδοντίατρο και θαυμαστή της βιογραφούμενης, με βάση αρχειακό υλικό που
του προμήθευσαν οι οικείοι της εκλιπούσας. Εργο αναφοράς, πάνω στο οποίο
έχει οικοδομηθεί όλη η σχετική συζήτηση των τελευταίων δύο δεκαετιών.
▶ Νίκος Ανδρικίδης, 28 χρόνια στα κάτεργα (Κηφισιά
1996). Απομαγνητοφωνημένες αναμνήσεις του διαμερισματάρχη της Εθνικής
Πολιτοφυλακής που ανέλαβε την καταστολή των «εγκληματικών στοιχείων» του
ΙΣτ΄ Τμήματος − και, ταυτόχρονα, τη διαλεύκανση του φόνου της Παπαδάκη.
Την αναπαραγωγή της κομματικής προβοκατορολογίας συμπληρώνει το
παράλληλο (και πιο αξιόπιστο) ερμηνευτικό σχήμα του ιδιοτελούς φόνου με
πραγματικό κίνητρο τη ληστεία.
▶ Τάσος Κωστόπουλος, Κόκκινος Δεκέμβρης. Το ζήτημα της επαναστατικής βίας
(Αθήνα 2016, εκδ. Βιβλιόραμα). Ανατομία της βίας του ΕΛΑΣ και της
Εθνικής Πολιτοφυλακής στη διάρκεια της εξέγερσης των 33 ημερών, με βάση
δημοσιευμένες κι αδημοσίευτες πηγές. Σποραδικές αναφορές στον φόνο της
Ελένης Παπαδάκη και τη μεταπολεμική εργαλειοποίησή του.
Οι αστυνομικοί, παρουσία εισαγγελικούλειτουργού
και με τη συνδρομή κλειδαρά, άνοιξαν την πόρτα και βρέθηκαν μπροστά σε
κοντάρια και κράνη, διαρρηκτικά εργαλεία, γάντια, μπουκάλια άδεια,
πυροσβεστήρες, και ρούχα που χρησιμοποιούσαν οι κουκουλοφόροι για να
αλλάζουν μετά τις επιθέσεις και να μην μπορούν να ταυτοποιηθούν από τους αστυνομικούς.
Την ίδια ώρα, εντόπισαν και δοχείο με υγρό που θα σταλεί στα εργαστήρια για να εξακριβωθεί περί τίνος πρόκειται.
Οι Αρχές είχαν εδώ και καιρό την πληροφορία ότι στο υπόγειο του ΟικονομικούΠανεπιστημίου
είχε στηθεί ένα ολόκληρο επιχειρησιακό στρατηγείο μπαχαλάκηδων όμως τις
προηγούμενες ημέρες ήταν αδύνατο να γίνει η επιχείρηση, καθώς τα
μαθήματα είχαν ξεκινήσει και καθημερινά εκατοντάδες φοιτητές βρίσκονταν μέσα στο κτήριο.
Σήμερα το πρωί, όμως, πάνοπλοι αστυνομικοί, αρχικά περικύκλωσαν την ΑΣΟΕΕ και αστυνομικοί της ασφάλειας μπήκαν στα υπόγεια όπου ανακάλυψαν το ορμητήριο των κουκουλοφόρων.
Όλα τα αντικείμενα μεταφέρονται στα εγκληματολογικάεργαστήρια για DNA και αποτυπώματα και αμέσως μετά θα σχηματιστεί δικογραφία κατά των προσώπων που θα προκύψουν από την έρευνα των εργαστηρίων.
Από το 1983, ο κλασικός Μαραθώνιος της Αθήνας διεξάγεται στη μνήμη του Γρηγόρη Λαμπράκη. Όπως ο πρώτος Μαραθωνοδρόμος, ο ημι-μυθολογικός και ημι-ιστορικός Φειδιππίδης, έτσι και ο Λαμπράκης, προσπάθησε να τρέξει τη διαδρομή από τον Τύμβο του Μαραθώνα προς την Αθήνα ολομόναχος. Και, όπως και στην περίπτωση του Φειδιππίδη, ο Μαραθώνιος ήταν και για τον Λαμπράκη, η τελευταία διαδρομη...
Κάπου ανάμεσα στην ιστορία και το μύθο χαράχτηκε η διαδρομή του κλασικού Μαραθώνιου δρόμου. Ο Μαραθώνιος είναι η διαδρομή του αγγελιοφόρου. Του ανθρώπου που τρέχει για να μεταφέρει το μήνυμα. Ίσως πρόκειται για τον ταχύτερο
στρατιώτη του Μιλτιάδη, που τρέχει για να ανακοινώσει στους Αθηναίους
ότι νίκησαν τους Πέρσες και είναι ασφαλείς. Ίσως πρόκεται για το Γρηγόρη Λαμπράκη που τρέχει για να μεταφέρει το μήνυμα ότι οι Έλληνες -και όχι μόνο- δικαιούνται να ζήσουν με Ειρήνη και Δημοκρατία. Ίσως πρόκειται για τους εκατοντάδες χιλιάδες αθλητές που έχουν τρέξει τη νοητή διαδρομή σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης για να μεταφέρουν το μήνυμα του αγωνίζεσθαι. Για όσα έχουν αξία.
Οι Μαραθωνοδρόμοι συχνά καταρρέουν πριν το νήμα του τερματισμού, ή και μετά από αυτό. Όπως ακριβώς ο Φειδιππίδης.
Ο οποίος έτρεξε μετά τη Μάχη του Μαραθώνα γύρω από την Πεντέλη χωρίς
διακοπή και μπήκε στην Συνέλευση της Βουλής στην Αθήνα. Αναφώνησε «Χαίρετε! Νενικήκαμεν!» και πέθανε. Στην πραγματικότητα το όνομα του στρατιώτη που έτρεξε την πρώτη εκείνη διαδρομή παραμένει άγνωστο και οι μαρτυρίες για την πορεία του και την ταυτότητά του έρχονται από τον Πλούταρχο αρχικά και το Λουκιανό αργότερα. Ο δε Ηρόδοτος επιμένει ότι ο Φειδιππίδης δεν έτρεξε 42 χιλιόμετρα και 195 μέτρα (όση είναι η απόσταση του σύγχρονου Μαραθωνίου) από το Μαραθώνα στην Αθήνα, αλλά 250 χιλιόμετρα από την Αθήνα στη Σπάρτη για να ζητήσει βοήθεια.
Η απάντηση των Σπαρτιατών ήταν αρνητική προς τον κομιστή του μηνύματος, ο οποίος όμως είχε επιτελέσει το σκοπό του.
Η εκδοχή αυτή του μύθου ταιριάζει πιο πολύ στην περίπτωση του πιο εμβληματικου μαραθωνοδρόμου της σύγχρονης εποχής, του Γρηγόρη Λαμπράκη. Ενός ανθρώπου που έτρεξε μόνος του ενάντια σε όλους και όλα. Και μετά το «νήμα» έπεσε, στο βωμό αυτού ακριβώς του μηνύματος που μετέφερε: Της Ειρήνης, της Ελευθερίας, της Δημοκρατίας. Από το 1983, ο κλασικός Μαραθώνιος της Αθήνας φέρει το όνομά του και διεξάγεται προς τιμήν του.
Η ιστορία του Γρηγόρη Λαμπράκη είναι γεμάτη από συμβολισμούς και ο ίδιος τους συγκέντρωσε όλους επάνω του, σαν ανθρώπινος φάρος. Σπουδαίος αθλητής, επιφανής γιατρός, πολιτικός, αιώνιος οραματιστής
και αγωνιστής, έβλεπε τη ζωή σαν ένα στίβο, στον οποίο ο αγώνας δεν
σταματούσε ποτέ. Μέχρι να πέσεις κάτω... Ήταν και ο εμπνευστής του
Μαραθωνίου της Ειρήνης, ο οποίος διεξήχθη στις 21 Απριλίου 1963.
Και ο μόνος δρομέας που κατάφερε να τρέξει σε αυτόν, όχι επειδή οι
άλλοι εγκατέλειψαν, αλλά επειδή η κυβέρνηση της ΕΡΕ και του Κωνσταντίνου
Καραμανλή απαγόρευσε τη συμμετοχή σε αυτόν.
Ένας σπουδαίος αθλητής
Ο Λαμπράκης γεννήθηκε στις 3 Απριλίου 1912 στο χωριό Κερασίτσα της Ορεινής Αρκαδίας και ήταν το μικρότερο αγόρι ανάμεσα σε 14 παιδιά.
Από τα εφηβικά του κιόλας χρόνια ασχολήθηκε με τον αθλητισμό. Το
Σεπτέμβριο του 1931 γράφτηκε στην Εμπορική και Λογιστική Σχολή
«Παναγιωτόπουλου» με σκοπό να γίνει λογιστής, αλλά το 1933 άλλαξε γνώμη και μπήκε στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Ο Λαμπράκης, από ιδιοσυγκρασία και ιδεολογία δεν έκανε τίποτα στη ζωή του αν αυτό δεν είχε κάποια υψηλή στόχευση. Ήταν από τους πρώτους και τα περισσότερα χρόνια των σπουδών του έπαιρνε υποτροφίες. Παράλληλα, από το 1931, ασχολείται με τον κλασικό αθλητισμό. Όπου διαπρέπει επίσης.
Στα 19 του αναδεικνύεται πρώτος πανελληνιονίκης στο τριπλούν με 13,62 μ. Το 1935 βελτιώνει το πανελλήνιο ρεκόρ στο μήκος με 7,15μ καταρρίπτοντας το παλαιό 7,02μ. Μια βδομάδα αργότερα στην Κωνσταντινούπολη κερδίζει δυο χρυσά στους Βαλκανικούς στο μήκος (7,10 μ) και στο τριπλούν (14,13 μ). Ο Λαμπράκης στους Βαλκανικούς (@Μουσείο Μαραθωνίου)
Αναδείχθηκε 10 (12 κατά μια άλλη εκδοχή) φορές Βαλκανιονίκης σε τέσσερα διαφορετικά αγωνίσματα και το 1937 ήταν 4ος στο μήκος στους Παγκόσμιους Φοιτητικούς Αγώνες.Το 1938 ήταν η σπουδαιότερη χρονιά στην αθλητική του καριέρα, αφού κατέρριψε τρεις φορές το πανελλήνιο ρεκόρ στο μήκος και τις τρεις φορές μέσα στον Αύγουστο. 7.16μ, 7.20μ. και 7.37μ. μια επίδοση που άντεξε 21 ολόκληρα χρόνια.
Το 1936, ο Λαμπράκης πήρε μέρος στους Ολυμπιακούς Αθώνες του Βερολίνου. Ο 24χρονος
τότε Λαμπράκης δεν διακρίθηκε στα αγωνίσματά του, το άλμα εις μήκος και
το τριπλούν, οι αγώνες ήταν όμως γι αυτόν μια μοναδική εμπειρία. Όπως
και η γνωριμία του εκεί με το συναθλητή του και μεγάλο πρωταγωνιστή των
αγώνων, τον Αμερικανό Τζέσε Όουενς. Ο Όουενς ήταν ο αθλητής που έκανε τον Χίτλερ να σηκωθεί από τη θέση του και να εγκαταλείψει το στάδιο, προκειμένου να μην αναγκαστεί να δώσει συγχαρητήρια σε μαύρο αθλητή. Με τον Τζέσε Όουενς στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Βερολίνου (@Μουσείο Μαραθωνίου)
Η Κατοχή τον βρίσκει 29 ετών. Ο ένας του αδελφός
συλλαμβάνεται και στέλνεται σε στρατόπεδο συγκέντρωσης. Ένας άλλος
ανεβαίνει στα βουνά. Ο Λαμπράκης μένει πίσω για να βοηθήσει. Μαζί με άλλους αθλητές ιδρύει το 1943 την Ένωση Ελλήνων Αθλητών (ΕΕΑ) η οποία είχε ως στόχους της τη συνέχιση της αθλητικής δραστηριότητας, την περίθαλψη ασθενών αθλητών, κλπ.
Οι αθλητές προσπαθούσαν να διοργανώσουν συλλαλητήρια, συσσίτια
και έναν αθλητικό αγώνα στο Παναθηναϊκό Στάδιο. Αρχικά είχε δοθεί
άδεια, η οποία στη συνέχεια ακυρώθηκε. Ο Λαμπράκης μπήκε, επικεφαλής
αθλητών, στα γραφεία του ΣΕΓΑΣ στο Κολωνάκι και έκανε
τεράστια φασαρία. Στη συνέχεια πήγαν στην Πλατεία Φιλικών, στεφάνωσαν το
μνημείο του Ξάνθου και έψαλαν τον εθνικό ύμνο.
Οι αγώνες έγιναν τελικά, στο Καλλιμάρμαρο, με την ανάκρουση του εθνικού ύμνου και την έπαρση της ελληνικής σημαίας. Ο Λαμπράκης και η ΕΕΑ δημιουργούν ένα οργανωμένο σύστημα υγειονομικής παρακολούθησης και περίθαλψης και σώζουν κυριολεκτικά τη ζωή πολλών συναθλητών και συνανθρώπων του.
Μετά την απελευθέρωση, πρωτοστατεί στην ανασυγκρότηση του ΣΕΓΑΣ και δημιουργεί ένα νέο αθλητικό οργανισμό, το Ταμείο Υγείας και Περίθαλψης Αθλητών (ΤΥΠΑ) στο οποίο δραστηριοποιήθηκε μέχρι τα τελευταία χρόνια της ζωής του.
Ο αθλητισμός δεν στάθηκε εμπόδιο στις σπουδές του. Πήρε κανονικά το πτυχίο του, ειδικεύτηκε στη Μαιευτική και τη Γυναικολογία. Έλαμψε σαν επιστήμονας, έγραψε ιατρικά συγγράμματα και από το 1959 ήταν υφηγητής της Μαιευτικής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Ο πρώτος -και τελευταίος- Μαραθώνιος
Ήταν αναπόφευκτη η εμπλοκή του Λαμπράκη με την πολιτική, νομοτελειακή. Στις εκλογές «της βίας και της νοθείας», όπως έμεινε στην ιστορία η εκλογική αναμέτρηση της 29ης Οκτωβρίου 1961, πολιτεύθηκε με το ΠΑΜΕ (Πανδημοκρατικό Αγροτικό Μέτωπο Ελλάδος), ένα συνασπισμό αριστερώνδυνάμεων με επικεφαλής την ΕΔΑ και εξελέγη Βουλευτής Πειραιά. Υπήρξε ιδρυτικό μέλος και αντιπρόεδρος της οργάνωσης υπέρ της ειρήνης και του αφοπλισμού ΕΕΔΥΕ (Ελληνική Επιτροπή για τη Διεθνή Ύφεση και Ειρήνη). Και επίμονος ακτιβιστής. @Youtube
Στις 21 Απριλίου 1963 αποφασίζεται να γίνει η πρώτη Μαραθώνια Πορεία Ειρήνης. Αφετηρία ορίζεται ο Τύμβος του Μαραθώνα και τερματισμός η Πνύκα. Η πορεία οργανώθηκε από το «Σύνδεσμο Μπέρτραντ Ράσελ» και την ΕΕΔΥΕ.
Έχουν προσκληθεί για να πάρουν μέρος πολλοί ξένοι ειρηνιστές απ’ όλο τον κόσμο – κυρίως από τη Βρετανία.
Η κυβέρνηση της ΕΡΕ υπό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή απαγορεύει την πορεία και ανακοινώνει ότι όποιος επιχειρήσει να προσεγγίσει θα συλλαμβάνεται. Η προειδοποίηση αφορά και τους ξένους προσκεκλημένους. Τίθενται σε επιφυλακή Στρατός, Αστυνομία, Χωροφυλακή, ακόμη και άνδρες του Λιμενικού, αφού έπρεπε να αποκοπεί και η προσέλευση διά θαλάσσης.
Σύμφωνα με το τότε ρεπορτάζ της εφημερίδας «Τα Νέα» την 21η Απριλίου του 1963 η πρωτεύουσα βρισκόταν «επί ποδός πολέμου», ενώ «διά πρώτην φοράν τα περίφημα Τάγματα Ασφαλείας ενεφανίσθησαν επισήμως εις διαφόρους περιοχάς περί τον Μαραθώνα, έτοιμα προς δράσιν εις περίπτωσιν ανάγκης. Ακόμα και ναύται του Λιμενικού εχρησιμοποιήθησαν διά τη φρούρησιν της παραλίας του Μαραθώνος, διά τον φόβον προφανώς... αποβάσεως των οπαδών του Συνδέσμου "Μπέρτραντ Ράσελ"». Επί ποδός βρίσκονται συνολικά 10.000 άνδρες της Aστυνομίας, της Xωροφυλακής, του Λιμενικού Σώματος. Κάθε πρόσβάση προς τον Mαραθώνα αποκλείεται.
O κύριος όγκος των «οδοιπόρων της ειρήνης», περιγράφει ο Tύπος της εποχής, περί τους 3.000, αναχαιτίζεται καιδιαλύεται στους Aμπελόκηπους στο ύψος της Αγίας Tριάδας και στον Άγιο Δημήτριο, στην οδό Πανόρμου. Συλλαμβάνονται 628, ανάμεσά τους ο Mίκης Θεοδωράκης, ο Mίνως Aργυράκης, ο Aλέκος Aλεξανδράκης, η Aλίκη Γεωργούλη και πρώην βουλευτές και υποψήφιοι του κόμματος της Eνιαίας Δημοκρατικής Aριστεράς (EΔA).
Το πρωί της Κυριακής 21 Απριλίου, στις 8:00, ο Λαμπράκης αρχίζει μόνος του την πορεία. Kρατάει στα υψωμένα χέρια του ένα απλό πανό με τη λέξη EΛΛAΣ και με το σύμβολο του «Συνδέσμου Eιρήνης Mπέρτραντ Pάσελ», τον κύκλο με τον τσακισμένο σταυρό, παγκόσμιο σύμβολο της ειρήνης. Φωνάζει: «Ζήτω η Ειρήνη, ζήτω η Δημοκρατία».
Ο Λαμπράκης θα συνεχίσει. Πότε μόνος του και πότε μαζί με μερικούς συναγωνιστές του που κατάφεραν να περάσουν από τα μπλόκα της Χωροφυλακής. Θα διανύσει έτσι πέντε χιλιόμετρα προς την Αθήνα.
Στη Ραφήνα οι αρχές ασφαλείας θα επιχειρήσουν να τον σταματήσουν
και να τον σύρουν στο δάσος. Θα αποτύχουν μετά από την επέμβαση
κατοίκων της περιοχής και όσων συνοδεύουν το Λαμπράκη. Οι τελευταίοι θα
συλληφθούν κοντά στο Πικέρμι. Ο ίδιος ο Λαμπράκης θα συλληφθεί κοντά στο Χαρβάτι. Τον περιφέρουν επί ώρες στην Αθήνα με αστυνομικό καμιόνι και τελικά τον αφήνουν στη Νέα Ιωνία.
Αργά το βράδυ της ίδιας μέρας ο Λαμπράκης φτάνει στα γραφεία της
ΕΕΔΥΕ και από εκεί στέλνει τηλεγράφημα στις εφημερίδες, το οποίο άρχιζε
ως εξής: «Πόθος δημοκρατικού λαού μας διά πορείαν Ειρήνης “Μαραθών – Αθήναι” επραγματοποιήθει». Στη συνέχεια καταγγέλλει τη σύλληψή του και τη μεταχείρισή τους από τους αστυνομικούς και κατονομάζει τους υπεύθυνους. Το τηλεγράφημα κατέληγε: «Δυστυχώς διεπίστωσα ότι δημοκρατία δεν υπάρχει εις την Ελλάδα, όταν εκλεκτοί του λαού κυριολεκτικώς καταρρακώνονται».
Παρά την απογοήτευή του, ήταν αποφασισμένος να συνεχίσει. Και οι αντίπαλοί του αποφασισμένοι να τον σταματήσουν. ΑΠΕ/ΜΠΕ
Η δολοφονία που βαφτίστηκε τροχαίο
Λίγο μετά τις 8 το βράδυ της Τετάρτης 22 Μαΐου 1963, ο Γρηγόρης Λαμπράκης ξεκίνησε από το ξενοδοχείο Κοσμοπολίτ της Θεσσαλονίκης για να πάει σε εκδήλωση της «Επιτροπής δια την διαθνή ύφεσιν και ειρήνην», στην οποία ήταν ομιλητής. Η κατάσταση ήταν τεταμένη: Από τις 6 το απόγευμα δεκάδες άνθρωποι είχαν αρχίσει να συγκροτούν αντισυγκέντρωση κοντά στο κτίριο όπου επρόκειτο να γίνει η συγκέντρωση. Στον τόπο της συγκέντρωσης βρίσκονταν ήδη 180 χωροφύλακες,
καθώς και ο επιθεωρητής Χωροφυλακής Βόρειας Ελλάδας και ο διευθυντής
των αστυνομικών δυνάμεων της πόλης. Κανείς τους δεν έδωσε διαταγή να
διαλυθεί η αντισυγκέντρωση.
Ο Λαμπράκης προπηλακίστηκε καθώς πήγαινε στο κτίριο
όπου βρίσκονταν τα γραφεία του Δημοκρατικού Συνδικαλιστικού Κινήματος,
απ' όπου και εκφώνησε μετά από λίγο το λόγο του, κάτω από τις έξαλλες
κραυγές του πλήθους των «αγανακτισμένων πολιτών». Κάποια στιγμή σταματάει την ομιλία του και λέει από μικροφώνου: «Προσοχή, προσοχή. Εδώ βουλευτής Λαμπράκης. Σαν εκπρόσωπος του Έθνους και του Λαού, καταγγέλλω ότι υπάρχει σχέδιο δολοφονίας
μου και καλώ τον υπουργό Β. Ελλάδος, τον νομάρχη, τον εισαγγελέα, τον
στρατηγό Χωροφυλακής Μήτσου, τον διευθυντή της Αστυνομίας και τον
διοικητή Ασφαλείας να προστατέψουν τη συγκέντρωση και τη ζωή μου».
Βλέποντας να καθαρίζεται ο χώρος μπροστά στο κτίριο, ο Λαμπράκης μαζί
με αρκετά άτομα ξεκίνησαν να περάσουν απέναντι, για να πάνε στο ξενοδοχείο του. Καθώς διέσχιζαν τον δρόμο, μία τρίκυκλη μοτοσυκλέτα έπεσε πάνω στην ομάδα του βουλευτή και των φίλων του, ενώ ένας άντρας που ήταν ανεβασμένος στην καρότσα, χτύπησε με ένα λοστό τον Λαμπράκη στο κεφάλι. Ο βουλευτής σωριάστηκε αιμόφυρτος στο έδαφος. Βαριά τραυματισμένος μεταφέρεται στο νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ. Η κατάσταση είναι μη αναστρέψιμη. Αυτό επιβεβαιώνουν εκτός από τους Έλληνες γιατρούς και τέσσερις νευροχειρουργοί που καλούνται από το εξωτερικό. Στις 27 Μαΐου, στις 01:22, ο Γρηγόρης Λαμπράκης χάνει τη μάχη.
Η επίσημη αστυνομική εκδοχή ήταν ότι επρόκειτο για τροχαίο ατύχημα και ήταν αυτή που αρχικά υιοθέτησε και η κυβέρνηση της χώρας. Στη Θεσσαλονίκη ξεκίνησαν ανακρίσεις από το Χρήστο Σαρτζετάκη
και τον εισαγγελέα Δημήτριο Παπαντωνίου, υπό τη γενική εποπτεία του
εισαγγελέα εφετών Παύλου Δελαπόρτα. Η ηγεσία της Xωροφυλακής
Θεσσαλονίκης έκανε κάθε δυνατή προσπάθεια για να αποκρύψει κρίσιμα στοιχεία και να εκφοβίσει τους μάρτυρες.
Η ανακριτική ομάδα, παρά τις απροκάλυπτεςπαρεμβάσεις και πιέσεις που δέχτηκε από τον τότε εισαγγελέα του Αρείου Πάγου και μετέπειτα πρώτο πρωθυπουργό της δικτατορίας, Κωνσταντίνο Κόλλια, κατόρθωσε να στοιχειοθετήσει ότι επρόκειτο για προμελετημένο έγκλημα και να αποκαλύψει τους ηθικούς αυτουργούς του.
Εκτός από τους φυσικούς αυτουργούς, Σπύρο Γκοτζαμάνη (οδηγός της μοτοσικλέτας) και Μανόλη Εμμανουηλίδη (επιβάτης στην καρότσα) κατηγορήθηκαν οι Κωνσταντίνος Μήτσου, επιθεωρητής Βορείου Ελλάδος, ΕυθύμιοςΚαμουτσής, διευθυντής αστυνομίας, ΚωνσταντίνοςΔόλκας και άλλοι, οι οποίοι παραπέμφθηκαν για παράβαση καθήκοντος.
Η παραπομπή από μόνη της ήταν μια τεράστια νίκη. Η μόνη, όμως.
Στους ηθικούς αυτουργούς συμπεριλαμβανόταν ο πρόεδρος της παρακρατικής οργάνωσης στην οποία ανήκε ο Γκοτζαμάνης, Ξενοφών Γιοσμάς και ο υπομοίραρχος Εμμανουήλ Καπελώνης, διοικητής του αστυνομικού τμήματος Τούμπας. Στη δίκη που πραγματοποιήθηκε το 1966 και παρά την εισαγγελική πρόταση, οι ένορκοι έκριναν ένοχους μόνο τους δύο φυσικούς αυτουργούς και τον Ξενοφών Γιοσμά.
Η δίκη ουσιαστικά κατέληξε στο συμπέρασμα ότι δεν υπήρξε δολοφονία. Οι κατηγορούμενοι αξιωματικοί αθωωθηκαν. Ο Γκοτζαμάνης και ο Εμμανουηλίδης, καταδικάστηκαν σε 11 και 8,5 χρόνια, αντίστοιχα, για πρόκληση «βαριών σωματικών κακώσεων» και «συνέργεια» αντίστοιχα. Αποφυλακίστηκαν επί χούντας.
Η ζωή και ο θάνατος του Γρηγόρη Λαμπράκη ενέπνευσαν το συγγραφέα Βασίλη Βασιλικό για να γράψει το περίφημο πολιτικό του μυθιστόρημα με τον τίτλο «Ζ». Το 1969 το «Ζ»μεταφέρεται στη μεγάλη οθόνη από τον σκηνοθέτη Κώστα Γαβρά, με πρωταγωνιστές τον Υβ Μοντάν στο ρόλο του Λαμπράκη, το Ζαν Λουί Τρεντινιάν στο ρόλο του Σαρτζετάκη και την Ειρήνη Παπά. Η ταινία χάρισε στον Γαβρά το πρώτο του Όσκαρ (και τη Χρυσή Σφαίρα καλύτερης Ταινίας το 1970), ενώ κινητοποίησε την παγκόσμια κοινότητα εναντίον της χούντας των συνταγματαρχών.
Η αντίστροφη μέτρηση για τη Χούντα
Από τη δολοφονία του Λαμπράκη ξεκινά ουσιαστικά η αντίστροφη μέτρηση για τη Χούντα.
Η κηδεία του Λαμπράκη πραγματοποιήθηκε σε τεταμένο
κλίμα. Την παρακολούθησε πλήθος 500.000 ανθρώπων, φωνάζοντας τα
συνθήματα «Λαμπράκη ζεις, εσύ μας οδηγείς», «Ζει, Ζει, Ζει» και «Κάθε νέος και Λαμπράκης».
«Η Ένωση Κέντρου καταγγέλλει τον αρχηγό της ΕΡΕ Κωνσταντίνο Καραμανλή
ως ηθικό αυτουργό της δολοφονίας του βουλευτή Γρηγόρη Λαμπράκη. Ο κ.
Καραμανλής προβαίνει στην οργάνωση τρομοκρατικών ομάδων δια τα εγκλήματα
των οποίων βεβαίως καθίσταται ηθικός αυτουργός. Θα πρέπει δια τούτο όχι
μόνο να ντρέπεται αλλά και να λογοδοτήσει ενώπιον του Λαού και της
Δικαιοσύνης», δηλώνει ο αρχηγός της Ένωσης Κέντρου, Γεώργιος Παπανδρέου.
