Τους τελευταίους μήνες, πολύ βολικά, το γεγονός ότι παγώνουμε στα σπίτια μας όταν χειμωνιάζει και καιγόμαστε όταν έχει καύσωνα αποδίδεται από την κυβέρνηση στη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Ωστόσο, πολύ πριν από αυτήν το φαινόμενο της ενεργειακής φτώχειας -της αδυναμίας δηλαδή των πολιτών να έχουν πρόσβαση σε βασικές ενεργειακές υπηρεσίες, όπως είναι ο ηλεκτρισμός, το φυσικό αέριο, η θέρμανση, η ψύξη- χτυπάει την Ελλάδα.
Η Ευρωπαϊκή Ενωση δεν έχει καταλήξει σε έναν κοινό ορισμό του φαινομένου, όμως σίγουρα η ενεργειακή είναι μια έκφανση του φαινομένου της φτώχειας που αφορά πολύ περισσότερους ανθρώπους από όσους εντάσσονται στην τυπολογία του «φτωχού».
Ενεργειακή φτώχεια βιώνουμε συνεχώς από το 2010 και μετά και μετράμε πραγματικά θύματα: συνολικά 29 άνθρωποι είναι τα θύματα αυτής της αόρατης φτώχειας στα χρόνια της λιτότητας - άνθρωποι που είτε ξεψύχησαν λόγω ψύχους, είτε πέθαναν από τις αναθυμιάσεις ενός μαγκαλιού, είτε χάθηκαν από τις φλόγες ενός ακατάλληλου θερμαντικού σώματος, είτε από διαρροές σε σόμπες υγραερίου. Μόνο τον Γενάρη του 2020 χάθηκαν 9 συμπολίτες μας από το ψύχος. Ομως δεν είναι μόνο η απειλή για τις ζωές μας, αλλά και η απειλή για την ίδια μας την αξιοπρέπεια που φέρνει η ενεργειακή αποστέρηση η οποία ροκανίζει τις αξιοπρεπείς συνθήκες στέγασης και υπονομεύει το ανθρώπινο δικαίωμα στην κατοικία.
Βαδίζουμε προς έναν νέο γύρο ανόδου της ενεργειακής φτώχειας; Αυτό το ερώτημα ανιχνεύει το Ινστιτούτο Ν. Πουλαντζάς με την πανελλαδική έρευνα «Προβλήματα, πρακτικές και αντιλήψεις σε σχέση με την κατανάλωση ενέργειας στην κατοικία», που πραγματοποιήθηκε 7-27 Μαΐου από την Κάπα Research σε δείγμα 1.061 νοικοκυριών στις 13 περιφέρειες της χώρας. Η συλλογή των στοιχείων αυτής της πολύ σημαντικής έρευνας έγινε με μικτή μέθοδο: 516 τηλεφωνικές συνεντεύξεις και 545 διαδικτυακές.
Το ερωτηματολόγιο
Οι Φερενίκη Βαταβάλη, δρ αρχιτέκτονας-πολεοδόμος και ειδική λειτουργική επιστήμονας Β΄ βαθμίδας στο ΕΚΚΕ, Νίκος Κατσουλάκος, δρ μηχανολόγος μηχανικός και αναπληρωτής καθηγητής της Ακαδημίας Εμπορικού Ναυτικού, και η Ευαγγελία Χατζηκωνσταντίνου, δρ αρχιτέκτονας-πολεοδόμος, κατάρτισαν το ερωτηματολόγιο της έρευνας του Ινστιτούτου. Οπως σημειώνουν, «τα ζητήματα της οικιακής κατανάλωσης ενέργειας έρχονται στο προσκήνιο μόνο μετά το 2008, με το ξέσπασμα της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης. Σήμερα το πρόβλημα παρουσιάζει νέα όξυνση».
Οπως αναφέρουν ενδεικτικά, ένα στα δέκα νοικοκυριά στην Ευρωπαϊκή Ενωση αδυνατεί να θερμάνει επαρκώς την κατοικία του, ενώ και σε αυτό το πρόβλημα παρατηρούνται σημαντικές διαφορές και ανισότητες μεταξύ ευρωπαϊκού Βορρά και Νότου - στην Ελλάδα ο αριθμός των νοικοκυριών που αδυνατούν να θερμάνουν επαρκώς την κατοικία τους είναι τουλάχιστον εξαπλάσιος σε σχέση με τη Σουηδία.
«Το φάντασμα της ενεργειακής φτώχειας πλανιέται και θα συνεχίσει να πλανιέται πάνω από την Ευρώπη», σημειώνουν οι ερευνητές, τονίζοντας πως «για την ώρα και σε ευρωπαϊκό και σε εθνικό επίπεδο οι εφαρμοζόμενες πολιτικές είναι αποσπασματικές και βραχυπρόθεσμης λογικής. Οι συζητήσεις που γίνονται είναι κυρίως τεχνικού χαρακτήρα. Ο πυρήνας του προβλήματος της ενεργειακής φτώχειας, όμως, πέρα από τα κτίρια και τα εισοδήματα, στην παρούσα συγκυρία σχετίζεται άμεσα με την προωθούμενη “ενεργειακή μετάβαση” και την πλήρη εμπορευματοποίηση της ενέργειας. Στο πλαίσιο αυτό, χρειάζεται να αμφισβητηθεί η νεοφιλελεύθερη πολιτική που έχει μετατρέψει φυσικά μονοπώλια, όπως τα ενεργειακά δίκτυα, σε πεδία χρηματιστηριακής κερδοσκοπίας».
Αγρια κρίση
Η έρευνα του «Ν. Πουλαντζάς» σημαίνει συναγερμό για μια οικονομική κρίση πολύ πιο άγρια από αυτήν που έχουμε ήδη ζήσει μετά την πτώχευση της χώρας και την υπαγωγή της στα μνημόνια. Αναφέρουν χαρακτηριστικά οι επιστήμονες: «Την τρέχουσα περίοδο, με βάση τα ευρήματα της έρευνας για τη θέρμανση μόνο ενός μέρους της κατοικίας, ακόμη και τη διακοπή λειτουργίας της θέρμανσης και με κρύο σπίτι, μοιάζει να επιστρέφουμε στην εποχή του 2013-2014, μια περίοδο οικονομικής κρίσης και υψηλών τιμών καυσίμων».
Με βάση τα στοιχεία που συνέλεξαν, περίπου τέσσερα στα δέκα ελληνικά νοικοκυριά (37%) θερμαίνουν μόνο ένα μέρος της κατοικίας τους, ενώ σχεδόν ίδιο ποσοστό νοικοκυριών (36%) κλείνει τη θέρμανση ακόμη κι αν το σπίτι είναι κρύο – δηλαδή ένα πολύ μεγάλο μέρος του πληθυσμού ουσιαστικά δεν μπορεί να θερμάνει την κατοικία του. Το γεγονός ότι ένα στα δύο νοικοκυριά έχει λάβει την τελευταία διετία λογαριασμούς ενέργειας με υπέρογκο κόστος, προφανώς, έχει συμβάλει σε αυτήν την κατάσταση.
Ολο και πιο πολύ, όλο και πιο πολλοί γινόμαστε ολοένα και φτωχότεροι. Κι έτσι τον χειμώνα παγώνουμε και το καλοκαίρι πυρακτωνόμαστε μέσα στα ίδια μας τα σπίτια - τέσσερα στα δέκα νοικοκυριά είχαν θερμοκρασία χαμηλότερη των 18ο C στο σπίτι τους τον τελευταίο χειμώνα, ενώ ένα στα δύο έχει περιορίσει τον δροσισμό της κατοικίας του. Μία στις δύο οικογένειες δυσκολεύεται να καλύψει τις ενεργειακές της ανάγκες - επτά στις δέκα από αυτές έχουν μηνιαίο οικογενειακό εισόδημα κάτω από 1.500€. Για να καλύψει τα ενεργειακά κόστη, ένα στα τρία νοικοκυριά χρειάστηκε να περιορίσει είδη πρώτης ανάγκης όπως το φαγητό ή τα φάρμακα και 66% περιόρισε τα έξοδα για ένδυση, υπόδηση ή διασκέδαση.
Οι ερευνητές σημειώνουν ότι σε έρευνα του ΕΜΠ το 2015, περίπου 75% των νοικοκυριών δήλωσαν ότι είχαν περιορίσει έξοδα για άλλες ανάγκες προκειμένου να καλύψουν τις ενεργειακές τους ανάγκες. «Σε εκείνη την έρευνα δεν γινόταν διαχωρισμός σε ανάγκες ρουχισμού και ανάγκες διατροφής/φαρμάκων. Ομως, η εικόνα/τάση είναι παρόμοια. Και αυτό αποτελεί επιπλέον ένδειξη ότι επιστρέφουμε στις καταστάσεις που η κοινωνία βίωνε τις εποχές της κυριαρχίας των μνημονιακών πολιτικών» τονίζουν.
Η ανάλυση της έρευνας στέκεται ειδικότερα στο εύρημα ότι 30% των νοικοκυριών έχει καθυστερήσει την πληρωμή λογαριασμών ενέργειας, μια και αυτός είναι ένας από τους βασικούς δείκτες ενεργειακής φτώχειας.
«Πρόκειται για ένα σημαντικό μέρος των καταναλωτών, το οποίο αναμένεται να αυξηθεί περαιτέρω, καθώς οι τιμές της ενέργειας συνεχίζουν την ανοδική πορεία. Το ποσοστό των ελληνικών νοικοκυριών που καθυστερούν την πληρωμή λογαριασμών είναι πολλαπλάσιο -έως και πάνω από πενταπλάσιο- του μέσου όρου της Ε.Ε. Στο “μάτι” της κρίσης, το ποσοστό έφτασε σε ένα μέγιστο, πάνω από 40%. Στη συνέχεια υπήρξε κάποια αποκλιμάκωση, αλλά το εύρημα της έρευνας που παρουσιάζουμε δείχνει ότι μπαίνουμε ξανά σε κύκλο αύξησης αυτών που δεν μπορούν έγκαιρα να πληρώσουν λογαριασμούς».
Πρωτοφανείς τιμές
Σύμφωνα με το Ινστιτούτο, επιπλέον ένδειξη ότι η κρίση που έχει ξεκινήσει ενδέχεται να είναι έως και χειρότερη από εκείνη της δεκαετίας 2009-2019 είναι πως ως προς την κατανάλωση ενέργειας τα νοικοκυριά δηλώνουν ότι η πρόσφατη αύξηση των τιμών ενέργειας τα επηρεάζει πολύ σε ποσοστό 64%, ενώ 46% δηλώνουν πως την ενεργειακή τους κατανάλωση επηρέασαν η οικονομική κρίση και τα μνημόνια.
Οπως αναφέρουν οι ερευνητές, «ουδέποτε την περίοδο των μνημονίων είχαμε τιμές ηλεκτρισμού και καυσίμων στα σημερινά επίπεδα. Ιδιαίτερη σημασία έχει πως το 70% των νοικοκυριών δηλώνει πως η απελευθέρωση της αγοράς ενέργειας τα έχει επηρεάσει πολύ ή αρκετά. Φαίνεται δηλαδή ότι η ρητορική πως η απελευθερωμένη αγορά ενέργειας θα ωφελήσει τους καταναλωτές διαψεύδεται στην πράξη και τα νοικοκυριά το συνειδητοποιούν. Και χρησιμοποιούμε το (έντονο) ρήμα “συνειδητοποιούν”, καθώς και οι ενδείξεις από άλλες έρευνες συντείνουν στο ότι το κοινωνικό κλίμα έχει μεταστραφεί απέναντι σε πολυδιαφημισμένες μεταρρυθμίσεις, όπως η ιδιωτικοποίηση της ΔΕΗ».
Δανάη Κολτσίδα, διευθύντρια του Ινστιτούτου «Νίκος Πουλαντζάς»
«Ολοφάνερη η ανεπάρκεια των κυβερνητικών μέτρων»
Πιστεύοντας ότι η επιστημονική έρευνα πρέπει να συνομιλεί με τις κοινωνικές ανάγκες, επιλέξαμε να ασχοληθούμε με το ζήτημα της ενεργειακής φτώχειας στην Ελλάδα και τις επιπτώσεις της τελευταίας δεκαετίας λιτότητας. Μάλιστα, πρόκειται για μια ερευνητική επιλογή που είχαμε λάβει πριν από την πρόσφατη έκρηξη των τιμών της ενέργειας. Και, πράγματι, το πρώτο ποσοτικό σκέλος της έρευνας που πραγματοποιήσαμε σε συνεργασία με την εταιρεία ΚΑΠΑ Research και μια εξαιρετική ερευνητική ομάδα καταγράφει μια εικόνα που σοκάρει.
Η ένταση και η έκταση των επιπτώσεων της ενεργειακής κρίσης στη χώρα μας σήμερα φαίνεται ότι είναι χωρίς προηγούμενο, ξεπερνώντας ακόμα και την περίοδο των μνημονίων. Περισσότερα νοικοκυριά -και όχι μόνο τα ευρισκόμενα στη χαμηλότερη κλίμακα εισοδημάτων, αλλά επίσης και προερχόμενα από τα μεσαία στρώματα- αδυνατούν να καλύψουν τις ενεργειακές ανάγκες τους ή καλούνται να διαλέξουν ανάμεσα σε αυτές και άλλες βασικές ανάγκες, αντιμετωπίζουν ανθυγιεινές και κακές συνθήκες διαβίωσης σε υποβαθμισμένες κατοικίες, μια εικόνα δηλαδή που διαψεύδει πλήρως την πλαστή εικόνα μιας χώρας με «καταπληκτική ποιότητα ζωής». Αλλωστε, χωρίς την παραμικρή διάθεση κινδυνολογίας, λαμβάνοντας υπόψη τις κλιματικές συνθήκες στη χώρα μας, όχι μόνο τον χειμώνα αλλά και το καλοκαίρι, είναι ορατοί οι κίνδυνοι ακόμα και για την υγεία και τη ζωή των πιο ευάλωτων κοινωνικών ομάδων.
Η κατάσταση αυτή δημιουργεί μια δυνητικά εκρηκτική κοινωνική συνθήκη, απέναντι στην οποία η ανεπάρκεια των κυβερνητικών μέτρων αναδεικνύεται ανάγλυφα και από την έρευνά μας, επιβεβαιώνοντας όσους προειδοποιούσαν και ζητούσαν τη λήψη μέτρων εδώ και αρκετούς μήνες, τη στιγμή που η κυβέρνηση κώφευε και καθησύχαζε ότι το πρόβλημα θα λυθεί από μόνο του. Είναι αναγκαία μια συνεκτική στρατηγική με άμεσες και μεσοπρόθεσμες παρεμβάσεις σε πολλά επίπεδα: ενεργειακής αναβάθμισης του κτιριακού αποθέματος, ελέγχου των τιμών, στήριξης των πιο αδύναμων νοικοκυριών. Κάτι που δεν είναι μόνο ζήτημα γνώσης, αλλά κυρίως ζήτημα πολιτικής βούλησης.
Τι γίνεται με τους λογαριασμούς ενέργειας;
▷ 42% η μέση αύξηση στους εκκαθαριστικούς λογαριασμούς του χειμώνα που πέρασε σε σχέση με τον περσινό χειμώνα
▷ 50% των νοικοκυριών έχει λάβει την τελευταία διετία λογαριασμούς με υπέρογκο ποσό πληρωμής
▷ 1 στα 3 νοικοκυριά καθυστερεί να πληρώσει τους λογαριασμούς της ενέργειας - το αντίστοιχο ποσοστό στην Ε.Ε. είναι περίπου 7%
▷ 35% των νοικοκυριών δηλώνει αδυναμία να κρατήσει το σπίτι ζεστό, ενώ σε επίπεδο Ε.Ε. περίπου το 8%
Προτάσεις των ερευνητών
Η έρευνα του Ινστιτούτου Ν. Πουλαντζάς καταγράφει σε βάθος και σε όλος της το εύρος τη ζοφερή πραγματικότητα της ενεργειακής αποστέρησης σπάζοντας το αφήγημα που κατασκευάζει η κυβέρνηση μέσα από τα ΜΜΕ. Οι ερευνητές Φερενίκη Βαταβάλη, Νίκος Κατσουλάκος και Ευαγγελία Χατζηκωνσταντίνου, στο άρθρο τους «Προς έναν νέο γύρο ανόδου της ενεργειακής φτώχειας: σκέψεις για μια κοινωνική προσέγγιση των ζητημάτων της ενέργειας» (poulantzas.gr, 13/12/2021) προτείνουν μέτρα που θεωρούν σημαντικό να προωθηθούν:
● Επέκταση των επιδοτήσεων συνολικά των καυσίμων θέρμανσης και ανακουφιστικά μέτρα πρέπει να αναπτυχθούν και για την εξασφάλιση δροσισμού των νοικοκυριών τους θερινούς μήνες.
● Συνέχιση των προγραμμάτων επιδότησης για την ενεργειακή αναβάθμιση κατοικιών, σε συντονισμό και με τους ευρωπαϊκούς στόχους για μηδενικές εκπομπές στο κτιριακό απόθεμα έως το 2050. Τα προγράμματα αυτά πρέπει να γίνουν πιο αποτελεσματικά, μεταξύ άλλων, στην ενεργειακή αναβάθμιση ολόκληρων των κτιρίων πολυκατοικιών.
● Επαναθεώρηση της ενέργειας ως δημόσιου αγαθού, απαραίτητου για την ανάπτυξη και την υποστήριξη ενός σύγχρονου επιπέδου ζωής.
● Αναζήτηση εναλλακτικών προσεγγίσεων και πρακτικών απέναντι στους χρηματιστηριακούς μηχανισμούς που διευκολύνουν την κερδοσκοπία και καθιστούν την ενεργειακή αγορά ιδιαίτερα περίπλοκη.
● Πραγματικά πράσινη και δίκαιη ενεργειακή μετάβαση που δεν θα αλλάζει απλώς το ενεργειακό μίγμα, συντηρώντας, όμως, τους ίδιους μηχανισμούς κερδοφορίας (π.χ. επέκταση του θεσμού των ενεργειακών κοινοτήτων).
● Ριζική αναβάθμιση του κτιριακού αποθέματος, ώστε να περιοριστεί η ενεργειακή κατανάλωση.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου