Της Ζέζας Ζ'ηκου - Εφημερίδα Παραπολιτικά
Οπως πάντα, η Ιστορία έχει τις ειρωνείες της. Χύθηκε τόσο μελάνι για τη θεωρία του ντόμινο τη δεκαετία του ’60 στο γεωπολιτικό περιβάλλον του Ψυχρού Πολέμου και τριάντα τόσα χρόνια αργότερα ένα κλασικό ντόμινο άρχισε να εξελίσσεται στη Βόρεια Αφρική και αναδείχθηκε σε στρατηγικό ντόμινο, για να ανοίξει τον δρόμο σε μια ισλαμική Μέση Ανατολή.
Η κοινωνικοπολιτική πραγματικότητα έδειξε πόσο σάπιες ήταν οι απολυταρχίες του αραβικού κόσμου. Η CIA δεν είχε προβλέψει τις εξελίξεις, η αμερικανική κυβέρνηση άλλαζε κάθε μέρα θέση, αλλά ο πρόεδρος Ομπάμα συνειδητοποίησε εγκαίρως ότι «ρεαλπολιτίκ» δεν σημαίνει και υποστήριξη του στάτους κβο.
Ωστόσο, η παραδοσιακά ισχυρή και επιδραστική Ουάσινγκτον, εγκλωβισμένη στη θεωρία του ντόμινο, πέτυχε να εξουδετερώσει την εγγενή απροθυμία και τη διπλωματική αμηχανία του Βερολίνου, με στόχο να αποτρέψει το ενδεχόμενο ενός Grexit. H σύγχρονη εκδοχή της θεωρίας εμπλουτίστηκε με την άποψη του Ομπάμα, που είδε την απειλή της διασύνδεσης μεταξύ των περιφερειακών ντόμινο και του ευρωπαϊκού σκληρού πυρήνα της ευρωζώνης να συντρίβει τις αμερικανικές τράπεζες και το δολάριο, δηλαδή τους πυλώνες της αμερικανικής οικονομίας. Η ολέθρια ελληνική κρίση παρείχε την ιστορική ευκαιρία στην Ουάσινγκτον να «κεντήσει» επιμελώς το πανούργο «σύνδρομο του ντόμινο».
Η κρίση του αμερικανικού και ευρωπαϊκού τραπεζικού συστήματος, που μεταλλάχθηκε σε θύελλα χρεών, προκαλώντας συνθήκες χρεοκοπίας των ασθενών οικονομιών της ευρωζώνης, κατέστησε σαφές πως οι κίνδυνοι είναι τόσο μεγάλοι, που θα μπορούσαν να προκαλέσουν την τέλεια παγκόσμια συστημική καταιγίδα.
H επίσκεψη του Μπ. Ομπάμα επιβεβαιώνει το γεγονός ότι εξακολουθεί να αντιμετωπίζει με εύλογη ανησυχία την εξελισσόμενη κρίση στην ευρωζώνη και το ενδεχόμενο του Grexit. Εξ αυτού ανησυχεί και για το ενδεχόμενο της κατάρρευσης της Ελλάδας, ενόσω η χώρα βρίσκεται υπό την ασφυκτική πίεση των δανειστών. Η πολιτική στήριξη στην Ελλάδα για την ανάδυσή της από την κρίση υπήρξε συνεχής, αλλά χωρίς άμεση οικονομική βοήθεια. Οι ΗΠΑ παρέχουν την «ομπρέλα» της πολιτικής και στρατηγικής ισχύος, αλλά τη soft power στην Ελλάδα την ασκεί η Γερμανία, λόγω οικονομικών και διευρωπαϊκών δεσμών. Η αμέριστη πολιτική συμπαράσταση των ΗΠΑ αιτιολογείται, επίσης, από τη γεωπολιτική και γεωοικονομική σημασία της χώρας μας στην άκρως ασταθή μεσογειακή λεκάνη. Η Ελλάδα βρίσκεται σε ιστορική καμπή, αλλά το ερώτημα αν θα μπορέσει να αξιοποιήσει τα γεωπολιτικά της πλεονεκτήματα για να σταθεροποιηθεί οικονομικά και κοινωνικά εξακολουθεί να παραμένει μετέωρο.
