Σε καραντίνα η ενημέρωση, χαροπαλεύει η ελευθερία του Τύπου
ΕΦ.ΣΥΝ.
Χρησιμοποιείται η πανδημία από τις
κυβερνήσεις στην Ευρώπη για να υφαρπάξουν εξουσία; Ναι, απαντούν οι οκτώ
μεγαλύτεροι διεθνείς οργανισμοί στον κόσμο για την ελευθερία του Τύπου. Οι
ARTICLE 19, Ενωση Ευρωπαίων Δημοσιογράφων (AEJ), Ευρωπαϊκό Κέντρο για την
Ελευθερία του Τύπου και των ΜΜΕ (ECPMF), Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Δημοσιογράφων
(EFJ), Free Press Unlimited (FPU), Διεθνής Ομοσπονδία Δημοσιογράφων (IFJ),
Διεθνές Ινστιτούτο Τύπου (IPI), Δημοσιογράφοι Χωρίς Σύνορα (RSF), με επιστολή
που απέστειλαν στις 25 Μαρτίου στους προέδρους της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, του
Συμβουλίου της Ευρώπης και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, ζητούν να προστατευτεί
η ελεύθερη ροή πληροφοριών και να διασφαλιστεί η ελευθερία των ΜΜΕ, ενώ
εκφράζουν βαθιά ανησυχία για «κυβερνήσεις που εκμεταλλεύονται την πανδημία για
να εισαγάγουν περιορισμούς στην πρόσβαση των ΜΜΕ στις κυβερνητικές αποφάσεις
και ενέργειες».
Οι οργανισμοί, παρότι αναγνωρίζουν
ότι απαιτούνται έκτακτα μέτρα, υπογραμμίζουν ότι πρέπει να είναι αναλογικά, με
αυστηρούς χρονικούς περιορισμούς και να υπόκεινται σε τακτικό έλεγχο, ενώ
καταγγέλλουν ότι «πολλές κυβερνήσεις περιορίζουν την πρόσβαση σε αξιωματούχους
μειώνοντας τη φυσική παρουσία δημοσιογράφων σε συνεντεύξεις Τύπου».
Από τις 23 Μαρτίου το ελληνικό
υπουργείο Υγείας, επικαλούμενο λόγους ασφάλειας της δημόσιας υγείας, αποφάσισε
να κλείσει τις πόρτες στους υγειονομικούς συντάκτες στην καθημερινή ενημέρωση
από τον εκπρόσωπό του Σωτήρη Τσιόδρα και τους υφυπουργούς Πολιτικής Προστασίας
και Υγείας. Επιπλέον οι δημοσιογράφοι ενημερώθηκαν ότι θα έχουν τη δυνατότητα
μίας -και μόνο μίας, παρ’ όλο που είναι τρεις οι ομιλούντες- ερώτησης εβδομαδιαίως,
η οποία θα πρέπει να κατατίθεται γραπτώς στο Γραφείο Τύπου, που θα τη διαβάζει
στον «αέρα», χωρίς να υπάρχει δυνατότητα διευκρινίσεων ή άσκησης πίεσης
προκειμένου να απαντηθεί ουσιαστικά. Ετσι, με κλειστές τις πόρτες, ο καθένας
απαντάει όπως θέλει, ό,τι θέλει, σε όποια ερώτηση βολεύει, δίνοντας όποια
εικόνα επιθυμεί στην πανελλαδική σύνδεση της ενημέρωσης για την επιδημία.
Το ίδιο επιχείρησε να κάνει και η
ισπανική κυβέρνηση, αλλά αντιμετώπισε έντονη κριτική από εκατοντάδες
δημοσιογράφους και αρκετές από τις κορυφαίες εφημερίδες της χώρας. Σύμφωνα με
την έκθεση των διεθνών οργανισμών, το ζήτημα που προέκυψε στην Ισπανία αφορούσε
«τον τρόπο υποβολής ερωτήσεων των ΜΜΕ κατά τη διάρκεια συνεντεύξεων Τύπου». Τα
ισπανικά ΜΜΕ κατήγγειλαν ότι οι ερωτήσεις γράφονταν εκ των προτέρων και
προεπιλέγονταν από την κυβέρνηση. Μετά την έντονη κατακραυγή εισήχθη ένα νέο
σύστημα που επιτρέπει ερωτήσεις στους υπουργούς σε ζωντανή επικοινωνία και
χωρίς μεσάζοντες.
Στη χώρα μας η διαμεσολάβηση
συνεχίζεται και στις ενημερώσεις του αρμόδιου υπουργείου Υγείας αλλά και σε
εκείνες του κυβερνητικού εκπροσώπου Στέλιου Πέτσα. Το ότι αυτό είναι
προβληματικό αποδεικνύεται καθημερινά όταν στις δύσκολες ερωτήσεις δίνονται
απαντήσεις γενικόλογες και παραπειστικές, χωρίς να μπορεί ο δημοσιογράφος να
επανέλθει. Απορίας άξιο είναι ακόμα το γεγονός ότι, ενώ οι υγειονομικοί
συντάκτες παγκοσμίως μπορούν να θέσουν ερώτημα στην καθημερινή ενημέρωση του
γενικού διευθυντή του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) Dr. Tedros Adhanom
Ghebreyesus για την εξέλιξη της πανδημίας και μάλιστα να επανέλθουν αν δεν
λάβουν ικανοποιητική απάντηση, δεν μπορούν να κάνουν το ίδιο οι Ελληνες
δημοσιογράφοι στην εγχώρια ενημέρωση.
Πρόσφατα εργαζόμενοι στην ΕΡΤ3
κατήγγειλαν την επιβολή ενός «ιδιότυπου καθεστώτος λογοκρισίας» στη δημόσια
τηλεόραση από τη διοίκηση της ΕΡΤ. «Η ενημέρωση πλέον γίνεται μονοδιάστατα γύρω
από ό,τι καθορίζει η ατζέντα των “υπεύθυνων” κάθε μέρα στις 18.00. Κάθε
διαφορετική φωνή και κριτική είτε φιμώνεται είτε, στην καλύτερη περίπτωση, εμφανίζεται
για μερικά δευτερόλεπτα για να υπάρχει και ένα άλλοθι», αναφέρουν. Ο
συνωστισμός των εργαζομένων σε κλειστούς χώρους εργασίας, οι ελλείψεις που
παρουσιάζονται στη μάχη που δίνουν οι υγειονομικοί και άλλα πολλά θέματα δεν
δημοσιοποιούνται.
Οι εργαζόμενοι ζητούν να τηρηθεί ο
κώδικας δημοσιογραφικής δεοντολογίας, έτσι ώστε να υπάρχει πλήρης και σφαιρική
ενημέρωση, «να ακούγεται η κριτική στην κυβερνητική πολιτική όχι μόνο
φιλτραρισμένη μέσα από τον λόγο των κομμάτων αλλά και από τις ενδιαφερόμενες
κοινωνικές ομάδες, να ακουστεί η φωνή των γιατρών και νοσηλευτών που ναι μεν
τους χειροκροτούμε αλλά δεν τους δίνουμε βήμα να μιλήσουν, να δίνεται ο λόγος
στα αδύναμα τμήματα της κοινωνίας, κυρίως αυτά που αποκλείονται από τα μεγάλα
ΜΜΕ».
Η Ομοσπονδία Ενώσεων Νοσοκομειακών
Γιατρών Ελλάδος (ΟΕΝΓΕ) κατήγγειλε τη δημόσια τηλεόραση για τη μη μετάδοση από
το δελτίο ειδήσεων της ΕΡΤ της συνέντευξης Τύπου που παραχώρησε την 1η
Απριλίου, στη διάρκεια της οποίας κατέδειξαν σοβαρά θέματα δημόσιας περίθαλψης.
Οπως τονίζουν οι νοσοκομειακοί γιατροί, παρότι παρακολούθησε τη συνέντευξη
Τύπου πλήρες συνεργείο της κρατικής τηλεόρασης, στα δελτία δεν έγινε καμία
απολύτως αναφορά στη συνέντευξη και προβλήθηκε μόνο ένα πλάνο ελάχιστων
δευτερολέπτων, «θαμμένο» μέσα σε ρεπορτάζ για άλλο θέμα. «Είναι προφανές ότι
έγινε εκ των υστέρων κυβερνητική παρέμβαση λογοκρισίας», σημειώνουν οι γιατροί.
Μετά από επιστολή που έλαβε η Ενωση
Συντακτών Ημερησίων Εφημερίδων Μακεδονίας Θράκης από δημοσιογράφους στην
Αλεξανδρούπολη για μη παροχή πληροφόρησης από τη διοίκηση του Γενικού
Νοσοκομείου Αλεξανδρούπολης και παραπομπή τους στον εκπρόσωπο του υπουργείου
Υγείας κ. Τσιόδρα, η Ενωση απέστειλε επιστολή στην 4η Υγειονομική Περιφέρεια
Μακεδονίας - Θράκης προκειμένου να επιλυθεί το ζήτημα. Εν μέσω πανδημίας,
πάντως, ο κ. Τσιόδρας είναι δυσεύρετος για τους δημοσιογράφους. «Αποτελεί
πλήγμα στην ενημέρωση», μας λέει ο Νίκος Φωτόπουλος, μέλος της Ενωσης. Ο ίδιος
περιγράφει ότι σε άλλη περίπτωση παραπέμφθηκε πρόσφατα από τη διοίκηση της
Πυροσβεστικής Υπηρεσίας Θεσσαλονίκης στην Αθήνα για ρεπορτάζ σχετικά με φωτιά
στη Βόρεια Ελλάδα. Η Ενωση Συντακτών Ημερησίων Εφημερίδων Αθηνών, πάντως,
φαίνεται πως δεν έχει καμία ανησυχία για την ελευθερία του Τύπου...
Τα τέσσερα
συμπεράσματα της έρευνας
Η πανδημία έχει ταχεία και σημαντική
επίδραση στην ελευθερία των ΜΜΕ στην Ευρωπαϊκή Ενωση, σύμφωνα με έρευνα οκτώ
διεθνών οργανώσεων με τίτλο «Παραβιάσεις των Ελευθεριών του Τύπου στην Ε.Ε. στο
πλαίσιο του Covid-19». Η έρευνα, η οποία καλύπτει τόσο τα κράτη-μέλη της Ε.Ε.
όσο και τις υποψήφιες χώρες, υπογραμμίζει τέσσερα γενικά ζητήματα που
προκύπτουν:
• Δυσανάλογα μέτρα έκτακτης ανάγκης,
ειδικότερα υπερβολικές ρυθμίσεις κατά της παραπληροφόρησης
• Περιορισμοί στην πρόσβαση σε
πληροφορίες
• Λεκτικές και σωματικές επιθέσεις
που θέτουν σε κίνδυνο την ασφάλεια των δημοσιογράφων
• Απειλές παρακολούθησης και
ιδιωτικότητας
Οπως επισημαίνουν οι διεθνείς
οργανισμοί, οι χειρότερες παραβιάσεις εντοπίζονται στην Ουγγαρία, τη Σερβία και
την Τουρκία, όπου προϋπήρχε η καταστολή της ελευθερίας του Τύπου.
Παραβιάσεις
της ελευθερίας των μέσων ενημέρωσης στην Ε.Ε.
Ουγγαρία
Στις 30 Μαρτίου, το ουγγρικό
Κοινοβούλιο ενέκρινε νομοθεσία που παρέχει στον πρωθυπουργό Βίκτορ Ορμπάν
σαρωτική νέα έκτακτη εξουσία να αποφασίζει με διατάγματα. Ο νέος νόμος
ποινικοποιεί επίσης τη διάδοση «ψευδών» ή «διαστρεβλωμένων» πληροφοριών που
υπονομεύουν τη μάχη των αρχών κατά του Covid-19 με πρόστιμα έως και πέντε
χρόνια φυλάκιση. Ο νόμος επικρίθηκε έντονα από ομάδες ελευθερίας του Τύπου, οι
οποίες δήλωσαν ότι συνιστά ένα βήμα προς τον πλήρη έλεγχο των πληροφοριών και
την περαιτέρω καταστολή της ελευθερίας του Τύπου στη χώρα.
Βουλγαρία
Στη Βουλγαρία, η κυβέρνηση
χρησιμοποίησε το καθεστώς έκτακτης ανάγκης για να προσπαθήσει να τροποποιήσει
τον ποινικό κώδικα και να εισαγάγει ποινές για τη διάδοση όσων θεωρούσε
«ψεύτικες ειδήσεις» σχετικά με την επιδημία, με φυλάκιση έως και τρία χρόνια ή πρόστιμο
έως 5.000 ευρώ. Ενώ στο διάταγμα αυτό ο πρόεδρος της χώρας άσκησε βέτο, ένα
άλλο νομοσχέδιο υποβλήθηκε στο Κοινοβούλιο από ένα κόμμα του κυβερνώντος
συνασπισμού στις 19 Απριλίου, το οποίο, εάν εγκριθεί, θα δώσει στις αρχές
μεγαλύτερες εξουσίες για την αναστολή λειτουργίας ιστότοπων για τη διάδοση
«παραπληροφόρησης στο διαδίκτυο» - διευρύνοντας το πεδίο εφαρμογής του νόμου
πολύ πέρα από την έκτακτη υγειονομική κρίση.
Η κυβέρνηση διπλασίασε επίσης το
χρονικό διάστημα ανταπόκρισης των δημόσιων φορέων στα αιτήματα της Ελευθερίας
της Πληροφορίας (FOI) από 30 σε 60 ημέρες. Ακόμα, δόθηκε στις αστυνομικές
δυνάμεις εξουσία να λαμβάνουν δεδομένα κινητής τηλεφωνίας των παραβατών της
γενικευμένης καραντίνας χωρίς προηγούμενη δικαστική άδεια, εγείροντας ζητήματα
ιδιωτικότητας και παρακολούθησης.
Ρουμανία
Στις 16 Μαρτίου ο πρόεδρος της χώρας
υπέγραψε έκτακτο διάταγμα το οποίο, μεταξύ άλλων, δίνει στις αρχές την εξουσία
να αφαιρούν ρεπορτάζ ή να βάζουν λουκέτο σε ιστότοπους που διαδίδουν «ψεύτικες
ειδήσεις» σχετικά με τον ιό, χωρίς δυνατότητα των τελευταίων προσφυγής στη
δικαιοσύνη. Η νομοθεσία έκτακτης ανάγκης διπλασίασε επίσης τον χρόνο
ανταπόκρισης σε αιτήματα FOI από 30 σε 60 ημέρες. Εκτοτε, τα μέσα ενημέρωσης
ανέφεραν ότι τα τοπικά ιδρύματα αρνήθηκαν να παράσχουν πληροφορίες,
επικαλούμενα τους νέους κανόνες.
Ιταλία
Στις 23 Μαρτίου, ένας δημοσιογράφος
και ένας καμεραμάν, που εργάζονταν για την ιταλική περιφερειακή εφημερίδα Il
Tirreno, εκδόθηκαν στο Λιβόρνο, προσβλήθηκαν και απειλήθηκαν με μεταλλική ράβδο
ενώ μετέδιδαν ρεπορτάζ για τη ζωή υπό τα μέτρα για τον νέο κορονοϊό.
Ο δημοσιογράφος της La Repubblica,
Salvo Palazzolo, αντιμετώπισε επίμονες απειλές, αφού έγραψε ένα άρθρο στις 8
Απριλίου σχετικά με τη μαφία, που χρησιμοποιεί την κρίση του κορονοϊού για να
αυξήσει την επιρροή της σε περιοχές του Παλέρμο.
Σλοβενία
Ο Σλοβένος ερευνητής δημοσιογράφος
Blaž Zgaga μπήκε στο στόχαστρο εκστρατείας μίσους που τροφοδοτήθηκε από την
κυβέρνηση και έναν κυβερνητικό τηλεοπτικό σταθμό γιατί υπέβαλε επίσημο αίτημα
ελευθερίας της πληροφόρησης στις αρχές της Λιουμπλιάνα σχετικά με τον χειρισμό
της κρίσης Covid-19 από την κυβέρνηση.
Γερμανία
Η γερμανική κυβέρνηση έχει εισαγάγει
αμφιλεγόμενα μέτρα που έχουν δώσει στις αρχές την άδεια να αναλύουν
συγκεντρωτικά και ανώνυμα δεδομένα τοποθεσιών μέσω γεωεντοπισμού από κινητά
τηλέφωνα, προκειμένου να παρακολουθήσουν την εξάπλωση του Covid-19,
δημιουργώντας ανησυχίες μεταξύ ομάδων δικαιωμάτων σχετικά με ζητήματα απορρήτου
και επιτήρησης.
H ετήσια
έκθεση των Δημοσιογράφων Χωρίς Σύνορα
Το μέλλον της δημοσιογραφίας απειλείται
και η πανδημία απειλεί περαιτέρω την ελευθερία του Τύπου παγκοσμίως,
καταδεικνύει η ετήσια έκθεση των Δημοσιογράφων Χωρίς Σύνορα.
«Η κρίση της δημόσιας υγείας παρέχει
στις αυταρχικές κυβερνήσεις την ευκαιρία να εφαρμόσουν το περίφημο “δόγμα του
σοκ” - για να επωφεληθούν από το γεγονός ότι η πολιτική βρίσκεται σε αναμονή,
το κοινό βρίσκεται σε σοκ και οι διαμαρτυρίες είναι εκτός συζήτησης,
προκειμένου να επιβάλουν μέτρα που θα ήταν αδύνατο να επιβληθούν σε μια
κανονική περίοδο», δηλώνει ο Christophe Deloire, επικεφαλής των Δημοσιογράφων
Χωρίς Σύνορα.
Στην ετήσια έκθεση των Δημοσιογράφων
Χωρίς Σύνορα η χώρα μας φαίνεται πως έπεσε εννιά θέσεις στην παγκόσμια κατάταξη
(65η το 2019). Ο διεθνής οργανισμός αναφέρει ως αιτία «Προεδρικό Διάταγμα που
θα μπορούσε να επηρεάσει την ελευθερία του Τύπου». Αναλυτικότερα καταδεικνύει:
«Το κεντροδεξιό κόμμα της Νέας Δημοκρατίας κέρδισε μια μεγάλη νίκη έναντι του
ΣΥΡΙΖΑ στις γενικές εκλογές του Ιουλίου 2019. Λίγο αργότερα, ένα νέο Προεδρικό
Διάταγμα έθεσε τον δημόσιο ραδιοτηλεοπτικό οργανισμό EΡΤ και το κρατικό
πρακτορείο ειδήσεων AΠΕ-ΜΠΕ υπό την άμεση εποπτεία του νέου Πρωθυπουργού Κυριάκου
Μητσοτάκη. Απομένει να δούμε πώς αυτή η νέα οργάνωση θα επηρεάσει την ελευθερία
του Τύπου στη χώρα».
Στη χώρα μας, προσθέτει η έκθεση,
δημοσιογράφοι συνέχισαν να αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην εκτέλεση της δουλειάς
τους και ενδεικτικά αναφέρεται σε δημοσιογράφο που κάλυπτε τη διαδήλωση για την
46η επέτειο της εξέγερσης του Πολυτεχνείου και δέχτηκε επίθεση από την
Αστυνομία και τη σύλληψη και κράτηση ενός φωτορεπόρτερ που κάλυπτε την εκκένωση
μιας κατάληψης
