Αυτόνομος Δημοσιογράφος | Τί σημαίνει να είναι κάποιος αυτόνομος δημοσιο...

Τι σημαίνει να είναι κάποιος αυτόνομος δημοσιογράφος

Ονομάζουμε ένα δημοσιογράφο αυτόνομο όταν κρίνουμε ότι είναι σε θέση με τα εργαλεία που έχει σ’ ένα σακίδιο να παραγάγει μόνος του αξιόλογο πολυμεσικό περιεχόμενο, δηλαδή κείμενο, βίντεο, φωτογραφία ή ηχητικό. Πολλοί τον χαρακτηρίζουν και «πολυεργαλείο». Συνήθως η δουλειά του αυτόνομου δημοσιογράφου δημοσιεύεται στο διαδίκτυο και στα νέα Μέσα, εξαιτίας της ταχύτητας με την οποία εργάζεται και παράγει. Βεβαίως, όλα τα μεγάλα Μέσα ενημέρωσης του κόσμου συνεργάζονται με αυτόνομους δημοσιογράφους, γιατί αναγνωρίζουν την ευελιξία, την ταχύτητα και την ελευθερία της αυτονομίας του.

Ποια είναι η δουλειά του αυτόνομου δημοσιογράφου

Ο αυτόνομος δημοσιογράφος είναι ένας επαγγελματίας ή ένας ερασιτέχνης που εντοπίζει ειδήσεις και τις δημοσιεύει στο κοινό μέσω κάποιας πλατφόρμας. Τί είναι όμως μια είδηση; Τεχνικά, τα χαρακτηριστικά μιας είδησης αφορούν στο «ποιός, πού, πότε, πως και γιατί».
Συνήθως, ένα καλό ρεπορτάζ αφορά σε μια καλή ιστορία. Αλλά με την ευρύτερη έννοια «είδηση» σύμφωνα με τον συγγραφέα Τζορτζ Όργουελ, «είναι μια πληροφορία που κάποιος δε θέλει να δει δημοσιευμένη. Όλα τα υπόλοιπα είναι δημόσιες σχέσεις».
Η δημοσιογραφία δίκαια αποκαλείται και οξυγόνο της δημοκρατίας γιατί εξασφαλίζει την ισορροπία των δυνάμεων φέρνοντας στο φως αυτά που κάποιοι θέλουν να μένουν στο σκοτάδι, φωτίζοντας ξεχασμένες πτυχές, επιχειρώντας νέες συνδέσεις, θέτοντας νέες ερωτήσεις.
Ο αυτόνομος δημοσιογράφος έχει ως καθήκον του να αποκαλύπτει και να αναδεικνύει τις παθογένειες που προκύπτουν όταν οι άνθρωποι, συνήθως όσοι κατέχουν δύναμη, παρεκτρέπονται και ξεπερνούν τα όρια της αποδεκτής συμπεριφοράς και του νόμου.
Η δουλειά του συμπυκνώνει τα καθήκοντα διαφορετικών ειδικοτήτων. Ένας αυτόνομος δημοσιογράφος συχνά παίζει ταυτόχρονα το ρόλο του φωτογράφου, του οπερατέρ, του μοντέρ, του ρεπόρτερ, του αρχισυντάκτη, του διευθυντή ειδήσεων, του διαφημιστή.
Μα πάνω απ’ όλα ο αυτόνομος δημοσιογράφος είναι ένας καλός αφηγητής. Ο εξοπλισμός που έχει πάντα μαζί του, στο σακίδιο (backpack journalist), είναι τα απαραίτητα μέσα προκειμένου να αφηγείται καλές ιστορίες.
Μπορείς να γίνεις κι εσύ αυτόνομος δημοσιογράφος απλά χρησιμοποιώντας μερικά ελεύθερα εργαλεία του διαδικτύου και εφαρμογές του κινητού τηλεφώνου ή και της ταμπλέτας. Αυτή η μορφή αυτόνομης δημοσιογραφίας θα μας απασχολήσει εδώ.

Τα όρια η δημοσιογραφίας

Η ελευθερία του Τύπου κατοχυρώνεται στο Σύνταγμα και τους νόμους του κράτους. Ο Τύπος αποκαλείται και τέταρτη εξουσία γιατί ελέγχει τις υπόλοιπες τρεις, τη νομοθετική, τη δικαστική και την εκτελεστική. Ένα καλά πληροφορημένος πολίτης παίρνει τις καλύτερες δυνατές αποφάσεις. Η ποιότητα μιας δημοκρατίας εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό απ’ την ποιότητα των Μέσων ενημέρωσης και της πληροφόρησης που αυτά παρέχουν. Γι’ αυτό κι η δημοσιογραφία συχνά αποκαλείται λειτούργημα. Ωστόσο, αντικειμενική δημοσιογραφία δεν υφίσταται. Η παρουσίαση μιας είδησης εξαρτάται κάθε φορά από παράγοντες όπως η ιδιοκτησία του Μέσου, η επαγγελματική επάρκεια, το γνωστικό επίπεδο και η ηθική συγκρότηση του δημοσιογράφου. Φαντάσου λοιπόν την αντικειμενικότητα σαν ένα ιδεατό κινούμενο στόχο που μόνο να τον προσεγγίσεις μπορείς. Γι’ αυτό είναι σημαντικό σήμερα, που βιώνουμε τη μετάβαση απ’ τα παραδοσιακά Μέσα στα νέα Μέσα, να καταλάβουμε όλοι ότι η ουσία της δημοσιογραφίας είναι οι ειδήσεις. Το διαδίκτυο φέρνει επαναστατικές αλλαγές στη δημοσιογραφία ενώ παράλληλα εντείνει τις παλιές προκλήσεις της και προσθέτει νέες. Προκαλεί έντονο προβληματισμό το γεγονός ότι στα νέα Μέσα αυξάνονται τα φαινόμενα παραποίησης δεδομένων, διασποράς ψευδών ειδήσεων και ανεύθυνης κλικοθηρίας. Πως αντιμετωπίζονται αυτά τα προβλήματα; Ο αυτόνομος δημοσιογράφος όπως κάθε δημοσιογράφος οφείλει να τεκμηριώνει, να αποκαλύπτει τις πηγές αλλά και τις σχέσεις του, να είναι ακριβής, και να ενεργεί μέσα από ένα πλαίσιο αρχών κι αξιών.

Ηθική και δεοντολογία

Η δημοσίευση είναι μια δύναμη που πρέπει να ασκείται με υπευθυνότητα. Γι’ αυτό εκτός από το Σύνταγμα που κατοχυρώνει την ελευθερία του τύπου, υπάρχουν οι νόμοι για τα ΜΜΕ και δεοντολογικοί κανόνες που θέτουν οι επαγγελματικές ενώσεις των δημοσιογράφων για τη δουλειά τους. Στην Ελλάδα, η επαγγελματική ένωση των δημοσιογράφων έχει το δικό της κώδικα δεοντολογίας που δεσμεύει τα μέλη της να τον σέβονται. Ωστόσο, είναι άλλο πράγμα ο νόμος και άλλο η ηθική. Ο νόμος ορίζει ένα ελάχιστο βασικό πλαίσιο κανόνων εντός των οποίων μπορείς να κάνεις το Α και όχι το Β προκειμένου να μην υποστείς κυρώσεις. Η ηθική θέτει τα ιδανικά πρότυπα διεξαγωγής της δημοσιογραφίας.
Ο δημοσιογράφος είναι διαρκώς σε εγρήγορση και απαντά σε ηθικά διλήμματα, γιατί είναι πάντα ορατός ο κίνδυνος να θυσιάσει την αλήθεια, και να μεροληπτεί για λόγους εντυπωσιασμού, οκνηρίας, βιασύνης, ή και προσωπικού συμφέροντος. Η ηθική μας ενθαρρύνει να πάρουμε μια απόφαση επειδή έτσι οφείλουμε και όχι επειδή απλά μπορούμε.
Επομένως, ενώ σαν δημοσιογράφοι απολαμβάνουμε τα δικαιώματα που μας απονέμουν οι νόμοι, δεν ξεχνάμε ποτέ τις ηθικές μας ευθύνες. Εμπιστευόμαστε την κρίση του κοινού να διακρίνει, μέσα απ’ την πολυφωνία, τι είναι πιο κοντά στην αλήθεια και τι είναι εντελώς παραπλανητικό ή ψευδές.

Ο εντοπισμός του θέματος και της είδησης

Πώς εντοπίζουμε μια είδηση; Αρκεί ότι κάποιος δε θέλει να τη δει δημοσιευμένη; Όχι, είδηση μπορεί να είναι οτιδήποτε μπορεί να αφορά έναν άνθρωπο και τη ζωή του. Μια χρηστική πληροφορία π.χ. είναι είδηση. Όσο περισσότερους ανθρώπους όμως αφορά μια είδηση τόσες περισσότερες πιθανότητες έχει να ιεραρχηθεί ψηλά στο ενδιαφέρον του κοινού.

Ο δημοσιογράφος αναζητά τις ειδήσεις, όπως ο επιχειρηματίας, ο επιστήμονας ή ο καλλιτέχνης αναζητά τις καλές ιδέες. Σε πρώτη φάση η δουλειά του είναι να ερευνά με ανοικτό πνεύμα και περιέργεια.
Πρώτα απ’ όλα όμως χρειάζεται να εστιάσει. Σ’ έναν κόσμο που οι περισπασμοί είναι άπειροι, ο δημοσιογράφος πρέπει να εστιάσει την προσοχή του σ’ ένα θέμα και να το κοιτάξει απ’ όλες τις πλευρές. Μόνο έτσι θα κατορθώσει να διαχωρίσει το ουσιώδες απ’ το περιττό. Ο εντοπισμός καλών ιδεών είναι μια περίπλοκη διαδικασία.
Ο συγγραφέας Steven Johnson, έχεις μερικές καλές συμβουλές που μπορούν να μας βοηθήσουν όλους: «Κάντε έναν περίπατο, καλλιεργήστε τις διαισθήσεις σας. Να σημειώνετε κάπου τα πάντα, αλλά να φροντίσετε να υπάρχει κάποια ανακατωσούρα στα κιτάπια σας. Μην φοβάστε τις καλότυχες συμπτώσεις, αγκαλιάστε τες. Κάντε δημιουργικά λάθη. Ασχοληθείτε με διάφορα χόμπι, καθίστε όσο γίνεται περισσότερο σε καφενεία και σε άλλα ρευστά δίκτυα. Παρακολουθήστε τους συνδέσμους σας, αφήστε τους άλλους να χτίζουν πάνω στις ιδέες σας, δανειστείτε, ανακυκλώστε. Εφεύρετε εκ νέου τα πάντα. Υψώστε τη δική σας ανάστατη πλαγιά».

Τα εργαλεία του αυτόνομου δημοσιογράφου

Οι δημοσιογράφοι σήμερα είναι εξαιρετικά τυχεροί γιατί έχουν κυριολεκτικά στα χέρια τους όλα τα δυνατά μέσα: κείμενο, βίντεο, φωτογραφία, ηχητικό, και μπορούν να τα αξιοποιήσουν ακόμα και μέσα από μια συσκευή, δημοσιεύοντάς τα σε όσες πλατφόρμες επιθυμούν. Με το ίδιο προϊόν έρευνας μπορεί κάποιος να παραγάγει κείμενα, φωτογραφίες, βίντεο ως και ηχητικά ντοκιμαντέρ.
Το αποτέλεσμα βεβαίως εξαρτάται απ’ τη στόχευση του αυτόνομου δημοσιογράφου, απ’ αυτό δηλαδή που θέλει να πει, αλλά η γνώση των εργαλείων του είναι απαραίτητη γιατί αυτή θα καθορίσει τον τρόπο με τον οποίο θα αποτυπωθεί. Τα εργαλεία σήμερα είναι προσιτά σε όλους.
Όμως αυτή η ευκολία των εργαλείων είναι ο μεγαλύτερος εχθρός όσων δημοσιογραφούν σήμερα, σε βαθμό που μπορεί να γίνει ακόμα και εμπόδιο.
Η πρόκληση του αυτόνομου δημοσιογράφου είναι να παρουσιάσει ένα περιεχόμενο χρήσιμο, συναφές κι ενδιαφέρον, με ελκυστικό τρόπο κι άμεσα, καθώς η προσοχή των ανθρώπων στους οποίους απευθύνεται μειώνεται όλο και περισσότερο.
Εκτός των εργαλείων όμως ο αυτόνομος δημοσιογράφος χρειάζεται μια διαδικασία για να δουλέψει. Εμείς σου προτείνουμε ένα τρόπο με 4 απλά βήματα που μπορείς εύκολα να θυμάσαι. Θα τα αναλύσουμε όλα στις ενότητες που ακολουθούν.
Τα 4 βήματα αφορούν στην έρευνα, το πλάνο, την παραγωγή και τη διακίνηση του περιεχομένου. Θέλουμε να θυμάσαι ότι είναι μια συναρπαστική εποχή για τους αυτόνομους δημοσιογράφους, κι ότι είμαστε τυχεροί που έχουμε στα χέρια μας αυτή τη δύναμη. Η ευθύνη είναι μεγάλη, αλλά δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να είναι αποτρεπτική. Υπάρχουν εκεί έξω άφθονες εξαιρετικές ιστορίες που περιμένουν εμάς να τις αφηγηθούμε.
Στην επόμενη παρουσίαση, θα μιλήσουμε για το πρώτο βήμα κάθε δουλειάς του δημοσιογράφου, την έρευνα.

B. Η ΕΡΕΥΝΑ

Το πνεύμα της έρευνας

Ως αυτόνομος δημοσιογράφος ερευνάς διεξοδικά τα θέματά σου γιατί όπως κάθε ερευνητής, δε μπορείς ποτέ να βασίζεσαι μόνο στη διαίσθηση ή την φαντασία σου, πόσω μάλλον στις προκαταλήψεις ή στις φήμες που φτάνουν στα αυτιά σου. Ως ερευνητής δημοσιογράφος χρειάζεσαι διαρκώς πρόσβαση σε δεδομένα, σε τεκμήρια, σε αποδείξεις, σε γεγονότα, σε μαρτυρίες που δεν επιδέχονται αμφισβητήσεων προκειμένου να υποβάλεις στην κρίση του κοινού αξιόπιστες και χρήσιμες πληροφορίες. Φροντίζοντας βέβαια πάντα να δίνεις το λόγο σε όλες τις πλευρές. Η γνώμη σου θα είναι έτσι κι αλλιώς πάντα παρούσα.

Το βαθύτερο κίνητρό σου είναι η αναζήτηση της αλήθειας, ο βασικότερός σου μοχλός η περιέργεια και το κυριότερο καθήκον σου στην φάση της έρευνας είναι η ακαταπόνητη άντληση πληροφοριών. Όσο πιο μακριά απ’ τη «βολική σου ζώνη» κινηθείς, τόσο πιο μοναδικές και σπάνιες θα είναι οι πληροφορίες που θα συγκεντρώνεις. Ψάξε ακόμα και στα πιο απίθανα μέρη, μάθε να ρωτάς, διατήρησε την παιδική σου περιέργεια, εξάσκησε τη διπλωματία. Να ακολουθείς την περιέργειά σου. Συχνά το πρώτο αυθόρμητο ερώτημα που προκύπτει αβίαστα για ένα θέμα αξίζει να το ψάξεις περισσότερο. Μέσα από την τέχνη των ερωτήσεων γεννιούνται διαρκώς νέες ιδέες.

Να έχεις επίγνωση των προσωπικών σου πεποιθήσεων για το θέμα που ερευνάς, αλλά να είσαι έτοιμος ή έτοιμη να μπεις στα παπούτσια του άλλου. Να έχεις ενσυναίσθηση, αλλά να προσπαθείς να μην ταυτίζεσαι ολοκληρωτικά.

Σκέψου τον εαυτό σου σαν έναν ντετέκτιβ που δε σταματά ποτέ να δουλεύει. Εσύ είσαι αυτός ή αυτή που θα κολλήσει το παζλ του θέματός σου κι η έρευνά σου θα είναι πάντα το πιο συναρπαστικό μέρος της δουλειάς σου, γι’ αυτό δώσε της χώρο και χρόνο και κυρίως αναζήτησε τον πυρήνα και τις λεπτομέρειες του θέματός σου με πάθος.

Το θέμα και το κοινό

Όταν ψάχνεις το θέμα σου να θυμάσαι πάντα σε ποιους θέλεις να απευθύνεται το τελικό δημοσιογραφικό σου προϊόν. Αλλιώς θα γράψεις ένα θέμα που απευθύνεται σε έφηβους μαθητές που χρησιμοποιούν εντατικά έξυπνες συσκευές και αλλιώς αν αφορά μεσήλικες που προτιμούν την τηλεόραση.

Μην ξεχνάς ότι το κοινό σου ενδιαφέρεται να ακούσει για άλλους ανθρώπους. Τι τους ενθουσιάζει, τι τους απειλεί, τι τους δίνει χαρά, πόνο και άλλα συναισθήματα.

Το περιεχόμενό σου χρειάζεται να είναι συναφές, να αντανακλά δηλαδή κάτι ενδιαφέρον για το κοινό που αφορά. Ιδανικά, η πρώτη αντίδραση αυτού που θα δει, διαβάσει η που θα ακούσει την ιστορία σου θα πρέπει να είναι κάτι σαν: «Χμ αυτό δεν το ήξερα, δεν το είχα σκεφτεί!».

Δυνατές ιδέες που θα μετατρέψεις σε ενδιαφέρουσες ιστορίες μπορείς να βρεις παντού. Σε μεγάλα γεγονότα σε μια σημαντική δημόσια ομιλία

και σε μικρότερα γεγονότα, σε μια καλλιτεχνική έκθεση π.χ.

Κάθε ερευνητής όταν ξεκινά έχει μια λιγότερο ή περισσότερο σαφή ιδέα του θέματος με το οποίο καταπιάνεται. Όσο πιο ευρύ είναι το πεδίο που έχει επιλέξει, τόσο πιο περιεκτικές θα είναι και οι πηγές του. Καθώς η έρευνα προχωρά τόσο περισσότερο θα ξεκαθαρίζει και το θέμα του.

Σ’ έναν κόσμο άπειρων περισπασμών και πληροφοριών, το αίτημα είναι να εστιάσουμε και να αποσαφηνίσουμε όσο καλύτερα γίνεται το θέμα μας.

Δεν είναι λίγες οι φορές που στην πορεία μιας έρευνας, ένα εύρημα άλλαξε εντελώς ακόμα και το θέμα της.

Επομένως, η καλύτερη συμβουλή που μπορεί να δώσει κάποιος στον ερευνητή είναι: Να προσεγγίζεις τα ευρήματά σου με ανοικτό πνεύμα και να καταγράφεις τα πάντα, ακόμα και τα φαινομενικά άσχετα δεδομένα. Η οριστική μορφή του θέματός σου θα καθοριστεί απ’ την ίδια την πορεία της έρευνάς σου.

Ιδανικά, το θέμα σου θα μπορεί να περιγραφεί στου άλλους το πολύ σε 30 λέξεις. Μπορείς;

Το συγκείμενο

Κάθε θέμα, κάθε ιστορία, κάθε γεγονός τοποθετείται σ’ ένα συγκείμενο. Το συγκείμενο είναι το πλαίσιο μέσα στο οποίο τοποθετούνται όλα τα συναφή στοιχεία μιας έρευνας. Στην αρχή η έρευνα μοιάζει με μια περιεκτική αποθήκη στην οποία τοποθετούμε οτιδήποτε μας φαίνεται σχετικό. Στη συνέχεια, κι όσο αποκρυσταλλώνουμε τις προθέσεις και τους στόχους της έρευνάς μας, ξεδιαλέγουμε και κρατάμε μόνο αυτά που μας φαίνονται κατάλληλα. Το συγκείμενο είναι η εποχή, ο χρόνος κι ο χώρος, οι εντάσεις και οι συγκρούσεις, το ευρύτερο πεδίο που περιβάλλει το θέμα μας και του δίνει νόημα. Εδώ παίζει σημαντικό ρόλο και η διαίσθησή μας. Χωρίς την αίσθηση του συγκείμενου η έρευνα είναι ανερμάτιστη, χωρίς στόχο και το αποτέλεσμα της δουλειάς μας άσχετο με τα ενδιαφέροντα του κοινού. Το συγκείμενο είναι η συγκολλητική ουσία, που συνδέει τις σκόρπιες εμπειρίες του κοινού με την έρευνά μας. Το συγκείμενο είναι η μεγάλη εικόνα.

Το διαδίκτυο

Σήμερα, πριν καν να έχουμε μια σαφή εικόνα του θέματός μας, τείνουμε όλοι να ξεκινάμε τις έρευνές μας απ’ το διαδίκτυο και πιο συγκεκριμένα απ’ τη μηχανή αναζήτησης της Google. Έχει γίνει ένας αυτοματισμός. Στο διαδίκτυο πράγματι μπορεί να βρει κάποιος εξαιρετικές πληροφορίες, αλλά κινδυνεύει, αν σταματήσει εκεί να μείνει με μια αποσπασματική εικόνα της πραγματικότητας. Ναι, υπάρχουν ακόμα πολλές πηγές που δεν αναβλύζουν το χρήσιμο νερό τους στο διαδίκτυο. Προσωπικές μαρτυρίες, κάθε είδους αρχεία και βιβλιοθήκες κρύβουν θησαυρούς. Επίσης, εκτός της Google, της Wikipedia, του YouTUBE, του Internet Archive, χρήσιμα μπορούν να φανούν ακόμα και τα σχόλια ενός μπλογκ, τα οποία μπορούν να σου δώσουν μια σημαντική πληροφορία ή μια ιδέα για ολόκληρο ρεπορτάζ. Επιπλέον, μην ξεχνάς ότι στο διαδίκτυο υπάρχουν και πολλές παραπλανητικές πληροφορίες. Ψάξε στο διαδίκτυο, αλλά ποτέ μη μείνεις μόνο εκεί.

Ο πληθοπορισμός

Μια ακόμα σπουδαία συμβολή του διαδικτύου στην άντληση πληροφοριών είναι η πρακτική του πληθοπορισμού, ή αλλιώς το Crowdsourcing.

Ο πληθοπορισμός είναι μια τρίτη εναλλακτική μέθοδος με την οποία μπορείς να παράξεις μια διανοητική εργασία. Η πρώτη και συνηθέστερη μορφή είναι να την κάνεις εσυ ο ίδιος, μόνος σου. Μια δεύτερη είναι να την αναθέσεις σε κάποιον άλλον να την κάνει για εσένα. Η τρίτη είναι ο πληθοπορισμός.

Δηλαδή να ρωτήσεις το πλήθος μέσα από το διαδίκτυο. Με τον πληθοπορισμό απευθύνεσαι στη συλλογική ευφυΐα. Προσπαθείς να τιθασεύσεις τη σοφία του πλήθους και να θέσεις τις διάσπαρτες γνώσεις, τις εμπειρίες, τις ιδέες, τις προτάσεις, την τεχνονγωσία, ακόμα και τα συναισθήματα πολλών ανθρώπων από διαφορετικούς τόπους στην υπηρεσία του θέματος που ερευνάς.

Στη δημοσιογραφία το crowdsourcing έχει δυο βασικές μορφές. Ένα κάλεσμα, μια ανοιχτή πρόσκληση προς το κοινό για να συμμετέχει είναι το βασικό χαρακτηριστικό. Στην πρώτη περίπτωση το κάλεσμα είναι μη δομημένο και ζητάει το κοινό να τηλεφωνήσει, να στείλει ένα sms ή ένα email στο δημοσιογράφο με γενικές πληροφορίες.

Στη δεύτερη έχουμε το δομημένο crowdsourcing, μια στοχευμένη προσπάθεια που απευθύνουμε ερωτήσεις στο κοινό για να στείλει πληροφορίες για συγκεκριμένα θέματα. Οι πληροφορίες σε αυτή την περίπτωση εισρέουν μέσα απο διάφορα κανάλια (email, sms, google form κλπ).

Τα αρχεία

Ο ερευνητής δημοσιογράφος είναι πάνω απ’ όλα ένας αρχειοδίφης, ένα λαγωνικό που ψάχνει για δεδομένα μέσα σε αρχεία. Πιέζει (με μέτρο) όσους κατέχουν πληροφορίες και ζητά διαρκώς πρόσβαση σε συλλογές και τράπεζες δεδομένων. Ο ερευνητής αναμοχλεύει εξαντλητικά τα αρχεία, είτε αυτά είναι δημόσια είτε ιδιωτικά. Ως ερευνητής πρέπει κι εσύ να ξέρεις ότι οι θησαυροί κρύβονται σε αρχεία. Τα αρχεία αυτά μπορεί να είναι οπτικοακουστικά, έγγραφα, ηχητικά, να φυλάσσονται σε μουσεία, σε δημόσιες υπηρεσίες, σε διαμερίσματα. Η φύση της έρευνάς σου θα σε καθοδηγήσει να αναζητήσεις τα αρχεία εκείνα που θα είναι σημαντικά. Καταλαβαίνεις τώρα, πόσο σημαντικό είναι και το δικό σου αρχείο, είτε για μελλοντικές δικές σου έρευνες, είτε και για κάποιους άλλους. Τέλος, ας έχεις πάντα υπόψη σου ότι «ο διάβολος κρύβεται στις λεπτομέρειες».

Τα βιβλία

Δεν είναι τυχαίο ότι οι βιβλιοθήκες, εικονικές και φυσικές, είναι οι αγαπημένοι χώροι των ερευνητών. Στα βιβλία βρίσκεται η συμπυκνωμένη γνώση κι η εμπειρία του ανθρώπινου είδους. Ο ερευνητής χρειάζεται να εξοικειωθεί με την ακαταπόνητη ανάγνωση πολλών και διαφορετικών κειμένων, να διαβάζει τα πάντα και να κρατά διαρκώς σημειώσεις. Ακόμα και οι λογοτεχνικές αναφορές μπορούν να είναι βοηθητικές.

Η βιβλιογραφία διευρύνει τον ορίζοντα της έρευνας και την εμπλουτίζει. Συχνά, οι βιβλιογραφικές αναφορές «αλατίζουν» το προϊόν της έρευνας και την κάνουν πιο ενδιαφέρουσα στο κοινό. Αν καταφέρεις να προχωρήσεις πέρα απ’ τις διάσημες ρήσεις επιφανών προσωπικότητων, τότε η ευρυμάθειά σου θα κάνει το αποτέλεσμα της δουλειάς σου πραγματικά αξιόλογο.

Η συνέντευξη

Ο τρόπος με τον οποίο προσεγγίζουμε ανθρώπους για να μας μιλήσουν κι ο τρόπος με τον οποίο τους κάνουμε συνέντευξη συνιστά μια τέχνη, αλλά και μια τεχνική. Δεν πρέπει ποτέ ο άνθρωπος που έχουμε απέναντί μας να νιώσει ότι τον ανακρίνουμε και προς θεού, δεν πληρώνουμε ποτέ κάποιον για να τον πείσουμε να μας μιλήσει.

Πρώτα, κάνουμε αυτόν που έχουμε απέναντί μας να νιώσει άνετα κι ο κύριος στόχος μας είναι να μας εμπιστευτεί. Πάντα πηγαίνεις στους συνεντευξιαζόμενούς σου με έτοιμες ερωτήσεις. Αυτό δεν σημαίνει ότι θα τις κάνεις με την προδιαγεγραμμένη σειρά. Θα είσαι καλά προετοιμασμένος, ώστε να είσαι σε θέση να επανέρχεσαι με νέες ερωτήσεις, που θα βασίζονται στις απαντήσεις. Στη διατύπωση των ερωτήσεων έχε κατά νου τα βασικά Που, Ποιος, Πότε, Τι και Γιατί.

Σκοπός των ερωτήσεων είναι να χρησιμοποιήσεις αυτούσιες φράσεις από τις απαντήσεις για να οικοδομήσεις την ιστορία σου. Επομένως, κάνε ανοιχτές ερωτήσεις που επιτρέπουν στον συνεντευξιαζόμενο να επεκταθεί αναλυτικά στο αντικείμενο που σε ενδιαφέρει. Αν μια ερώτηση μπορείς να την απαντήσεις με ένα ναι ή ένα όχι μάλλον δεν θα σου αποφέρει το επιθυμητό υλικό. Για παράδειγμα η ερώτηση “Ποια ήταν τα πρώτα συναισθήματά σου όταν κέρδισες το βραβείο;” είναι προτιμότερη από το να πεις “Χάρηκες όταν κέρδισες το βραβείο;

Με τον καιρό θα εξασκηθείς και στην τέχνη της ακρόασης. Ο καλός δημοσιογράφος, αν ξέρει να κάνει κάτι καλά είναι να ακούει και να μαθαίνει διαρκώς. Όταν χρειάζεται, για να πάρεις απάντηση θα είσαι επίμονος, ως το όριο που θα σου θέσει αυτός ή αυτή που έχεις απέναντί σου. Ως αυτόνομος δημοσιογράφος δε θα ξεχνάς να έχεις μαζί σου τον εξοπλισμό σου, τσεκαρισμένο, ώστε να λειτουργεί. Πάντα να καταγράφεις τις συνεντεύξεις σου με ήχο, και αν είναι δυνατό με εικόνα και να φροντίζεις να βγάζεις φωτογραφίες των ανθρώπων και των χώρων στους οποίους κάνεις συνέντευξη.

Ο τόπος

Η επιτόπια έρευνα απαιτεί απ’ το δημοσιογράφο να πάρει το σακίδιό του και να ταξιδέψει, να απομακρυνθεί απ’ το γραφείο του και να δει με τα δικά του μάτια την πραγματικότητα. Ο αυτόνομος δημοσιογράφος επισκέπτεται τους χώρους της έρευνας με γνήσια περιέργεια κι ανοιχτό μυαλό. Δεν αφήνει τίποτα να πέσει κάτω, είναι σχολαστικός και μεθοδικός και προσέχει τη λεπτομέρεια. Έχει πάντα μαζί του ένα σημειωματάριο στο οποίο καταγράφει οτιδήποτε του κάνει εντύπωση, μια κάμερα, μια συσκευή εγγραφής ήχου ή μόνο ένα κινητό τηλέφωνο. Ως αυτόνομος δημοσιογράφος θα χρειαστεί να αποκτήσεις πρόσβαση σε πλήθος διαφορετικών χώρων. Προσέγγισέ τους ως ντετέκτιβ που βρέθηκε στον τόπο του εγκλήματος. Στάσου έκθαμβος απέναντι και στο παραμικρό στοιχείο. Και μην ξεχνάς να προσέχεις. Δουλειά του δημοσιογράφου είναι να φυτρώνει εκεί που δεν τον σπέρνουν.

Στην επόμενη ενότητα θα δούμε πως οργανώνουμε το υλικό της έρευνάς μας (επιμέλεια, ταξινόμηση), πως το αποτυπώνουμε σ’ ένα εύληπτο σχέδιο και πως το τοποθετούμε σ’ έναν αφηγηματικό ιστό.

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 01

GR80s: Η Ελλάδα του ’80 στη Στέγη

Τώρα που γνωρίζεις το πνεύμα και την πρακτική της δημοσιογραφικής έρευνας ετοιμάσου για το πρώτο στου project ως αυτόνομος δημοσιογράφος. Θα επισκεφθείς την έκθεση φωτογραφίας για τη δεκαετία του 80’ που γίνεται στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση σε επιμέλεια Σπύρου Στάβερη. Η επίσκεψή σου στην έκθεση έχει ερευνητικό χαρακτήρα. Αυτό σημαίνει ότι κατά την περιήγησή σου θα πρέπει να κρατάς σημειώσεις για τα πιθανά θέματα που σε ενδιαφέρουν να καλύψεις δημοσιογραφικά. Έχε μαζί σου κάποια εργαλεία καταγραφής όπως σημειωματάριο, κινητό τηλέφωνο με κάμερα κ.λπ. ώστε να καταγράψεις τη συνέντευξη με το δημιουργό της έκθεσης, καθώς και τα ίδια τα εκθέματα και τον χώρο που τα φιλοξενεί.

Γ. ΤΟ ΠΛΑΝΟ

Η χρησιμότητα

Ωραία, το πιθανότερο είναι ότι έχεις ήδη συγκεντρώσει πολλές πληροφορίες και ερεθίσματα από την έρευνα. Τώρα είναι η στιγμή που αναρωτιέσαι τι νόημα έχουν όλα αυτά και πως θα τα βάλεις σε τάξη και σειρά.

Έχοντας ολοκληρώσει τη δημοσιογραφική έρευνα προκύπτουν νέες ερωτήσεις. Πως θα αποκρυσταλλωθούν όσα εντόπισα στην έρευνά μου; Ποιοί εμπλέκονται στην ιστορία; Τι σχέσεις προκύπτουν μεταξύ τους; Τι άλλα θέματα ανακύπτουν; Πώς θα αφηγηθώ με τρόπο ελκυστικό την ιστορία μου; Ποια μέσα είναι καταλληλότερα να χρησιμοποιήσω; Τι θα κρατήσω και τι θα αφήσω;

Το πλάνο σου είναι απαραίτητο ώστε να είσαι βέβαιος ή βέβαιη ότι συμπεριέλαβες στο προϊόν σου όλα τα στοιχεία. Επιπλέον, το πλάνο είναι ο πιο αξιόπιστος βοηθός σου για τη συνέχεια. Αυτός που θα σε βοηθήσει να προχωρήσεις μεθοδικά κι οργανωμένα στα επόμενα στάδια της δουλειάς σου.

Η μέθοδος

Βρίσκεσαι λοιπόν ακριβώς στη φάση που σχεδιάζεις το πλάνο για το δημοσιογραφικό σου προϊόν. Τώρα είναι η στιγμή που φέρνεις τα υλικά μέσα στο εργαστήριό σου. Πρώτα, πρώτα θα τα ξεσκονίσεις και θα τα δεις ξανά με καθαρό μυαλό. Τώρα θα τα κατηγοριοποιήσεις, θα τα ταξινομήσεις, και θα τα επιμεληθείς. Τώρα βάζεις ουσιαστικά σε τάξη τις πληροφορίες που άντλησες στην έρευνά σου.

Σκέψου τη διαδικασία σαν ένα παζλ που σταδιακά θα μπει στη θέση του. Οι δοκιμές είναι αποδεκτές. Η κατασκευή ενός πλάνου απαιτεί χρόνο κι αυτό δεν είναι αυτονόητο σε πολλές δημοσιογραφικές δουλειές, όπως για παράδειγμα το ρεπορτάζ διαδηλώσεων, πολεμικών συγκρούσεων, έκτακτων καταστάσεων. Σε κάθε άλλη περίπτωση όμως, από ένα μικρό άρθρο ως μια μεγάλη δημοσιογραφική έρευνα, το πλάνο, αποδεικνύεται πάντα σωτήριο. Αναζήτησε ένα δικό σου χώρο που απερίσπαστος θα φτιάξεις το πλάνο σου. Το πλάνο δεν είναι πολυτέλεια, είναι η προϋπόθεση της καλής και μεθοδικής δουλειάς.

Ο στόχος

Ο στόχος του πλάνου σου είναι η αποκρυστάλλωση των πληροφοριών, μέσω της αποτύπωσης του πλούτου τους σ’ ένα εικονικό χάρτη. Έτσι θα κάνεις τα δεδομένα επεξεργάσιμα και κατανοητά, έτσι θα αποκτήσουμε συνάφεια, έτσι θα διασφαλίσουμε το συγκείμενο.

Αφού επεξεργαστείς κατάλληλα τα δεδομένα μας, και τα ταξινομήσεις με βάση τις εννοιολογικές ομάδες, θα είναι εφικτό να τα εντάξεις σ’ έναν αφηγηματικό ιστό. Ο τελικός στόχος του πλάνου είναι να σκιαγραφήσουμε την ιστορία που θα πούμε. Με το πλάνο αναζητούμε τα βασικά της στοιχεία και βήμα βήμα φτάνουμε στο μεδούλι της. Πρωταρχικός μας στόχος είναι η κεντρική ιδέα της ιστορίας μας.

Σκέψου για λίγο τον αποδέκτη της ιστορίας σου. Αν του αρέσει και θέλει να την πει σε άλλους, πως θα αναφερόταν σε αυτή; Θα έλεγε “έλα να σου για αυτό το κάτι”. Αυτό το κάτι που μπορεί να αποτελείται από ελάχιστες λέξεις έως μια ολοκληρωμένη πρόταση είναι το μήνυμα της ιστορίας σου. Η κεντρική της ιδέα για την οποία πρέπει να επινοήσεις ένα μοναδικό τρόπο για να τη μεταδόσεις. Αρχικά θα τη σκιαγραφήσεις Στη συνέχεια θα καταλήξεις στα κατάλληλα μέσα που θα χρειαστείς.

Η ιστορία

Οι άνθρωποι αφηγούμαστε ιστορίες από καταβολής κόσμου. Λέμε ιστορίες διαρκώς. Οι εγκέφαλοί μας είναι έτσι φτιαγμένοι ώστε να παρακολουθούμε ιστορίες. Οι ιστορίες μας μεταφέρουν χρήσιμες γνώσεις για την επιβίωσή μας, μας διασκεδάζουν και μας κάνουν να ονειρευόμαστε. Οι ιστορίες μας μαθαίνουν να εμπλεκόμαστε ενεργά.

Ο εντοπισμός της δικής σου ιστορίας είναι μια προκλητική διαδικασία. Η ιστορία άλλοτε είναι αυτονόητη και προφανής, κι άλλοτε περίπλοκη και δυσπρόσιτη. Το πλάνο θα σε βοηθήσει να αποσαφηνίσεις και να ζυγίσεις αυτό που θέλεις να πεις, καθώς θα σου αποκαλύψει το εύρος του θέματος και των προοπτικών του. Η δόμηση μιας ιστορίας προϋποθέτει τη γνώση κάποιων βασικών κανόνων. Η ακαδημαϊκή προσέγγιση, που βασίζεται στην Αριστοτελική λογική, δομεί χονδρικά τις ιστορίες πάνω σ’ ένα νήμα με αρχή μέση τέλος. Αρχή -Μέση -Τέλος. Το κάλεσμα. Το εμπόδιο. Η λύση. Η γνώση της αφήγησης μιας καλής ιστορίας θα προσδώσει στο δημοσιογραφικό σου προϊόν αξία, γι’ αυτό δεν πρέπει ποτέ να υποτιμάς τις αφηγηματικές σου ικανότητες και να τις καλλιεργείς διαρκώς. Σε τελική ανάλυση, ο καλός δημοσιογράφος είναι κι ένας καλός αφηγητής.

Το mindmap

Είσαι στη φάση που θες έναν λειτουργικό τρόπο χαρτογράφησης κι οργάνωσης του θέματός σου. Έχεις ανάγκη μια μέθοδο η οποία θα σε βοηθήσει να δώσεις το καλύτερο δυνατό δημοσιογραφικό προϊόν στο κοινό σου. Ιδανικά θα ήθελες να σου αποκαλυφθεί το τελικό αποτέλεσμα ως μαγική εικόνα, όλο το ρεπορτάζ κι η ιστορία σου μπροστά στα μάτια σου, ώστε να κάνεις τώρα τις απαραίτητες διορθώσεις καθώς μετά ίσως να είναι αργά. Όμως πρέπει να γνωρίζεις ότι ακόμα και το πιο μικρό θέμα, παρουσιάζει περιπλοκές. Με το mindmap θα καταφέρεις να δεις όλη την εικόνα μέσα από ένα διάγραμμα και να ανακαλύψεις σχέσεις των υλικών σου που πιθανότατα δε διέκρινες ως τώρα.

Ξεκινάς με τον προσωρινό τίτλο της έρευνάς σου στο κέντρο κι επεκτείνεσαι στις 4 πλευρές του διαγράμματος, τοποθετώντας λέξεις κλειδιά της έρευνάς σου, έχοντας πάντα κατά νου το προϊόν που θέλεις να φτιάξεις στο τέλος. Ο στόχος είναι να αποτυπώσεις καθετί σχετικό με το θέμα σου και να το συνδέσεις με τον κατάλληλο πόλο. Η εύρεση των 4 πλευρών ή πόλων έχει απαιτήσεις καθώς θα πρέπει να βρεθούν τα βασικά συστατικά του θέματος. Δεν θα κάνουν όλοι το ίδιο mindmap για το ίδιο θέμα, αλλά μπορούν δύο διαφορετικά mindmaps να καταλήξουν στα ίδια συμπεράσματα. Το mindmap γίνεται για να πάρουμε βοήθεια, κανείς δε θα μας κρίνει απ’ το πόσο καλά κάνουμε ένα mindmap. Αλλά όσο καλύτερα το κάνουμε τόσο πιο πλήρες θα είναι το αποτέλεσμά μας. Το mindmap είναι μια βοηθητική τεχνική. Όσο περισσότερο την εξασκείς τόσο καλύτερα αποτελέσματα θα σου φέρει.

Παράδειγμα

Εδώ είναι το χειρόγραφο mindmap που έφτιαξε ο Μανώλης για το θέμα που του ανατέθηκε από ένα περιοδικό σχετικά με το Instagram. Ο αρχισυντάκτης ζήτησε απ’ το δημοσιογράφο ένα κείμενο γνώμης για το δημοφιλές Μέσο κοινωνικής δικτύωσης. Μετά την έρευνά του ο δημοσιογράφος αποτύπωσε τα ευρήματά του σ’ αυτό το mindmap.

Έπειτα συνέθεσε αυτό το κείμενο.

Αν είσαι λιγότερο παραδοσιακός τύπος και προτιμάς να χρησιμοποιήσεις τον υπολογιστή κι όχι το χαρτί και το μολύβι, στο διαδίκτυο υπάρχουν πολλά δωρεάν εργαλεία στα οποία μπορείς να κάνεις το δικό σου mindmap, ακόμα πιο πρακτικά κι αποτελεσματικά. https://www.mindmup.com/

Στην επόμενη ενότητα, θα περάσουμε στην πράξη. Έφτασε η ώρα που θα συνθέσεις το τελικό σου δημοσιογραφικό προϊόν.

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 02

Mindmap

Χρησιμοποίησε τις πληροφορίες που έχεις συγκεντρώσει κατά την επίσκεψη στην έκθεση GR 80s στη Στέγη και φτιάξε το δικό σου mindmap για το θέμα που έχεις επιλέξει να γράψεις ως αυτόνομος δημοσιογράφος. Το mindmap μπορείς να το δημιουργήσεις στο χαρτί ή αν προτιμάς ηλεκτρονικά με κάποιο εργαλείο όπως το https://www.mindmup.com/.

Δ. ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ

Οι φόρμες

Και τώρα μπαίνουμε στο πλέον ενδιαφέρον μέρος της δουλειάς του αυτόνομου δημοσιογράφου. Αν και είναι πιθανό να παρήγαγες περιεχόμενο κατά τη διάρκεια της έρευνάς σου, τώρα θα πρέπει να δοθείς ψυχή και σώμα στην παραγωγή. Όταν μιλάμε για περιεχόμενο αναφερόμαστε σε κείμενα, φωτογραφίες, βίντεο, κινούμενα σχέδια, ή ηχητικά, που διακινούνται μέσα από ψηφιακούς διαύλους. Αυτές είναι οι φόρμες στις οποίες εσύ θα προσδώσεις περιεχόμενο. Το θέμα, αλλά και οι εκάστοτε συνθήκες της δουλειάς σου, σε κατευθύνουν σε σχέση με τη φόρμα που θα επιλέξεις.

Τα είδη

Υπάρχει περιεχόμενο στενά ενημερωτικό, χρηστικό, ψυχαγωγικό, διασκεδαστικό και ενημεροδιασκεδαστικό. Υπάρχει περιεχόμενο χορηγούμενο, διαφημιστικό, και πάει λέγοντας. Υπάρχει ρεπορτάζ ελεύθερο, πολιτικό, οικονομικό, διεθνές, πολιτιστικό, περιβαλλοντικό, τεχνολογικό, τοπικό. Ο αυτόνομος δημοσιογράφος ανάλογα με την ειδίκευση ή την περίσταση έχει να επιλέξει μέσα από πλήθος ειδών, καθώς κι από συνδυασμούς τους το είδος περιεχομένου που αρμόζει στο θέμα του και να αφηγηθεί την ιστορία με καθαρότητα, συνέπεια και θάρρος. Ένας ακόμα βασικός διαχωρισμός του δημοσιογραφικού περιεχομένου είναι ανάμεσα στην αρθογραφία γνώμης (op-ed, opinion editors) και στην ειδησεογραφία (news editors). Στο αρθρογραφία γνώμης ο δημοσιογράφος εκθέτει ανοιχτά την άποψή του για τα γεγονότα, ενώ στην ειδησεογραφική αρθρογραφία η γνώμη απουσιάζει.

Η παραγωγή

Βάλε τα δυνατά σου. Το να παράγεις ένα κείμενο ή ένα βίντεο, μπορεί σήμερα να μοιάζει εύκολο εξαιτίας του ότι τα εργαλεία είναι προσιτά, αλλά τα φαινόμενα απατούν. Η ποιότητα του προϊόντος σου είναι άμεση συνάρτηση του χρόνου που θα διαθέσεις στην έρευνα, στο πλάνο και κυρίως στην παραγωγή του περιεχομένου σου. Αυτό σημαίνει ότι θα ξοδέψεις μεγάλο μέρος του χρόνου σου σε διορθώσεις, σε σβήσιμο και γράψιμο, σε επαναλήψεις, σε δοκιμές και πειραματισμούς. Μη διστάζεις να κόβεις. Η αφαίρεση δεν είναι εχθρός σου, το αντίθετο. Δε θα πρέπει να σε αποθαρρύνει η αποτυχία. Για να είσαι βέβαιος ή βέβαιη για το αποτέλεσμα θα χρειαστεί να τραβήξεις τρεις και τέσσερις φωτογραφίες, να πάρεις πολλά πλάνα, να βάλεις τους ανθρώπους να σου πουν δυο και τρεις φορές τα λεγόμενά τους. Να γράψεις και να σβήσεις πολλές φορές. Πρέπει να μάθεις να θυσιάζεις ακόμα και στοιχεία που θεωρείς πολύ ενδιαφέρονται για χάρη της σαφήνειας, και της συντομίας. Πρέπει πάντα να θυμάσαι ότι οι άνθρωποι δεν έχουν απεριόριστο χρόνο, κι ότι το δικό σου προϊόν θα είναι ένα ανάμεσα σε χιλιάδες άλλα. Δώσε χρόνο στην παραγωγή του περιεχομένου. Αφιερώσου κι εστίασε στη δουλειά σου «σαν να μην υπάρχει αύριο». Η εικόνα του τελικού προϊόντος σου θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό απ’ αυτή τη φάση.

Τα εργαλεία

Για να γράψεις ένα κείμενο χρειάζεσαι ένα μολύβι, ένα στυλό, έναν υπολογιστή ή σήμερα, ένα κινητό τηλέφωνο. Για να τραβήξεις μια φωτογραφία χρειάζεται μια φωτογραφική μηχανή, ή σήμερα, ένα κινητό τηλέφωνο. Για να φτιάξεις ένα βίντεο χρειάζεσαι μια βιντεοκάμερα για τις λήψεις κι έναν υπολογιστή για το μοντάζ, ή σήμερα, ένα κινητό τηλέφωνο. Για να δημιουργήσεις ένα κινούμενο σχέδιο χρειάζεσαι έναν υπολογιστή, ή σήμερα ένα κινητό τηλέφωνο. Όπως καταλαβαίνεις το έξυπνο κινητό τηλέφωνο μπορεί να γίνει ένα υπερεργαλείο. Σίγουρα δεν έχει τις δυνατότητες ενός μεγάλου υπολογιστή, αλλά μπορεί να είναι επαρκές εργαλείο για πάρα πολλές δημοσιογραφικές δουλειές. Το ίδιο και η ταμπλέτα. Η γνώση χειρισμού των εργαλείων απαιτεί δεξιότητες και ειδικές γνώσεις πολλές απ’ τις οποίες μπορείς να βρεις στο διαδίκτυο. Όσο πιο βαθιά γίνεται η γνώση των εργαλείων τόσο πιο ελεύθερος κι ελεύθερη θα είσαι να ασχοληθείς με το περιεχόμενό σου. Καλλιεργώντας τις δεξιότητές σου στην χρήση των εργαλείων εξασφαλίζεις σπουδαίες κι εμπνευσμένες παρουσιάσεις. Όταν γίνεις κύριος των εκφραστικών μέσων και των εργαλείων σου θα μπορείς να αφηγηθείς οποιαδήποτε ιστορία τόσο με σαφήνεια όσο και με γοητευτικό τρόπο.

Το κείμενο

Οι γραπτές λέξεις αποτελούν το βασικότερο μέσο για να πεις στο κοινό ενδιαφέρουσες ειδησεογραφικά ιστορίες. Ειδήσεις που το ίδιο δεν είχε την ευκαιρία να τις ζήσει άμεσα. Είσαι αυτόνομος δημοσιογράφος και η δουλειά σου είναι ακριβώς να δώσεις στον κόσμο να καταλάβει τι έγινε γύρω από το θέμα που έχεις σκιαγραφήσει στο πλάνο σου με ακρίβεια, σαφή στοιχεία και δικαιοσύνη. Και όλα αυτά με τρόπο που να έλκει το ενδιαφέρον. Από που θα ξεκινήσεις όμως να γράφεις τη στιγμή που η λευκή σελίδα θα εμφανιστεί μπροστά σου; Γράψε πρώτα το πιο σημαντικό στοιχείο της ιστορίας σου. Αυτή είναι η μέθοδος της ανεστραμμένης πυραμίδας. Βρες ποιο είναι το αποτέλεσμα, η βασικότερη πληροφορία της ιστορίας που θέλεις οπωσδήποτε να κρατήσει το κοινό και γράψε τη στην αρχή του κειμένου σου. Ρώτα τον εαυτό σου: Ποιό είναι το σημαντικότερο πράγμα που θέλω να θυμάται ο αναγνώστης μου από την ιστορία; Γράψε το απλά και ξεκάθαρα. Συνέχισε το κείμενο που ετοιμάζεις γράφοντας στη σειρά το ένα μετά το άλλο λιγότερα σημαντικά στοιχεία της ιστορίας. Το σημαντικότερο που έχεις να πεις λέγεται lead και το δίνεις πάντα στην αρχή ενω όλα τα υπόλοιπα ακολουθούν. “Μια 20χρονη φοιτήτρια έχασε τη ζωή της [ΤΙ] το απόγευμα της 1ης Μαΐου [ΠΟΤΕ]  στη Λ. Κηφισίας [ΠΟΥ] όταν αυτοκίνητο ΙΧ βγήκε από την πορεία του και την παρέσυρε από το πεζοδρόμιο που περπατούσε[ ΠΩΣ]”. Αυτό είναι ένα τυπικό lead. Η ανάλυση των λεπτομερειών μπορεί να ακολουθήσει στο υπόλοιπο του ρεπορτάζ συνοδεία φωτογραφικού υλικού, βίντεο, ηχητικών αποσπασμάτων, γραφημάτων, σκίτσων ή όποιας άλλης φόρμας έχεις δουλέψει. Κάποιου είδους κείμενο θα χρειαστεί να έχεις κατά νου όποιο κι αν είναι το τελικό σου προϊόν. Ακόμα και το πιο καλό ποιοτικά βίντεο, φωτογραφία, γράφημα ή σκίτσο είναι εξαιρετικά δύσκολο να σταθεί δημοσιογραφικά, όχι καλλιτεχνικά, χωρίς να υποστηρίζεται από λέξεις που γράφονται ή προφέρονται. Σε τελική ανάλυση το προϊόν κάθε μέσου είναι μηντιακό κείμενο. Ωστόσο πριν γράψεις το κείμενό σου θα πρέπει να έχεις κατασταλάξει για ποια φόρμα προορίζεται. Ο λόγος είναι απλός. Είναι άλλος ο τρόπος που θα γράψεις το κείμενο ενός θέματος που προορίζεται για το blog μιας εφημερίδας, άλλος για την έντυπη έκδοση, άλλος για το ραδιόφωνο κι άλλος για την τηλεόραση. Οι τεχνολογικές διαφορές της εφημερίδας από την τηλεόραση, για παράδειγμα, επιβάλλουν ότι το κείμενο που θα γράψεις για μια στήλη εφημερίδας θα ακολουθεί άλλη “γραμματική” από εκείνο ενός τηλεοπτικού ρεπορτάζ. Σε ένα κείμενο για blog ή εφημερίδα ο αναγνώστης έχει το χρόνο με μια αστραπιαία ματιά να διαβάσει ξανά κάτι, επομένως μια μεγάλη πρόταση με πολλή πληροφορία δεν είναι απαγορευτική.

Στην τηλεόραση όμως θα ακολουθήσεις μια πιο γραμμική γραφή με σύντομες προτάσεις στην ενεργητική φωνή. Μια ενδιαφέρουσα νέα μορφή δημοσιογραφικής γραφής είναι και το live blogging όπου καλύπτεις γράφοντας κείμενο σε πραγματικό χρόνο τη στιγμή που συμβαίνει ένα γεγονός. Σε κάθε περίπτωση επίλεξε προσεκτικά τα ρήματα και τα επίθετα που θα χρησιμοποιήσεις. Ειδικά για τον τίτλο του θέματός σου. Αν η είδηση δεν είναι συνταρακτική από μόνη της, ένας δυνατός τίτλος μπορεί να εξάψει την προσοχή και να προσελκύσει το κοινό. Διάβασε φωναχτά τον τίτλο του θέματός σου, φαντάσου την αντίδραση ενός φίλου ή φίλης σου που ανήκει στο κοινό που θέλεις να προσεγγίσεις. Θα ενδιαφερθεί να διαβάσει όλο το θέμα;

Το βίντεο

Όλα τα κινητά τηλέφωνα τελευταίας τεχνολογίας έχουν ενσωματωμένη κάμερα για λήψη βίντεο, κι όλα τα λειτουργικά τους συστήματα περιέχουν εφαρμογές που μπορούν να κάνουν μοντάζ. Σήμερα κυκλοφορούν δεκάδες αξεσουάρ για βιντεοδημοσιογραφία με κινητά τηλέφωνα. Αυτό σημαίνει ότι η παραγωγή ενός βίντεο είναι σήμερα πιο απλή απ’ οποτεδήποτε άλλοτε. Όμως, το βίντεο απαιτεί πιο σύνθετες γνώσεις απ’ τη συγγραφή ενός κειμένου. Όλοι μπορούν να γράψουν σήμερα μια παράγραφο, το έχουν διδαχτεί στο σχολείο, αλλά λίγοι είναι σε θέση να γυρίσουν ένα σωστό βίντεο, καθώς απαιτούνται πολύ πιο εξειδικευμένες γνώσεις καθώς και αρκετή πρακτική εξάσκηση. Για το λόγο αυτό, η γνώση παραγωγής βίντεο είναι μια δεξιότητα που όσοι την κατέχουν τοποθετούνται πολύ ανταγωνιστκά στην αγορά εργασίας των δημοσιογράφων. Ο αυτόνομος δημοσιογράφος οφείλει να γνωρίζει καλά την παραγωγή του βίντεο, αλλά και του livestreaming, της ζωντανής μετάδοσης βίντεο δηλαδή.
Το βίντεο, ουσιαστικά αποτελείται από 3 φάσεις. Την προπαραγωγή, την παραγωγή και τη μεταπαραγωγή.
Η φάση της προπαραγωγής περιλαμβάνει τα στάδια που έχουμε ήδη περιγράψει, δηλαδή την έρευνα και το πλάνο. Στο βίντεο μπορεί να προστεθεί το στάδιο της συγγραφής του σεναρίου καθώς και του ντεκουπάζ. Το ντεκουπάζ είναι η ακριβής προδιαγραφή των πλάνων που θα γυρίσουμε. Αυτό βέβαια ισχύει περισσότερο για τις εικόνες που θα ντύσουν το θέμα μας. Επίσης στη φάση αυτή μπορούμε να κάνουμε και ρεπεράζ, να αναζητήσουμε δηλαδή τους κατάλληλους χώρους που θα κάνουμε τα γυρίσματά μας. Αν φυσικά έχουμε αυτή τη δυνατότητα.
Η φάση της παραγωγής περιλαμβάνει το γύρισμα και η φάση της μεταπαραγωγής το μοντάζ, την χρωματική επεξεργασία, το μιξάζ του ήχου και τις μετεγγραφές του τελικού αρχείου.
Στις λήψεις μας φροντίζουμε να έχουμε τουλάχιστον 10 δευτερόλεπτα υλικού b-roll. Το b-roll είναι εικόνες που χρησιμεύουν ως υποστηρικτικό οπτικό υλικό του θέματός μας. Ένα καρέ είναι ό,τι περιέχεται στις 4 πλευρές μιας στατικής φωτογραφίας. Αλλιώς το ονομάζουμε και κάδρο. Το σωστό κάδρο ακολουθεί τον κανόνα των Τρίτων που ισχύει για τις στατικές φωτογραφίες, για τον οποίο θα μιλήσουμε παρακάτω. Πλάνο ονομάζουμε μια λήψη απ’ τη στιγμή που πατάμε το κουμπί της εγγραφής για να την ξεκινήσουμε ως το επόμενο πάτημα του κουμπιού για να την ολοκληρώσουμε. Τα μεγέθη των πλάνων ξεκινούν απ’ το πολύ ανοιχτό και καταλήγουν στο πολύ κλειστό. Γωνία λήψης ονομάζουμε τη θέση της κάμερας σε σχέση με το αντικείμενό μας. Σκηνή ονομάζουμε μια σειρά από διαφορετικά πλάνα στον ίδιο χώρο και χρόνο.
Στην φάση του μοντάζ, θα εισάγεις τα υλικά σου, τα αρχεία βίντεο δηλαδή, σ’ ένα λογισμικό επεξεργασίας βίντεο και μοντάζ, όπως το iMovie, το Movie Maker, το Final Cut, το Premiere ή οποιοδήποτε άλλο, και θα τα τοποθετήσεις σε μια χρονογραμμή. Το μοντάζ είναι μια εξαιρετικά δημιουργική διαδικασία. Μπορείς να συρράψεις δύο άσχετα μεταξύ τους πλάνα, μπορείς να ντύσεις μια εικόνα με ήχο συνέντευξης, μπορείς να ενώσεις με ποικίλους τρόπους, να βάλεις μια εικόνα μέσα στην άλλη. Με το μοντάζ αυτό που ουσιαστικά κάνεις είναι κοπτοραπτική. Μοιάζει με χειροτεχνία. Το μοντάζ απαιτεί τεχνική εξοικείωση, αλλά είναι και μεγάλη τέχνη. Μπορείς σε 30 δευτερόλεπτα να χρησιμοποιήσεις παραπάνω από 40 εικόνες! Το κάνουν στα διαφημιστικά. Μπορείς να ηχογραφήσεις μια αφήγηση και να την περάσεις πάνω απ’ το μονταρισμένο υλικό. Εδώ ο ρυθμός παίζει κρίσιμο ρόλο. Η μουσική υπόκρουση, πάντα βοηθά, ως χαλί, στο να δίνεται έμφαση ή χαρακτήρας στο τελικό προϊόν. Όλα τα λογισμικά μοντάζ διέπονται απ’ τη λογική εισαγωγής, επεξεργασίας και εξαγωγής τελικού αρχείου. Έχουν μια χρονογραμμή πάνω στην οποία κόβεται και επικολλάται η εικόνα κι ο ήχος και διάφορα εργαλεία για εφέ, χρωματικές αλλαγές και τρόπους συνδέσεων των πλάνων και των ήχων. Το μοντάζ είναι μια διαδικασία με την οποία μπορείς να κάνεις θαύματα.
Το livestreaming, η ζωντανή μετάδοση βίντεο είναι σήμερα πολύ προσιτή, καθώς προσφέρεται  ως δωρεάν υπηρεσία από πλήθος ιστοσελίδων κι εφαρμογών όπως το YouTUBE, το Ustream, το Livestream, το Facebook. Αυτό που έχεις να κάνεις σ’ αυτή την περίπτωση είναι να δημιουργήσεις εκεί λογαριασμούς και συνδέοντας την κάμερά σου με την πλατφόρμα να ξεκινήσεις αμέσως τη μετάδοση.

Η φωτογραφία

Αν μια εικόνα είναι χίλιες λέξεις τότε το φωτορεπορτάζ είναι η δημοσιογραφική πρακτική να πεις την ιστορία σου με μια ή περισσότερες φωτογραφίες. Μια καλή φωτογραφία επιχειρεί να συμπυκνώσει το νόημα μιας είδησης στη στιγμή που έχει συλλάβει ο φωτογραφικός φακός.
Επομένως βγάλε αρκετές φωτογραφίες για να μπορείς στο τέλος να επιλέξεις εκείνη ή εκείνες που περιγράφουν καλύτερα την ιστορία σου.
Οι καλές φωτογραφίες έχουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά για να μπορούν να ‘διαβαστούν’ άνετα από το κοινό. Ένα σωστό πλάνο βοηθάει να εστιάσουμε στο κύριο θέμα κι ο σωστός φωτισμός αναδεικνύει τη δράση. Το σωστό πλάνο, στην ακαδημαϊκή του μορφή, ορίζεται απ’ τον κανόνα των Τρίτων. Επίσης προβάλλει σχέσεις μεταξύ των πρωταγωνιστών και αλληλεπιδράσεις. Όπως για να γράψεις ένα καλό κείμενο πρέπει να προετοιμαστείς κατάλληλα, έτσι και με τη φωτογραφία. Να θυμάσαι ότι ψάχνεις να συλλάβεις με το φακό σου κάποια δράση που σημαίνει κάτι σπουδαίο. Μην πατάς απερίσκεπτα το κουμπί της κάμερας. Να παρατηρείς κάθε κίνηση και να προσέχεις κάθε λεπτομέρεια του θέματός σου και να είσαι έτοιμος ανά πάσα στιγμή να εστιάσεις.
Τράβα πολλές φωτογραφίες ώστε να έχεις επιλογές μετά.Η σύνθεση του κάδρου σου είναι πολύ σημαντική. Όταν κρατάς την κάμερα ή το κινητό σου και δεν είσαι σίγουρη που είναι καλύτερα να το τοποθετήσεις το θέμα σε σχέση με το φόντο, να θυμάσαι τον κανόνα των τρίτων. Φαντάσου ότι δυο οριζόντιες και δυο κάθετες γραμμές χωρίζουν το κάδρο σε τρια ίσα οριζόντια και κάθετα μέρη εντός των οποίων θα συνθέσεις με αρμονία και ισορροπία τα βασικά στοιχεία της φωτογραφίας σου.
Δες για παράδειγμα εδω ότι η ομάδα των διασωστών είναι τοποθετημένη στην άκρη δεξιά της φωτογραφίας ενώ το υπόλοιπο κάδρο συντίθεται από τα συντρίμμια.

Τι εξοπλισμό χρειάζεται να έχεις; Πολλοί επαγγελματίες φωτογράφοι λένε ότι η καλύτερη φωτογραφική μηχανή είναι αυτή που ήδη έχεις στην τσάντα ή στην τσέπη σου.
Επομένως αν εξασκηθείς να χρησιμοποιείς σωστά το κινητό σου τηλέφωνο θα πετύχεις καλό αποτέλεσμα. Το μεγαλύτερο μειονέκτημα της κάμερας ενός κινητού είναι ότι δεν μπορείς να αλλάξεις φακό. Αν όμως απλά χρειάζεσαι μια συνολική εικόνα ενός γεγονότος ή ένα πορτρέτο τότε έχεις ένα εξαιρετικό εργαλείο.
Όταν φωτογραφίζουμε σκηνές, τοπία ή και συνεντεύξεις κρατάμε το κινητό μας πάντα σε οριζόντια θέση. Πρόσεξε το φωτισμό. Εντόπισε την κύρια πηγή φωτός χωρίς να στέκεσαι απέναντί της. Τέλος φρόντισε να κρατάς όσο πιο σταθερά μπορείς την κάμερα.

Το κινούμενο σχέδιο

Το κινούμενο σχέδιο είναι η πλέον απαιτητική, τεχνικά, φόρμα που μπορείς να διαλέξεις. Χρειάζεσαι αρκετή εξάσκηση και γνώση προκειμένου να φτιάξεις μερικά δευτερόλεπτα κινούμενης εικόνας, αλλά η αλήθεια είναι ότι το animation έχει εξαιρετικά αποτελέσματα. Ακόμα και συμπληρωματικά, μέσα σ’ ένα βίντεο, αν θες να εξηγήσεις κάτι περίπλοκο, το κινούμενο σχέδιο θα μπορέσει απλά και κατανοητά να μεταδώσει τις πληροφορίες και τις εξηγήσεις σου. To animation είναι συρραφή στατικών εικόνων που προβάλλονται κλάσματα του δευτερολέπτων η καθεμιά. Στο διαδίκτυο υπάρχουν ιστοσελίδες που προσφέρουν έτοιμα templates, με τα οποία μπορείς να κάνεις απλές παρουσιάσεις. Σημειωτέον, τα αρχεία GIF είναι αρχαϊκές μορφές animation! Ωστόσο, αν θέλεις να εισαχθείς κανονικά στον κόσμο του animation θα χρειαστεί να μάθεις ένα πρόγραμμα όπως το iMotion, το Premiere, ή ένα ανοιχτού κώδικα όπως το GoAnimate.

Το ηχητικό

To πλεονέκτημα του ήχου έναντι των άλλων μορφών περιεχομένου είναι ότι ο ακροατής μπορεί να παρακολουθήσει μια ηχητική εκπομπή ή ένα ηχητικό ρεπορτάζ ακόμα και οδηγώντας ή κάνοντας παράλληλα άλλες εργασίες. Μια ραδιοφωνική εκπομπή ή ένα podcast, ουσιαστικά είναι ένα αρχείο ήχου. Μ’ ένα ψηφιακό σύστημα καταγραφής ή και μόνο με το κινητό σου τηλέφωνο μπορείς να καταγράψεις ήχο, τον οποίο μπορείς να εισάγεις σ’ ένα λογισμικό επεξεργασίας ήχου όπως το Audacity, να το κόψεις και να το ράψεις κατά βούληση και να το εξάγεις ως αρχείο mp3, έτοιμο να αναπαραχθεί. Για να έχεις καλό ήχο χρειάζεσαι ένα μικρόφωνο. Υπάρχουν αρκετά είδη μικροφώνων. Για να κάνεις μια συνέντευξη καλό θα είναι να έχεις ένα μικρόφωνο πέτου για να καταγράφεις καλύτερα την ομιλία. Αν κάνεις ρεπορτάζ δρόμου χρειάζεσαι ένα μικρόφωνο χειρός. Φρόντισε την απόσταση απ’ το στόμα του συνεντευξιαζόμενού γιατί κάθε μικρόφωνο θέλει τη δική της. Γι’ αυτό πρέπει να έλεγχεις τα επίπεδα του ήχου και να φοράς πάντα ακουστικά για να ξέρεις τι γράφεις. Επίσης, φρόντιζε πάντα να κάνεις ένα τεστ, γράφοντας κι ακούγοντας αμέσως μετά το ηχογραφημένο αρχείο. Αυτό ισχύει φυσικά και για την εγγραφή του βίντεο.

Η ανατροφοδότηση

Είσαι αυτόνομος δημοσιογράφος και τις περισσότερες φορές δουλεύεις μόνος σου κάνοντας πολλές διαφορετικές εργασίες όπως να γράψεις κείμενο, να καταγράψεις υλικό σε ψηφιακά μέσα, να μοντάρεις, να αναρτήσεις κλπ. Άλλο όμως είναι να δουλεύεις μόνος κι άλλο σε απομόνωση. Είναι πολύ σημαντικό να μοιράζεσαι διάφορα στάδια του προϊόντος σου με ανθρώπους των οποίων τη ματιά εμπιστεύεσαι. Πολλές φορές η υπερβολική εστίαση της προσοχής σου στο θέμα που καλύπτεις κρύβει τον κίνδυνο να απορροφήσουν οι λεπτομέρειες τη δημιουργική σου ενέργεια. Αυτό θα ήθελες να το αποφύγεις. Μην περιμένεις να τα έχεις όλα έτοιμα πριν ζητήσεις μια δεύτερη γνώμη. Άνοιξε προσεκτικά τον κύκλο των συνομιλητών σου με συναδέλφους που εκτιμάς τις γνώσεις και τη δουλειά τους.  Μοιράσου μαζί τους σκέψεις, ανησυχίες, διλήμματα, το πλάνο σου, ένα προσχέδιο κειμένου, φωτογραφίες. Κάνε τους συγκεκριμένες ερωτήσεις ή άφησέ τους να εκφραστούν για αυτό που βλέπουν. Άκουσε προσεχτικά τις αντιδράσεις τους. Αυτή η ανατροφοδότηση είτε θα σε βοηθήσει να προχωρήσεις σε διορθωτικές βελτιώσεις στο προϊόν σου ή θα σε γεμίσει με αυτοπεποίθηση ότι είσαι στο σωστό δρόμο.

Ο εξοπλισμός

Ας υποθέσουμε ότι έχεις ένα σακίδιο πλάτης. Με τι θα το γεμίσεις για να εξασφαλίσεις την αυτονομία σου; Ένας υπολογιστής, ή μια ταμπλέτα μ’ ένα πληκτρολόγιο θα σε βοηθήσουν πολύ. Είναι πιθανό να χρειαστεί να γράψεις ένα κείμενο, ακόμα και στο δρόμο. Επιπλέον, με τον υπολογιστή μπορείς εύκολα και γρήγορα να δώσεις μια live ανταπόκριση απ’ το σημείο που βρίσκεσαι. Το ίδιο ισχύει φυσικά και για το έξυπνο κινητό τηλέφωνο. Μια βιντεοκάμερα που τραβά και φωτογραφίες θα σου φανεί πολύ χρήσιμη. Ένα τρίποδο είναι απαραίτητο ώστε να παίρνεις σταθερές λήψεις. Αν έχεις κι ένα μονόποδο, ή ένα mount για να κάνεις πιο σύνθετες πανοραμικές και κάθετες λήψεις, ακόμα καλύτερα. Για το κινητό ακόμα κι ένα selfie stick είναι επαρκές. Φακοί και κάρτες μνήμης για τη βιντεοκάμερα ή την φωτογραφική. Μικρόφωνα οπωσδήποτε καθώς κι ακουστικά για να ακούς αυτό που εγγράφεις. Ένα φως, led ενδεχομένως, θα σου χρειαστεί είτε για να φωτίσεις υποφωτισμένα θέματα, ή για να έχεις αναλλοίωτο φως σ’ ένα πρόσωπο. Μην ξεχνάς να έχεις μαζί σου ένα σετ καθαρισμού φακών, συσκευές φόρτισης, μπαταρίες, και τα τροφοδοτικά των συσκευών σου, και power banks.
Τέλος μια καλή συμβουλή είναι πριν βγεις απ’ το σπίτι σου να τσεκάρεις και να συμβουλεύεσαι μια checklist με τον εξοπλισμό που θες να έχεις μαζί σου στις αποστολές.
Στην επόμενη και τελευταία ενότητα θα μιλήσουμε για το μοίρασμα του τελικου προϊόντος σου στα Μέσα κοινωνικής δικτύωσης και το διαδίκτυο.

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 03

Πρώτη παρουσίαση

Με βάση το πλάνο σας και τα υλικά που έχετε καταγράψει και συγκεντρώσει, αποφασίστε τι είδος περιεχομένου (κείμενο, φωτογραφίες, βίντεο, ηχητικό, σχέδιο ή κάποιος συνδυασμός) θα δημιουργήσετε για να καλύψετε την έκθεση GR80s που είδατε στη Στέγη. Ετοιμάστε μια πρώτη έκδοση του περιεχομένου σας για να την παρουσιάσετε στην επόμενη συνάντηση.

Ε. ΤΟ ΜΟΙΡΑΣΜΑ

Η έννοια του μοιράσματος

Ας ανακεφαλαιώσουμε εν συντομία πως φτάσαμε ως εδώ. Κάναμε έρευνα, οργανώσαμε το υλικό μας σ’ ένα πλάνο, περάσαμε στην παραγωγή του δημοσιογραφικού μας προϊόντος και τώρα ήρθε η ώρα να το κάνουμε γνωστό, να το μοιραστούμε με το κοινό, να το διακινήσουμε. Προτιμάμε τη λέξη μοίρασμα, γιατί το μοίρασμα έχει την έννοια της γενναιοδωρίας και της κοινότητας. Δεν κρύβουμε τη γνώση, δεν παραποιούμε την αλήθεια, ούτε τη λέμε μισή. Μοιραζόμαστε τα πορίσματα, τη γνώση, και την πληροφορία που αντλήσαμε απ’ την έρευνα, και δημοσιοποιούμε τη δουλειά μας γιατί νοιαζόμαστε. Ανοιγόμαστε. Ενημερώνουμε τους πολίτες, ώστε να είναι σε θέση να παίρνουν καλύτερες αποφάσεις για τη ζωή τους γι’ αυτό μοιραζόμαστε το πολύτιμο αγαθό της πληροφορίας και της γνώσης μαζί τους. Το κάνουμε αυτό μ’ έναν ενδιαφέροντα τρόπο και φροντίζουμε να είμαστε πάντα συναφείς με τις ανάγκες του κοινού. Ο τελικός στόχος μας είναι να παραγάγουμε αξία: να μοιραστούμε με ενδιαφέροντα τρόπο συναφείς πληροφορίες και γνώσεις με τους πολίτες για να τους ενδυναμώσουμε και να τους εξοπλίσουμε με επιχειρήματα που βασίζονται σε γεγονότα κι όχι σε εικασίες.

Κοινό και χρήσεις

Η εποχή που το κοινό άνοιγε μια εφημερίδα, τον τηλεοπτικό ή ραδιοφωνικό του δέκτη για να βρει μια είδηση ανήκει στο παρελθόν. Στην εποχή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης ο αναγνώστης ολοένα και περισσότερο μαθαίνει τα νέα της ημέρας στο Facebook και το Twitter. Η προσοχή του κοινού, ο χρόνος και το βλέμμα του, βρίσκονται στραμμένα στα νέα μέσα όπου διακινούνται, αναπαράγονται και σχολιάζονται επι εικοσιτετραώρου βάσεως ειδήσεις από όλο τον κόσμο. Οι δημοσιογράφοι, παραδοσιακοί κι αυτόνομοι, και τα ΜΜΕ προσαρμόζονται διαρκώς στη νέα αυτή συνθήκη. Είναι μια πρόκληση καθώς από τη μια βλέπουν να χάνουν το ενδιαφέρον του κοινού προς όφελος του Facebook και του Twitter την ίδια στιγμή όμως που μέσα από τις ίδιες πλατφόρμες ανακαλύπτουν νέες πηγές ρεπορτάζ και χτίζουν πιο άμεσες σχέσεις με τους αναγνώστες-χρήστες. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι πολυεργαλείο για το σύγχρονο δημοσιογράφο. Μπορείς να βρεις νέες ιστορίες. Να παρακολουθείς σε πραγματικό χρόνο τις εξελίξεις σε ένα θέμα ή μια κρίση τη στιγμή που ξεσπάει. Να εντοπίζεις αυθεντικές μαρτυρίες, φωτογραφίες και νέες πηγές. Να δημιουργείς ενδιαφέρον, να ζητάς γνώμες για το προϊόν της δουλειάς σου πριν δημοσιευτεί και να χτίζεις σχέσεις με το κοινό. Όταν δημοσιεύσεις τη δουλειά σου μπορείς πλέον να την προωθήσεις με στόχο να διαδοθεί σε όσο πιο ευρύ κοινό γίνεται.

Νέα και παραδοσιακά μέσα

Ο θαυμαστός κόσμος των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, ειδικά αν είσαι αυτόνομος δημοσιογράφος, συχνά δημιουργεί την εντύπωση ότι μπορείς να κάνεις τα πάντα για την κάλυψη ενός θέματος μέσα από ένα έξυπνο κινητό χωρίς να αφήσεις την άνεση του χώρου που εργάζεσαι. Πρόκειται βέβαια για ψευδαίσθηση. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης συμπληρώνουν κι ενισχύουν την παραδοσιακή δημοσιογραφία χωρίς όμως να την υποκαθιστούν. Μην παρασύρεσαι από την καινοτόμο αύρα των κοινωνικών δικτύων. Μπορεί να φέρνουν επαναστατικές αλλαγές στη δημοσιογραφία και την επικοινωνία. Να θυμάσαι ότι καμία τεχνολογία δεν είναι ουδέτερη. Τα κοινωνικά δίκτυα είναι πανίσχυρες επιχειρήσεις με προφανές μέλημα την προώθηση των δικών τους συμφερόντων. Το γεγονός ότι οι νέες τεχνολογίες αλλάζουν ριζικά τη φύση και τους όρους διεξαγωγής της δημοσιογραφίας δεν σημαίνει ότι μεταβάλουν τις αξίες και το σκοπό της που δεν είναι άλλος από τη δημοσίευση της αλήθειας. Επομένως μην παραδίνεσαι στην ευκολία με την οποία βρίσκεις πηγές και περιεχόμενο. Θα χρειαστεί να εξετάσεις προσεκτικά την αξιοπιστία των πηγών σου, να διασταυρώσεις την πληροφορία και να επαληθεύσεις την γνησιότητα των φωτογραφιών και των βίντεο που θα συναντήσεις. Και μάλιστα θα το κάνεις ακόμα πιο προσεκτικά από ό,τι συνήθως. Διατήρησε την περιέργεια και το κριτικό σου πνεύμα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Να θέλεις να είσαι ο πρώτος που θα δημοσιεύσει την είδηση. Η ταχύτητα ειδικά στα κοινωνικά δίκτυα μετράει πολύ. Αλλά μη θυσιάσεις ποτέ την αλήθεια.

Η προσοχή και το ενδιαφέρον

Μια απ’ τις μεγάλες προκλήσεις της εποχής είναι η έλξη του ενδιαφέροντος του κοινού. Σήμερα παράγεται τεράστιος όγκος πληροφορίας τη στιγμή που το κοινό δεν έχει απεριόριστο απόθεμα χρόνου και προσοχής. Η προσοχή είναι τα μάτια του κοινού επάνω σου ενώ το ενδιαφέρον είναι κάτι πιο βαθύ, είναι το λεγόμενο «νοιάξιμο», είναι αυτό που ωθεί τους ανθρώπους στην ανάληψη δράσης. Για να αποσπάσεις την προσοχή του κοινού πάνω στη δουλειά σου μπορείς να κάνεις πολλά πράγματα. Το ζητούμενο είναι να μην κάνεις εκπτώσεις στις αξίες σου. Ξέρουμε καλά ότι η ανθρώπινη προσοχή είναι ευάλωτη σε συγκεκριμένα ερεθίσματα. Είμαστε περίεργα όντα απ’ τη φύση μας, και θέλουμε για λόγους επιβίωσης αρχικά, να ξέρουμε τι είναι αυτός ο ήχος που ακούγεται πίσω μας. Είναι ένα άγριο ζώο που θα μας απειλήσει; Ή κάποια ευκαιρία για καλό φαγητό; Στο διαδίκτυο, η πρακτική της βίαιης απόσπασης της προσοχής του κοινού ακόμα και με αθέμιτα μέσα είναι πολύ διαδεδομένη. Υπάρχουν ενημερωτικές σελίδες, τα επονομαζόμενα clickbaits που διεγείρουν την περιέργεια του κοινού μόνο και μόνο για να αποκτήσουν κλικ, που θα μεταφραστούν σε διαφημιστικά έσοδα. Όμως ο αυτόνομος δεν στοχεύει στα ρηχά κλικ προσοχής. Αυτό που θέλει είναι το γνήσιο ενδιαφέρον του κοινού του.

Οι πλατφόρμες

Ο αυτόνομος δημοσιογράφος μπορεί να δημοσιεύσει τη δουλειά του σ’ ένα παραδοσιακό Μέσο, σε μια εφημερίδα, σ’ ένα ραδιόφωνο σ’ ένα τηλεοπτικό κανάλι, ή σ’ ένα νέο Μέσο, μια ιστοσελίδα, ένα Μέσο κοινωνικής δικτύωσης, μια πλατφόρμα αυτοδημοσιεύσης, ένα μπλογκ. Κάθε Μέσο έχει τις ιδιαιτερότητες και τα μοναδικά χαρακτηριστικά του, ωστόσο, όλα πρέπει να γίνουν αντιληπτά ως χώροι όπου ανθεί η δημοσιογραφία. Η διάδραση είναι η μείζον διαφορά μεταξύ παραδοσιακών και νέων Μέσων. Σήμερα, το να δημοσιεύσεις τη δουλειά σου δεν είναι αρκετό. Πρέπει να είσαι σε εγρήγορση να την υπερασπιστείς ή και να τη διορθώσεις αν χρειαστεί. Η δουλειά του δημοσιογράφου είναι πλέον πιο δημόσια και ο ίδιος πιο έκθετος στο κοινό. Ουσιαστικά ο αυτόνομος δημοσιογράφος συνάπτει σχέσεις με τον καθένα απ’ τους αποδέκτες του προϊόντος του χωριστά. Πολλοί λένε ότι πλέον οι η ενημέρωση είναι συζητήσεις κι όχι μονόλογοι και διαλέξεις. Τόσο τα παραδοσιακά όσο και τα νέα Μέσα διοικούνται συνήθως από ιεραρχίες. Όταν συνεργάζεται με παραδοσιακά Μέσα, ο αυτόνομος δημοσιογράφος έχει συνήθως να κάνει μ’ έναν αρχισυντάκτη ο οποίος του αναθέτει εργασίες, αφού έχει ακούσει τις ιδέες του αυτόνομου δημοσιογράφου (pitching). Στα νέα Μέσα, ο αυτόνομος δημοσιογράφος είναι ελεύθερος να κάνει όποιο θέμα κρίνει κι επιθυμεί, και να το δημοσιοποιήσει σε διαδικτυακές πλατφόρμες. Σε κάθε περίπτωση, δεν πρέπει να ξεχνάς ότι οι πλατφόρμες που περιγράψαμε, ενώ δίνουν την εντύπωση ότι είναι δημόσιοι χώροι, ουσιαστικά είναι ιδιωτικοί χώροι ιδιοκτησίας εταιριών.

Η στρατηγική, οι τακτικές και η αξιολόγιση

Η στρατηγική αφορά στο πλάνο που θα ακολουθήσουμε προκειμένου να εξασφαλίσουμε ότι το προϊόν μας θα φτάσει στους αποδέκτες του. Στρατηγικού χαρακτήρα είναι οι μεγάλες αποφάσεις που θα πάρουμε. Σε ποιές πλατφόρμες θα επενδύσουμε; Πόσους ανθρώπους θα εμπλέξουμε; Θα προσεγγίσουμε διαδικτυακούς χρήστες προκειμένου να μοιραστούν με τη σειρά τους τη δουλειά μας; Θα κάνουμε μια καμπάνια crowdfunding; Πόσο χρόνο θα αφιερώσουμε; Απ’ την άλλη, οι μικρότερες επιλογές αφορούν στις τακτικές μας. Τι ώρα θα αναρτήσουμε το προϊόν μας; Πόσες φορές θα το κοινοποιήσουμε; Τι είδους φωτογραφίες θα χρησιμοποιήσουμε;
Πριν προχωρήσουμε σε οποιαδήποτε ενέργεια θα πρέπει να έχουμε ορίσει και προδιαγράψει τους σκοπούς μας. Τι ακριβώς πρέπει να κάνουμε για να πετύχουμε το μεγάλο μας στόχο; Είναι χρήσιμο, όταν μιλάμε για μοίρασμα της δουλειάς μας και σκοπούς, να δούμε το στόχο με το σύστημα SMART, που προκύπτει απ’ τα αρχικά S (Specific), M (Measurable), A (Achievable), R (Relevant), T (Timed) είναι δηλαδή, Συγεκριμένοι, Μετρήσιμοι, Επιτεύξιμοι, Συναφείς και Χρονικά προσδιορισμένοι στόχοι. Ας το εξηγήσουμε λίγο αυτό μ’ ένα παράδειγμα. Για να πετύχουμε ένα στόχο χρειάζεται να είναι πολύ συγκεκριμένος (θέλω να κάνω γνωστό το προϊόν μου στο Facebook), να είναι μετρήσιμος (θέλω 1.000 θεάσεις), να είναι επιτεύξιμος (είμαι ευχαριστημένος και με 500 θεάσεις), συναφής (θα το μοιράσω σε κοινότητες που ενδιαφέρονται), και χρονικά προσδιορισμένος (ως τις 30 Ιουνίου). Μετά, κι αφού περάσει η καταληκτική ημερομηνία, θα είσαι σε θέση να αξιολογήσεις τα αποτελέσματά σου. Για την καλύτερη οργάνωση, τον χρονοπρογραμματισμό και την παρακολούθηση των αναρτήσεών σου σε διαφορετικά μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορείς να χρησιμοποιήσεις ειδικά εργαλεία όπως το https://hootsuite.com/
Για να ξεχωρίσει η δουλειά σου ανάμεσα στις πολλές άλλες θα πρέπει να ελέγχεις συχνά ότι τόσο η στρατηγική όσο και οι τακτικές σου να είναι σε αρμονία με το στόχο και τους σκοπούς σου.

Η δεοντολογία

Αν χρησιμοποιήσεις με σώφρωνα τρόπο τα εργαλεία, δεν καταχραστείς την προσοχή που θα σου δώσουν και δεν θα σπαταλήσεις το ενδιαφέρον του κοινού σε μάταια πράγματα, τότε θα ανταμειφθείς τόσο βραχυπρόθεσμα όσο και μακροπρόθεσμα. Δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάς ότι στόχος του δημοσιογράφου είναι να ενημερώνει το κοινό, κι όχι να γίνεται ο ίδιος θέμα. Να προσέχεις έτσι ώστε η κριτική σου σε πρόσωπα να περιέχει επιχειρήματα βασισμένα σε στοιχεία και γεγονότα. Υπάρχει αυτό που ονομάζουμε ηθική του μοιράσματος. Υπάρχει αρκετή φιλολογία για τη  διαχείριση των πνευματικών δικαιωμάτων και τις άδειες διάθεσης περιεχομένου όπως είναι το creative commons.  Να μοιράζεσαι δουλειές τρίτων αλλά να διαβάζεις προσεκτικά τους όρους διάθεσης του περιεχομένου τους και να αναφέρεις σωστά την πηγή. Επίσης μην ταγκάρεις πρόσωπα σε μια ιστορία χωρίς τη συγκατάθεσή τους. Υπάρχουν περιπτώσεις που πρέπει να ζητάς πάντα άδεια να δημοσιεύσεις ή να αναδημοσιεύσεις δουλειές άλλων μέσα στη δική σου. Αν για παράδειγμα θες να συμπεριλάβεις ένα μέρος του ντοκιμαντέρ ενός συναδέλφου σε δική σου δουλειά θα πρέπει να έχεις την συναίνεσή του. Αν όμως γράφεις ένα άρθρο στο μπλόγκ σου και απλά θες να αναφέρεις σε εισαγωγικά ένα απόσπασμα άλλου αρκεί να το επισημάνεις ως τέτοιο και να βάλεις τον σύνδεσμο στην αρχική πηγή.

Μέσα κοινωνικής δικτύωσης

Έχεις έτοιμο το προϊόν της δημοσιογραφικής σου δουλειάς. Το βλέπεις αναρτημένο στον ιστοχώρο του μέσου για το οποίο το παρήγαγες και αναρωτιέσαι: Σε ποια μέσα κοινωνικής δικτύωσης να το διαμοιράσω; Η απάντηση είναι απλή: Σε αυτά που συχνάζει και χρησιμοποιεί περισσότερο το κοινό στο οποίο απευθύνεσαι. Δεν χρειάζεται να είσαι σε όλα τα κοινωνικά δίκτυα. Για να έχεις μια αξιοπρεπή επαγγελματική παρουσία θες χρόνο και πόρους. Σε κάθε περίπτωση το Facebook συγκεντρώνει το μεγαλύτερο κοινό. Βάλε το link του άρθρου σου στο Facebook αλλά μην το δημοσιεύσεις μόνο του. Συνόδευσέ το με λίγο κείμενο. Μπορείς να παραθέσεις λίγες αυτούσιες φράσεις που θεωρείς το πιο ενδιαφέρουσες ή αν μπορείς γράψε κάτι πιο ζωντανό, μια ερώτηση ή μια ηχηρή κατάφαση πάντα σε συνάρτηση με το τι ενδιαφέρει το κοινό που θέλεις να εμπλέξεις.   Αν μπορείς να συμπυκνώσεις εύκολα το θέμα σου σε λιγότερους από 140 χαρακτήρες, μαζί με το link, τότε θα το
κάνεις tweet. Από το twitter θα ξεκινήσεις αν έχεις να διαμοιράσεις περιεχόμενο για μια είδηση που μόλις προέκυψε και βρίσκεται σε εξέλιξη. Ο τόνος επικοινωνίας που κερδίζει στο twitter είναι επιμελημένα φιλικός, οικείος και διαλογικός. Αν το προϊόν σου αποτελείται από ελκυστικές ποιοτικές φωτογραφίες τότε μπορείς να τις προβάλεις στο Instagram. Φρόντισε να περιγράφεις κάθε φωτογραφία με μια συνοπτική λεζάντα και να βάζεις τα κατάλληλα hashtags που σχετίζονται με το θέμα της. Τα κατάλληλα hashtags θα βοηθήσουν τη δουλειά σου να φτάσει στο κοινό που ενδιαφέρεται για το θέμα και τα παρακολουθεί συστηματικά. Αν πάλι έχεις περιεχόμενο σε πολλές διαφορετικές φόρμες (βίντεο, φωτογραφίες, κείμενο) και περιεχόμενο από διαφορετικές πηγές (συνδέσμους σε άρθρα άλλων σχετικά με το θέμα σου, tweets, facebook posts κλπ) και θα ήθελες να συνδυάσεις όλα τα παραπάνω σε μια ενιαία ιστορία, τότε δοκίμασε να πειραματιστείς με υπηρεσίες όπως το storify.

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 04

Μέσα κοινωνικής δικτύωσης

Μοιράσου το τελικό δημοσιογραφικό σου προϊόν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Με ποια κριτήρια επιλέγεις τα κοινωνικά δίκτυα που διαμοιράζεις τη δουλειά σου;