Το Πάσχα αλλιώς
Παράξενο Πάσχα το φετινό. Χωρίς ανοιχτούς, δημόσιους εορτασμούς, χωρίς γλέντια υπαίθρια και οβελίες, χωρίς οικογενειακά τραπεζώματα με τσουγκρίσματα αυγών, κλαρίνα και κοκορέτσια για μεζέ στη σκιά της κληματαριάς. Σίγουρα πιο εσωστρεφές, ίσως πιο θλιμμένο, πιο κατανυκτικό οπωσδήποτε, με λιγότερη ανάταση και περισσότερη μελαγχολία, λες και το ημίφως της Μεγάλης Παρασκευής να μας επισκιάζει, μην αφήνοντας το αναστάσιμο φως να λάμψει.
Είναι ένα Πάσχα αλλιώς, πράγματι. Οπότε, για να είμαστε μέσα στο πνεύμα του, ας δούμε κάποιες αλλιώτικες πτυχές των στοιχείων που απαρτίζουν τη σημειολογία του. Πρώτα απ’ όλα η ίδια η λέξη: το «Πάσχα» μάς έρχεται από το εβραϊκό «Pesach» με καταγωγή από τον αραμαϊκό όρο «Paskha». Το «Πεσάχ» σημαίνει «πέρασμα, παρέλευση» και αναφέρεται στη δέκατη πληγή κατά των αρχαίων Αιγυπτίων, στο κράτος των οποίων ζούσε υποτελής ο περιούσιος λαός των Εβραίων. Ο Θεός, ο Γιεχωβά, είχε στείλει αυτήν την πληγή, όπως και τις εννέα προηγούμενες, στον αιγυπτιακό λαό, με σκοπό την απελευθέρωση των Εβραίων από τον ζυγό του Φαραώ.
Σύμφωνα με τη Βίβλο, ένας Αγγελος Κυρίου προσπερνούσε τις εξώπορτες των σπιτιών των Ιουδαίων, που ήταν σημαδεμένες με αίμα αρνιού, για να τα ξεχωρίζει και να μη θανατώνει τα πρωτότοκα παιδιά τους, κάτι που έκανε με τα μωρά των Αιγυπτίων... Αυτή την Εξοδό τους από την Αίγυπτο οι Ισραηλίτες τη γιορτάζουν κάθε χρόνο στις 14 του μήνα, μεταξύ Μαρτίου και Απριλίου. Το Πάσχα, λοιπόν, το Πεσάχ, είναι η μεγαλύτερη γιορτή των Εβραίων, που διαρκεί μαζί με την Εβδομάδα των Αζύμων οκτώ μέρες.
Αυτή η αγριότητα, με τη... θεία μαζική παιδοκτονία, της Παλαιάς Διαθήκης συμβολίζεται στην Καινή στο χριστιανικό Πάσχα: ο Ιησούς, ο Αμνός του Θεού, θυσιάζεται για να γλιτώσουμε εμείς από την αμαρτία, όπως τα αρνιά (και τα παιδιά των Αιγυπτίων...) θυσιάστηκαν για την Εξοδο, για να περάσει το έθνος του Ισραήλ από τη δουλεία στην ελευθερία. Τώρα, βέβαια, το τι έφταιγαν τα πρωτότοκα παιδιά των Αιγυπτίων για τη σκλαβιά των Εβραίων, αυτό είναι αλλουνού παπά ευαγγέλιο που λένε.
Ενα άλλο δομικό, θα έλεγε κανείς, στοιχείο του ορθόδοξου Πάσχα είναι και ο αμνός που λέγαμε, το σουβλιστό αρνί, ο οβελίας. Το έθιμο του σουβλίσματος του αρνιού προέρχεται, όπως είπαμε, από το εβραϊκό Πάσχα, αλλά κάποιοι λένε πως οι ρίζες του είναι βαθύτερες, φτάνοντας μέχρι την αρχαία Ελλάδα. Οι αρχαίοι, σαράντα μέρες μετά τον θάνατο του προσφιλούς τους προσώπου, μαγείρευαν δίπλα στον τάφο του, έψηναν και αρνί, έπιναν κρασί και χόρευαν για να τιμήσουν τον μεταστάντα, υποστηρίζουν κάποιοι, αλλά δεν ξέρω κατά πόσον ισχύει αυτό.
Αυτό που είναι σίγουρο, είναι η ετυμολογία του οβελία: παράγεται από την αρχαία λέξη «οβελός», που σημαίνει σούβλα, αλλά και ευθεία γραμμή. Οβελίζω σημαίνει σουβλίζω, αλλά και περικλείω ανάμεσα σε οβελούς, σε γραμμές δηλαδή, λέξεις ή φράσεις που δεν είναι γνήσιες, όπως λέει το Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας. Από την ίδια λέξη παράγεται και το ρήμα εξοβελίζω, δηλαδή απομακρύνω, βγάζω από τη μέση ή απορρίπτω κείμενο ως νόθο ή παρέμβλητο. Επίσης, από τον οβελό προέρχεται και ο γνωστός μας οβελίσκος, ο κωνικός, τετράεδρος μονόλιθος, συνηθέστατα αιγυπτιακός, αλλά και ο οβολός, το αρχαίο αττικό νόμισμα. Ο οβολός σημαίνει και το χρήμα γενικότερα - στα νέα ελληνικά πέρασε ως όβολο, στον πληθυντικό «τα όβολα», δηλαδή τα λεφτά!
Κι από τα όβολα, ας περάσουμε στ’ αυγά. Εδώ μιλάμε για ορυμαγδό ευλαβών συμβολισμών. Πώς προέκυψαν τα κόκκινα αυγά το Πάσχα; Σύμφωνα με μία εκδοχή, η Παναγία πήρε ένα καλάθι αυγά και τα πρόσφερε στους φρουρούς του Ιησού, ικετεύοντάς τους να μην τον βασανίσουν. Οταν τα δάκρυά της έπεσαν πάνω στα αυγά, τότε αυτά βάφτηκαν κόκκινα... Μία άλλη συνδέει το κόκκινο χρώμα με τη Μαρία Μαγδαληνή, που πήγε στον Τιβέριο Καίσαρα Αύγουστο και του ανακοίνωσε ότι αναστήθηκε ο Χριστός. Εκείνη την ώρα κάποιος κρατούσε δίπλα τους ένα καλάθι αυγά.
Ο Ρωμαίος αυτοκράτορας είπε τότε στη Μαρία Μαγδαληνή ότι, εάν λέει την αλήθεια, τότε τα αυγά, από άσπρα που είναι, θα γίνουν κόκκινα, κάτι που έγινε, σύμφωνα με την παράδοση... Τέλος πάντων, το τσόφλι στο αυγό συμβολίζει, σύμφωνα με τους λαογράφους, τον τάφο του Ιησού, ενώ το σπάσιμό του, που προκύπτει από το τσούγκρισμα, παραπέμπει στην παραμέριση της ταφόπλακας, ώστε να πραγματοποιηθεί η Εξοδος, η Ανάσταση του Κυρίου.
Το σίγουρο είναι πως οι άνθρωποι βάφουν και στολίζουν αυγά εδώ και 60 χιλιάδες χρόνια, όπως προκύπτει από αυγά στρουθοκαμήλου που βρέθηκαν στην Αφρική. Στην Αίγυπτο, τη Μεσοποταμία, ακόμα και στη μινωική Κρήτη τα αυγά συμβόλιζαν τον θάνατο και την ανάσταση – υπάρχουν αυγά στρουθοκαμήλου στολισμένα με ασήμι και χρυσό σε σουμεριακούς τάφους 5.000 ετών. Οι πρώτοι χριστιανοί της Μεσοποταμίας συνήθιζαν να βάφουν αυγά με κόκκινο χρώμα, στη μνήμη του αίματος του Ιησού που χύθηκε κατά τη Σταύρωσή του. Από αυτούς, λένε οι ιστορικοί, διαδόθηκε το έθιμο των κόκκινων πασχαλινών αυγών.
Και τέλος, μία από τις πασχαλινές φιγούρες, που είναι περισσότερο αγαπημένη στη Δύση, είναι και ο λαγός (ή το κουνέλι) του Πάσχα. Εμείς εδώ απλώς τρώμε τα σοκολατένια λαγουδάκια ή τα ζωγραφίζουμε να είναι φορτωμένα αυγά, όμως στη Δύση, με προέλευση από τη λουθηρανική Γερμανία, ο λαγός του Πάσχα ήταν, για αιώνες, κάτι σαν κριτής της συμπεριφοράς των παιδιών. Εάν τα πιτσιρίκια ήταν φρόνιμα και υπάκουα, τους έφερνε πασχαλιάτικα αυγά, γλυκά και παιχνίδια, κάπως σαν τον Αη Βασίλη.
Ωστόσο, πίσω από το σεμνό, χριστιανικό έθιμο του λαγού του Πάσχα διακρίνεται το οργιαστικό πρόσωπο του παγανισμού: ο λαγός του Πάσχα (Easter Hare) ίσως να είναι, εκχριστιανισμένος, το εμβληματικό ζώο που ακολουθούσε την Ostara ή Eostre ή Eastre, δηλαδή τη θεά της Ανοιξης και της Αυγής, που λάτρευαν οι αρχαίοι Σάξονες. Μάλιστα, η ίδια η αγγλοσαξονική λέξη για την ανοιξιάτικη, συνήθως απριλιάτικη, εορτή του Πάσχα (Easter) προέρχεται από το όνομα αυτής της θεάς, καθώς τα αρχαία γερμανικά φύλα τη λάτρευαν αυτόν τον μήνα...
Πράγματι, υπό το κράτος της πανδημίας, το φετινό είναι ένα αλλιώτικο Πάσχα. Τόσο παράξενο, ώστε φτάσαμε να νοσταλγούμε το παλιό, καλό ελληνικό Πάσχα, με τα τσάμικα, τη ρετσίνα και τις πετσούλες του οβελία
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου