Οι χρήσεις της πανδημίας
Πρώτον, οι χρήσεις της πανδημίας δεν μπορούν να μελετηθούν ανεξάρτητα από την ιστορία του ζεύγματος υγεία - ασθένεια. Δεύτερον, ιστορικά, οι χρήσεις –όχι η αντιμετώπιση της πανδημίας– δεν ήταν ανεξάρτητες από την πολιτική πόλωση που οξύνεται σε καταστάσεις αναβρασμού, π.χ. σε καταστάσεις πολέμου, φυσικών καταστροφών, τυφλής τρομοκρατίας, μαζικής βίας κ.λπ. Δηλαδή, σε ακραίες καταστάσεις που, δίχως δεύτερη σκέψη, ο άνθρωπος αντάλλασσε την ελευθερία του με την προστασία της ζωής.
Το τρίτο (και όχι τελευταίο) σημείο των χρήσεων συνδέεται με τη μετατόπιση από την πανδημία στην κατάσταση της «μόλυνσης» και, από εκεί, στους λογής αποδιοπομπαίους, στην εξατομίκευση της ευθύνης και τον κοινωνικό στιγματισμό. Και όλα τους, ωσάν να είναι απούσα η πανδημία, όπως και το όριο του κρατικού λειτουργού και ρυθμιστή στη δημοκρατική πολιτεία, ο οποίος αποφασίζει εξαναγκαστικά ποιος είναι ο «κανονικός» και ποιος ο «αποκλίνων». Ποιος εξαιρείται, ποιος επιβραβεύεται, ποιος τιμωρείται, ποιος στιγματίζεται;
Ως προς το ζεύγμα υγεία - ασθένεια, κατά τον 19ο αιώνα πρυτάνευε η άποψη ότι η αρρώστια ταιριάζει με τον χαρακτήρα του ασθενούς, όπως η τιμωρία ταιριάζει στον αμαρτωλό. Αυτή η αντίληψη αντικαταστάθηκε από την άποψη ότι η «υγεία είναι η σιωπή των οργάνων», ενώ η «νόσος είναι η εξέγερση των οργάνων», με την έννοια ότι, μέσω του σώματος, η αρρώστια «ομιλεί» ωσάν να είναι μορφή «αυτο-έκφρασης», με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τις δραματουργίες των αλληλεπιδράσεων, των σχέσεων και των κοινωνικών ιεραρχήσεων που, πάντα, ρυθμίζονταν βάσει της διαχωριστικής γραμμής «κανονικού» και «μη κανονικού». Η κοινωνιολογία της υγείας μάς λέει ότι για μεγάλο μέρος του 20ού αιώνα η υγεία και η ασθένεια θεωρήθηκαν αντίθετες.
Η υγεία ήταν απλώς απουσία ασθένειας, με την ασθένεια να οδηγεί σε «βιολογικό μειονέκτημα» και την υγεία (δηλαδή τη ζωή χωρίς ασθένεια) να ταυτίζεται με «κανονική» ανθρώπινη κατάσταση. Η απόπειρα διατύπωσης ενός πιο ολιστικού ορισμού της υγείας που συνδύαζε κοινωνικές και βιολογικές όψεις του θέματος έγινε το 1946 από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας. Ο ΠΟΥ όρισε την υγεία ως «κατάσταση πλήρους σωματικής, πνευματικής και κοινωνικής ευεξίας και όχι απλώς ως απουσία νόσου ή απουσία αναπηρίας». Ο ορισμός που παρέμεινε αμετάβλητος από την πρώτη δημοσίευσή του το 1948, είναι η βάση πάνω στην οποία γίνονται οι προσεγγίσεις και η στατιστική της υγείας και της ασθένειας και χαράσσονται οι σχετικές δημόσιες πολιτικές υγείας.
Ως προς την πολιτική πόλωση, τα δεξιά και αριστερά κινήματα είχαν –κατά παράδοξο και άκρως αποκαλυπτικό τρόπο– την τάση να χρησιμοποιούν την εικονοποιία (π.χ., κουβέντα για θανατηφόρες πολιτικές, κοινωνική πληγή, σήψη, καρκίνους, άρρωστες πολιτικές κ.λπ.) και τις μεταφορές της νόσου (π.χ. παθογένειες, νοσογόνες αιτίες, μολύνσεις κ.λπ.) για να επικρίνουν το ένα το άλλο ή για να απευθυνθούν στα ακροατήριά τους. Ουδεμία ελληνική πρωτοτυπία.
Η κυβέρνηση θεωρεί ότι «η χώρα κατάφερε να αντιμετωπίσει την κρίση με πολύ καλύτερο τρόπο από πολλές άλλες χώρες» (Κ. Μητσοτάκης) και ότι τα δικά της όργανα λειτουργούν άριστα και ότι η αντιπολίτευση νοσεί και «σαμποτάρει τον εμβολιασμό». Η αντιπολίτευση θεωρεί ότι η κυβέρνηση νοσεί και ότι με κυβερνητική ευθύνη η κοινωνία οδηγείται στον Μεσαίωνα με δωράκια, λίστες Πέτσα, απειλές, πρόστιμα κ.λπ.
Ομως, είναι άλλο πράγμα να βγεις μπροστά στην πανδημία και ενεργά με το παράδειγμά σου να πείσεις το σύνολο των πολιτών για την υπόθεση των μέτρων ή του εμβολιασμού (κάτι που θα πρέπει να κάνει με συνέπεια η Αριστερά), είναι άλλο πράγμα η θεωρητική συζήτηση και ο διάλογος που γίνεται εδώ, άλλο πράγμα ο καταναγκασμός και οι απειλές του κ. Χαρδαλιά και άλλο πράγμα ο διαχωρισμός της κοινωνίας σε κανονικούς (οι κυβερνητικοί) και αποδιοπομπαίους (οι αντίπαλοι της κυβέρνησης) που ευθύνονται για το προπατορικό αμάρτημα.
Το σχέδιο της κυβέρνησης να κάνει τον βίο αβίωτο στους «ανεμβολίαστους» δείχνει πανικό. Αποκαλύπτει παραλείψεις και αποτυχία επίτευξης στόχων. Για την κυβέρνηση στόχοι είναι μείωση δαπανών υγείας, «εξορθολογισμοί» και συγχωνεύσεις νοσοκομείων. Τα άλλα είναι «εχθροί». Επ’ αυτού, ας θυμηθούμε τα λόγια με τα οποία ξεκινούσε το βιβλίο της «Η νόσος ως μεταφορά» η Σούζαν Σόνταγκ: «H νόσος είναι η σκοτεινή πλευρά της ζωής, μια δεύτερη, πιο δυσβάσταχτη υπηκοότητα. Καθένας μας γεννιέται κατέχοντας διπλή υπηκοότητα, μία στο βασίλειο των υγιών και μία στο βασίλειο των αρρώστων. Αν και όλοι μας προτιμούμε να χρησιμοποιούμε μόνο το διαβατήριο του υγιούς, αργά ή γρήγορα καθένας από μας υποχρεώνεται, τουλάχιστον για ένα χρονικό διάστημα, να πολιτογραφηθεί υπήκοος κι εκείνου του άλλου τόπου» (εκδ. Υψιλον, 1993, σ. 9).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου