Το 1935, στο μυθιστόρημά του «Δεν μπορεί να συμβεί εδώ», ο Σίνκλερ Λιούις προειδοποίησε προβλεπτικά για τον κίνδυνο επιβολής μιας πλουτοκρατικής δικτατορίας στις ΗΠΑ. Το μυθιστόρημα, εμπνευσμένο από την επικράτηση των ναζί στη Γερμανία, περιγράφει την άνοδο στην εξουσία του δημαγωγού γερουσιαστή Γουίντριπ, με την πλοκή να τοποθετείται στο 1936. Ο Γουίντριπ κατεβαίνει υποψήφιος στις προεδρικές εκλογές, υποσχόμενος να αποκαταστήσει το μεγαλείο της Αμερικής, επαναφέροντας τις παραδοσιακές αμερικάνικες αξίες. Νικά τον Ρούσβελτ στα προκριματικά των Δημοκρατικών και υπερισχύει του Ρεπουμπλικάνου αντιπάλου του. Μετά την εκλογή του, παραμερίζει το Κογκρέσο, κλείνει τους εχθρούς του σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, οργανώνει μια παραστρατιωτική δύναμη που καταπνίγει βίαια τις λαϊκές διαμαρτυρίες και περιορίζει δραστικά τα δικαιώματα των γυναικών και των μειονοτήτων. Η βάρβαρη διακυβέρνησή του προκαλεί δυσαρέσκεια και τελικά η δικτατορία του καταρρέει, αφού πρώτα ο υπαρχηγός του και κατόπιν ο συνεργάτης του στρατηγός Χάικ αποτυχαίνουν να επιβάλλουν μια διάδοχη κατάσταση· ο τελευταίος εισβάλλει μάλιστα πραξικοπηματικά στο Λευκό Οίκο.
Ο Λιούις εμπνεύστηκε το μυθιστόρημα από ένα πραγματικό πρόσωπο, τον λαϊκιστή δημαγωγό τότε κυβερνήτη της Λουιζιάνα Χιούι Λονγκ. Δεν είναι όμως δύσκολο να δει κανείς τις αναλογίες του ήρωά του με τον Τραμπ, τόσο στην πολιτική πλατφόρμα όσο και στις τακτικές του, και η μεταξύ τους σύγκριση έχει γίνει ήδη πλατιά αναφορικά με την πρώτη προεδρική θητεία του Τραμπ από Αμερικανούς σχολιαστές.
Οι συγκρίσεις είναι πρόδηλες, δεν πρέπει να ξεχνάμε όμως ότι στην πρώτη του θητεία ο Τραμπ συνάντησε εμπόδια τόσο από εσωτερικές αντιδράσεις στο Ρεπουμπικανικό Κόμμα, όσο και από την αδυναμία του να ελέγξει τα διάφορα σώματα και κέντρα εξουσίας των ΗΠΑ. Από αυτή την άποψη, η δεύτερη θητεία του Τραμπ, όπως ήδη αναγνωρίζεται ευρέως, υπόσχεται να είναι πολύ πιο επικίνδυνη, αφού τα συστημικά εμπόδια στο δρόμο του, είτε από τους Δημοκρατικούς είτε τους Ρεπουμπλικάνους, θα είναι σαφώς πιο περιορισμένα. Για να το πούμε ωμά, αν στο τέλος της προηγούμενης θητείας του ο συρφετός του Τραμπ στάθηκε ικανός μόνο για μια παρωδία πραξικοπήματος τύπου Μπυραρίας, στο τέλος της τωρινής μπορεί να είναι έτοιμοι για ένα πραγματικό πραξικόπημα.
Μια ματιά στα στελέχη που επιλέγει για τη νέα κυβέρνησή του ο Τραμπ είναι διαφωτιστική. Ενώ λείπουν όλοι οι υπουργοί της πρώτης θητείας του, πολλοί από τους οποίους του εναντιώθηκαν προεκλογικά, περισσεύουν οι ακραίες, σκοτεινές φυσιογνωμίες, κατάλληλες μόνο για το ρόλο των ωμών εκτελεστών των σχεδίων της τραμπικής μερίδας του αμερικάνικου κατεστημένου. Ενδεικτικά αναφέρουμε μερικά ονόματα:
- Ο Pete Hegseth, τηλεαστέρας σχολιαστής στο τραμπικό Foxnews, βετεράνος της Εθνικής Φρουράς. Υποψήφιος για υπουργός Άμυνας, πήρε συνωμοσιολογικές θέσεις για την πανδημία του COVID-19, διακαής υποστηρικτής του Ισραήλ. Τα δεκάδες τατουάζ του με αναφορές στις σταυροφορίες, τον αμερικάνικο στρατό, κ.ά., απλά τονίζουν τον κίνδυνο να ηγείται ένα τέτοιο πρόσωπο του μεγαλύτερου στρατού στον κόσμο.
- Ο Marco Rubio, ρεπουμπλικάνος γερουσιαστής. Υπερσυντηρητικός, υπέρμαχος της αύξησης των στρατιωτικών δαπανών, αρνητής της κλιματικής αλλαγής και του δικαιώματος της άμβλωσης. Πολέμιος κάθε περιορισμού στην κατοχή όπλων στις ΗΠΑ, στα θέματα εξωτερικής πολιτικής έχει υποστηρίξει όλες τις αμερικάνικες επεμβάσεις ανά τον κόσμο.
- Ο Matt Gaetz, προοριζόμενος για Γενικός Εισαγγελέας, έχει κατηγορηθεί για σεξουαλικό εμπόριο παιδιών και βιασμό, ενώ βρισκόταν επίσης υπό έρευνα για καταγγελίες για σεξουαλική κακοποίηση ανηλίκων, παράνομη χρήση ναρκωτικών και μια σειρά ακόμη αδικήματα – σίγουρα ο κατάλληλος άνθρωπος στην κατάλληλη θέση!
- Ο Michael Waltz, ένας υπερσυντηρητικός πολιτικός, προοριζόμενος για Σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας, πρώην συνταγματάρχης του στρατού, υπέρμαχος της επιστροφής των ΗΠΑ στο Αφγανιστάν, θιασώτης της ανοικτής αντιπαράθεσης με την Κίνα.
- Ο Tom Homan, πρώην αστυνομικός, αξιωματούχος στη μετανάστευση, προοριζόμενος για «Τσάρος των συνόρων». Μέλος μεταξύ άλλων του Πρότζεκτ 2025, μιας πρωτοβουλίας που προτείνει μαζικές συλλήψεις, κρατήσεις και απελάσεις μεταναστών. προεκλογικά δήλωσε ότι αν νικήσει ο Τραμπ «Θα διευθύνω τη μεγαλύτερη δύναμη απέλασης που έχει δει ποτέ αυτή η χώρα. Δεν έχουν φάει ακόμα σκατά. Περιμένετε μέχρι το 2025».
- Ο Lee Zeldin, υποψήφιος για Επικεφαλής της Υπηρεσίας Προστασίας του Περιβάλλοντος, σύμφωνα με μια δήλωση του ίδιου του Τραμπ, «θα διασφαλίσει δίκαιες και γρήγορες αποφάσεις απορρύθμισης [των περιβαλλοντικών κανονισμών] που θα θεσπιστούν με τρόπο που θα απελευθερώσει τη δύναμη των αμερικανικών επιχειρήσεων».
- Ο John Ratcliffe, ένα πρώην μέλος του Κογκρέσου, προοριζόμενος για διευθυντής της CIA, είχε χαρακτηριστεί από το Heritage Foundation, βασικό συντηρητικό think tank στις ΗΠΑ, ως ο δεύτερος πιο συντηρητικός νομοθέτης στη χώρα.
- O Robert F Kennedy Jr, επικεφαλής του Υπουργείου Υγείας και Ανθρώπινων Υπηρεσιών, θυμίζει τον Χιούι Λονγκ στη σύγχρονη αμερικάνικη πολιτική σκηνή. Ισχυρά συνωμοσιολόγος, στη διάρκεια της πανδημίας σύγκρινε τα μέτρα δημόσιας υγείας με τα εγκλήματα πολέμου των ναζί, ενώ έχει χαρακτηρίσει «θεολογία» (!) τη θέση της επιστήμης ότι το AIDS προκαλείται από τον ιό HIV.
- Ο Mike Huckabee, πρεσβευτής στο Ισραήλ που θα φέρει, σύμφωνα με τον Τραμπ, την ειρήνη στη Μέση Ανατολή, έχει πει ότι «δεν υπάρχουν Παλαιστίνιοι». Ακραίος μιλιταριστής και σκοταδιστής, αρνητής της κλιματικής αλλαγής και υποστηρικτής της θεολογίας του Ευφυούς Σχεδιασμού, θεωρεί ψευδή την εξελικτική θεωρία του Δαρβίνου.
- Τέλος, η παρουσία των μεγιστάνων Elon Musk και Vivek Ramaswamy στο υπουργείο Κυβερνητικής Αποτελεσματικότητας δίνει ένα μέτρο της ταξικής δέσμευσης και των προθέσεων της κυβέρνησης Τραμπ να ενεργεί άμεσα σαν ένας εκφραστής των πλουτοκρατών, σε βαθμό που να χάνεται κάθε επίφαση διάκρισης της πολιτικής εξουσίας.
Ακόμη και αν υποτεθεί ότι κάποιοι από αυτούς θα αλλάξουν ή θα αποσυρθούν, και αυτοί που θα πάρουν τη θέση τους δεν θα είναι καλύτεροι. Αλλά υπάρχει και η άλλη όψη σε αυτή την εικόνα: όχι μόνο η κυριαρχία των χειρότερων κατακαθιών του αστικού πολιτικού συστήματος, αλλά και η ενεργός στήριξη και στροφή των ηγετικών επιχειρηματικών κύκλων σε αυτό τον εσμό, ορατή στη στάση όχι μόνο του Μασκ, αλλά και του Μπέζος και άλλων. Εδώ ακριβώς βρίσκεται η ουσιώδης διαφορά με την κατάσταση στις ΗΠΑ στη δεκαετία του 1930. Εκείνη την περίοδο ο αμερικάνικος καπιταλισμός διέθετε και άλλες δυνατότητες εξόδου από την κρίση, ώστε η αμερικάνικη άρχουσα τάξη μπορούσε να βασίζεται πλειοψηφικά σε πολιτικούς όπως ο Ρούσβελτ και να υιοθετεί το Νιου Ντιλ. Σήμερα αυτά τα περιθώρια έχουν εκλείψει και γι’ αυτό, ενόψει των ακραίων, έκτακτων μέτρων που απαιτούνται για να σωθεί –αν υποτεθεί ότι σώζεται, ακόμη και προσωρινά– ο αμερικάνικος καπιταλισμός, ένα μεγάλο μέρος της επιχειρηματικής ελίτ στρέφεται στην άκρα αντίδραση.
Αυτό το κλίμα περνά ήδη στα φιλελεύθερα ΜΜΕ, που ενώ καυτηρίαζαν πριν τις ακρότητες ή ακόμη και το «φασισμό» του Τραμπ, τώρα σπεύδουν να βάλουν νερό στο κρασί τους. Ενδεικτικό είναι ένα άρθρο του Νικ Πάτον Γουόλς στο CNN, όπου ενώ αναγνωρίζει ότι η νέα θητεία Τραμπ «μπορεί να αποδειχτεί καταστροφική για την παρούσα παγκόσμια τάξη και τις δυτικές δημοκρατίες συνολικά», αφήνει ανοικτά και θετικά ενδεχόμενα. Η προεδρία Τραμπ, διαβάζουμε, «μπορεί να αναγκάσει τις κουρασμένες κοινωνίες και συμμαχίες να υιοθετήσουν ένα νέο πνεύμα φωτισμένου συμβιβασμού και παθιασμένης άμυνας». Ο ελληνικός τίτλος του άρθρου είναι επίσης χαρακτηριστικός: «Έτοιμος να ταρακουνήσει τον κόσμο ο Τραμπ – Ίσως είναι απαραίτητο», ενώ βεβαιώνεται ακόμη ότι «το μέλλον του πολέμου στην Ουκρανία» βρίσκεται «στα χέρια του Τραμπ»1.
Το άρθρο του Γουόλς έχει τουλάχιστον το προσόν να θέτει ανοικτά τα ερωτήματα: Είναι δυνατό η κυβέρνηση του Τραμπ να επιτύχει τους στόχους της; Και μπορεί μήπως να έχει και κάποια θετικά αποτελέσματα, όπως ο τερματισμός του πολέμου στην Ουκρανία;
Η άνοδος του Τραμπ στην εξουσία δεν είναι τυχαία και θα ήταν λάθος να υποτιμηθούν οι κίνδυνοί της με επίκληση της γραφικότητάς του. Ο τραμπισμός, το πρόγραμμα του Τραμπ, είναι η τελευταία νοητή πολιτική που μπορεί να εφαρμόσει το αμερικάνικο κατεστημένο, ώστε, επιστρατεύοντας τα κατάλοιπα της παγκόσμιας κυριαρχίας του και της τεχνολογικής υπεροχής του, να ανασυγκροτήσει τη βάση του και, σε συνέχεια, να αγωνιστεί για να υπερισχύσει στον ανταγωνισμό με την Κίνα. Η ολοφάνερη αποτυχία των πιο παραδοσιακών μεθόδων των Δημοκρατικών δεν αφήνει άλλα περιθώρια.
Αντικειμενικά ο τραμπισμός, ακόμη και αν υλοποιούνταν στο σύνολό του, δεν έχει σοβαρές τύχες επιτυχίας. Στον ιμπεριαλιστικό ανταγωνισμό αποφασίζει ο συσχετισμός δύναμης και αυτός ο συσχετισμός εξελίσσεται μακροχρόνια ευνοϊκά για την Κίνα, της οποίας ο ρυθμός ανάπτυξης, παρά την επιβράδυνσή του, ήταν το 2023 σχεδόν τριπλάσιος εκείνου των ΗΠΑ. Αλλά το κρίσιμο ερώτημα δεν είναι το τελικό της αποτέλεσμα, αλλά πόσο θα προχωρήσει αυτή η πολιτική και τι συνέπειες θα έχει. Αν ο Τραμπ μπορέσει να εκπληρώσει τις εξαγγελίες του –εκδίωξη 12 εκατομμυρίων μεταναστών από τις ΗΠΑ, επιβολή υψηλών δασμών σε κινεζικά και ευρωπαϊκά προϊόντα, κατάργηση περιβαλλοντικών ελέγχων, κ.ά.– θα προκληθεί ένα πρωτόγνωρο παγκόσμιο χάος. Επιπλέον, η ατζέντα του δεν μπορεί να υλοποιηθεί χωρίς μια ισχυρή καταστολή στο εσωτερικό των ΗΠΑ, κάτι σαν ένα νέο μακαρθισμό. Στο τέλος της ημέρας μια ασήμαντη στην καλύτερη περίπτωση ανάκαμψη στις ίδιες τις ΗΠΑ θα έχει πληρωθεί με ένα παγκόσμιο σοκ που θα αναπηδήσει τελικά στις ΗΠΑ.
Αλλά και οι προοπτικές επίλυσης του πολέμου στην Ουκρανία δεν είναι καλύτερες. Αν υπήρχε η δυνατότητα να τερματιστεί ο πόλεμος με την ενσωμάτωση της Κριμαίας στη Ρωσία, όπως δείχνει έτοιμος να δεχτεί ο Τραμπ, θα ήταν πιθανά μια θεμιτή έξοδος από τον πόλεμο. Αλλά το καθεστώς Πούτιν δεν είναι λιγότερο αρπακτικό από τους δυτικούς –εντελώς το αντίθετο– και σίγουρα θα επιμείνει στην ενσωμάτωση του Ντονμπάς και μέρους των κερδών του στα παράλια της Μαύρης Θάλασσας. Αν διακοπεί η αμερικάνικη βοήθεια και η Ουκρανία βρεθεί σε δεινή θέση ίσως εξαναγκαστεί να δεχτεί μια τέτοια λύση. Μόνο που ο διαμελισμός της Ουκρανίας δεν θα είναι βήμα προς την ειρήνη, αλλά μόνο μια ισχνή ανάπαυλα στο ξέσπασμα νέων πολέμων. Η θεωρητικά επιθυμητή στο πλαίσιο μιας ειρηνικής λύσης ουδετερότητα της Ουκρανίας, ακόμη και αν τη δεχόταν ο Τραμπ, θα συναντήσει αντίσταση από την ΕΕ και την ουκρανική κυβέρνηση, αφού υπό τις παρούσες συνθήκες μια ουδέτερη Ουκρανία θα περιερχόταν στη ρωσική επιρροή.
Από την άλλη μεριά, η ακόμη πιο ανεπιφύλακτη στήριξη του Τραμπ στο Ισραήλ δίνει στον Νετανιάχου ένα ελεύθερο χέρι για ακόμη πιο ισχυρά πλήγματα ενάντια στο σύμμαχο της Ρωσίας Ιράν και τους εντολοδόχους του στη Μέση Ανατολή. Αυτό θα περιορίσει αναπόφευκτα τις δυνατότητες συνεννόησης με τη Ρωσία στο ένα μέτωπο, ενόσω θα είναι ανοικτό και θα οξύνεται το άλλο. Και εδώ, λοιπόν, σε ένα πλαίσιο όξυνσης των ενδοϊμπεριαλιστικών αντιθέσεων, το αδιέξοδο είναι μακροχρόνια αναπόφευκτο.
Ο Τραμπ μπορεί, βέβαια, να πετά τις ατάκες, «Θα τελειώσω τους πολέμους», με το σωρό – δεν κοστίζουν τίποτα. Από εκεί όμως ως τον πραγματικό τερματισμό των πολέμων υπάρχει τεράστια απόσταση. Αν δεν υπήρχε, θα τους είχαν ήδη τερματίσει ο Μπάιντεν και ο Πούτιν.
Σε κάθε περίπτωση, το ερώτημα τίθεται εύλογα: Αν ικανοί πολιτικοί όπως ο Μπλίνκεν, που ασκούσαν και μια στοιχειώδη πίεση στο Ισραήλ απέτυχαν πλήρως, θα τα καταφέρουν οι καουμπόηδες του Τραμπ, που διακηρύσσουν ότι δεν υπάρχουν Παλαιστίνιοι;
Και ακόμη: Αν ενόσω υπήρχαν δυο σαφώς οριοθετημένα στρατόπεδα, από τη μια ΗΠΑ-ΕΕ και από την άλλη Ρωσία (και Κίνα), και ο συσχετισμός δυνάμεων στην Ουκρανία είχε ελεγχτεί για καιρό χωρίς να βρεθεί μια συμφωνία, πώς τώρα με τρεις διακριτούς παίκτες, ΗΠΑ, ΕΕ και Ρωσία, και χωρίς να έχει μετρηθεί ο νέος αστερισμός, θα υπάρξει συμφωνία; Η εξασθένηση της θέσης της Ουκρανίας δεν θα ωθήσει τη Ρωσία να εκμεταλλευτεί την κατάσταση επιδιώκοντας μεγαλύτερα κέρδη;
Ο Σιλβέστερ Σταλόνε, ο διαβόητος Ράμπο, εξέφρασε άθελά του με την κτηνώδη ανοησία του, μια ακραία παραποιημένη αλήθεια όταν σύγκρινε πρόσφατα τον Τραμπ με τον Ουάσιγκτον. Βέβαια ο Τραμπ δεν είναι ο δεύτερος Ουάσιγκτον, όπως είπε ο Σταλόνε, αλλά το πτώμα του Ουάσιγκτον, ακριβώς όπως ο αμερικάνικος ιμπεριαλισμός είναι σήμερα το άψυχο, βρικολακιασμένο σώμα του σφριγηλού, ανερχόμενου αμερικάνικου καπιταλισμού του 18ου και 19ου αιώνα.
Μόνο οι λαοί μπορεί να παραμερίσουν από τη σκηνή αυτό το πτώμα και τον κίνδυνο που αντιπροσωπεύει. Για όσους όμως στέκουν στην άποψη της ιστορικής προόδου και του μαρξισμού, αυτό θέτει ένα παραπέρα επιτακτικό καθήκον: να παραμεριστούν όσο γίνεται πιο γρήγορα τα λείψανα του σταλινισμού, όπως κρυσταλλώθηκαν μετά το 1991 στις νεοσταλινισκές ηγεσίες κομμάτων όπως το ΚΚΡΟ και το ΚΚΕ. Αυτές οι ηγεσίες είναι απολιθώματα της ιστορίας και πρέπει επειγόντως να πεταχτούν στον σκουπιδοτενεκέ της. Γιατί, όπως έλεγε ο Τρότσκι, «Αν τα πτώματα δεν είναι καλά για τον αγώνα, είναι πολύ καλά για να εμποδίσουν τους ζωντανούς να αγωνιστούν»2.
Σημειώσεις
1. Βλέπε Μ. Κολώνα, «Έτοιμος να ταρακουνήσει τον κόσμο ο Τραμπ - ΄Ισως να είναι απαραίτητο», Στο αμερικάνικο CNN ο τίτλος αλλάχθηκε στο πιο σεμνό, «Η δεύτερη θητεία του Τραμπ μπορεί να φέρει χάος στον κόσμο. Θα δουλέψει;»
2. Λ. Τρότσκι, Και Τώρα;, εκδ. Πρωτοποριακή Βιβλιοθήκη, σελ. 13.
*Συγγραφέας, μέλος της ΣΕ της Μαρξιστικής Σκέψης. Πρόσφατα επιμελήθηκε τη συλλογή Καρλ Μαρξ. Για τον Καπιταλισμό (εκδόσεις Τόπος, 2024).