«Με τη σημερινή του δήλωση, ο Γεώργιος Παπανδρέου θα ντρέπεται εις όλη του τη ζωή», απαντά ο Κωνσταντίνος Καραμανλής.
Ωστόσο, η κυβέρνηση κλονίζεται και κάτω και από τη διογκούμενη λαϊκή πίεση, θα παραιτηθεί είκοσι μέρες μετά τη δολοφονία, με τον Καραμανλή να αναρωτιέται «Επιτέλους, ποιος κυβερνάει αυτό τον τόπο;».
Η απάντηση θα έρθει λίγους μήνες μετά, με το πραξικόπημα και την εγκαθίδρυση της στρατιωτικής δικτατορίας του Παπαδόπουλου
Στις μηνύσεις που έχουν καταθέσει οι γονείς των ανηλίκων, μίας 16χρονης και μίας 14χρονης, περιγράφονται με κάθε λεπτομέρεια οι επιθέσεις που φέρεται να δέχθηκαν από τον παπά.
«Ασέλγησε πάνω μου εκείνο το καλοκαίρι πάνω από τρεις φορές. Ήταν
ιδιαίτερα σκληρό». Με παρενοχλούσε σεξουαλικά ακόμα και μέσα στην
εκκλησία, ισχυρίστηκε η 14χρονη, που ήταν 12 ετών εκείνη την περίοδο,
σύμφωνα με το Star.
Ο ιερέας κλήθηκε να δώσει εξηγήσεις στις Αρχές, όταν βρέθηκε αντιμέτωπος με την οργή συγγενών των θυμάτων που τον γιούχαραν.
Τι ισχυρίζεται ο ιερέας
Η 16χρονη είχε καταθέσει μήνυση κατά του ιερέα τον Σεπτέμβριο και ακολούθησε η μήνυση από την πλευρά της 14χρονης.
Ο φερόμενος ως δράστης, όμως, αρνείται κατηγορηματικά τις κατηγορίες, σημειώνοντας πως «έχουν παρεξηγηθεί οι κινήσεις μου».
«Ήμουν διαχυτικός όχι μόνο με αυτό το κορίτσι, αλλά και με άλλα
παιδιά γιατί έχω αδυναμία στα παιδιά. Δεν έχω δικά μου παρά το γεγονός
ότι έκανα προσπάθειες να αποκτήσω με τη γυναίκα μου. Όσα ισχυρίζεται το
κορίτσι τα αρνούμαι. Έχω ζητήσει συγνώμη από την οικογένεια του παιδιού
γι’ αυτό το οποίο πιθανόν να παρεξήγησε η ανήλικη», σημείωσε σχετικά με
την υπόθεση της 16χρονης.
Ο δικηγόρος των ανηλίκων απάντησε στον πάπα ξεκαθαρίζοντας ότι δεν υπήρξε καμία παρεξήγηση.
«Δυστυχώς για τα κορίτσια δεν πρόκειται για χειρονομίες που μπορούσαν
να παρεξηγηθούν, αλλά για πράξεις, οι οποίες δεν επιδέχονται
οποιασδήποτε παρερμηνείας. Με τεράστια ψυχική δύναμη απευθύνονται στην
Δικαιοσύνη και αποτελούν φάρο ώστε όλα τα θύματα ασελγών πράξεων να μη
διστάζουν να καταγγείλουν τέτοιες πράξεις και να μη βιώσουν άλλα παιδιά
όσα οι ίδιες βίωσαν», είπε ο Ι. Α. Ρίγγας στο ίδιο μέσο ενημέρωσης.
ταση επικρατεί ξανά στη Μέση Ανατολή, καθώς όπως φαίνεται
γίνεται το πρώτο βήμα λήξης της ειρηνευτικής συμφωνίας μεταξύ Ισραήλ και
Ιορδανίας, με τη δεύτερη να ανακοινώνει την επανάκτηση «κάθε εκατοστού»
των εδαφών της.