ΠΟΙΟΣ ΤΗ ΔΡΟΜΟΛΟΓΗΣΕ
Λέγεται ότι την επίσκεψη Ομπάμα στην Αθήνα τη δρομολόγησε ο νέος πρέσβης των ΗΠΑ στην Ελλάδα, ο κύριος «Fuck the EU». Πρόκειται για τον Τζέφρι Πάιατ, ο οποίος ήταν πρέσβης στην Ουκρανία και έγινε ευρύτερα γνωστός λόγω της συνομιλίας που είχε με την υφυπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ, αρμόδια για τις ευρωπαϊκές υποθέσεις, Βικτόρια Νούλαντ, κατά τη διάρκεια της κρίσης μεταξύ της Ρωσίας και της Ουκρανίας, τον Ιανουάριο του 2014. Η συνομιλία είχε υποκλαπεί και αναρτήθηκε στο Διαδίκτυο, με τη φράση της Β. Νούλαντ «Fuck the EU» να κάνει τον γύρο του κόσμου. Ο κ. Πάιατ είναι ένας έμπειρος, αλλά και σκληρός διπλωμάτης, που διατηρεί στενές σχέσεις με την κ. Νούλαντ, η οποία έχει εδώ και καιρό την ευθύνη της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής για την Ανατολική Μεσόγειο.
Η πτώση του πρώτου ελληνικού ντόμινο στην περίπτωση του Grexit θα «μόλυνε» με το «σύνδρομο του ντόμινο» όλες τις χώρες του ευρωπαϊκού Νότου. Οι περισσότεροι «δείχνουν» την Ιταλία. Κάποιοι την Ισπανία. Ομως, οι Γάλλοι κοιτάζουν με αγωνία τη χώρα τους, καθώς το χρέος της επιδεινώνεται διαρκώς! Πάντως, όταν τελειώσει η δική μας βαθιά οικονομική, πολιτική, κοινωνική και εθνική κρίση, θα βρεθούμε αντιμέτωποι με μια μεταλλαγμένη κοινωνία, η οποία σε τίποτα δεν θα μοιάζει με αυτή που ξέραμε πριν από την κρίση. Εν μια νυκτί, μια Ελλάδα που κανείς δεν φαίνεται να γνωρίζει τι ακριβώς ήταν, εξαναγκάσθηκε να μεταμορφωθεί σε κάτι του οποίου τη βιωσιμότητα κανείς δεν μπορεί ακόμη να εγγυηθεί. Η χώρα μας πρέπει να γίνει σαν τις «άλλες», όχι τις ευρωπαϊκές, αλλά κάτι σαν τη Βουλγαρία!
Να θυμίσω ότι η διαβόητη θεωρία του ντόμινο έγινε διάσημη στις HΠA όταν ο απερχόμενος στις 19 Ιανουαρίου του 1961 πρόεδρος Ντουάιτ Ντ. Αϊζενχάουερ συμβούλεψε τον Kένεντι πως η πτώση του Λάος -και άρα του Bιετνάμ- στους κομμουνιστές θα επέφερε την πτώση ολόκληρης της Νοτιοανατολικής Aσίας και θα αποτελούσε σοβαρή απειλή για την ασφάλεια τη Δύσης. Hταν ο ίδιος που εφάρμοσε τη θεωρία ιδιαίτερα στην Iνδονησία και στη Νοτιοανατολική Aσία. H συμβουλή προς τον Kένεντι το 1961 βασιζόταν στο ίδιο αξίωμα.
Χωρίς «οπλοστάσιο» κατά της κρίσης
H θεωρία του ντόμινο βασάνισε τις HΠA καθ’ όλο τον πόλεμο του Bιετνάμ και πέρα από αυτόν. Aποτελούσε μία από τις δόλιες ιδέες στο ρεπερτόριο της εξωτερικής πολιτικής. Πρόκειται για μια μηχανιστική θεωρία, επειδή προϋποθέτει μια απαραίτητη διαδοχή από μια αρχική αφετηρία έως ένα προκαθορισμένο τέλος. Διογκώνει τη σημασία οποιασδήποτε μεμονωμένης απώλειας, κάνοντάς την να επεκτείνεται σε μια ολόκληρη περιοχή ή και σε ολόκληρο τον κόσμο. Eνα σχετικά μικρό μέρος του πλανήτη μπορεί να μεταμορφωθεί σε τεράστια καταστροφή, αν αρχίσουμε θεωρητικά να προσθέτουμε σε αυτό έναν οποιονδήποτε αριθμό κρατών. Eνα χαμένο ντόμινο μπορεί να ρίξει κάτω άλλα ντόμινο, μπορεί όμως και να σημάνει έναν συναγερμό που θα σώσει άλλα ντόμινο.
Οι αμερικανικές τράπεζες βρίσκονται στην πρώτη γραμμή, με έκθεση άνω των 35 δισ. δολαρίων σε δάνεια προς την Ιταλία. Πιθανώς να έχουν και ακόμα μεγαλύτερη έκθεση διά μέσου της αγοράς παραγώγων. Το ανεξόφλητο χρέος της Ιταλίας πλησιάζει τα 2 τρισ. ευρώ. Είναι αδιανόητο η Γερμανία ή το ΔΝΤ να παράσχουν προστασία έναντι των πιστωτών, εφόσον ένα τέτοιο πακέτο θα προϋπέθετε δάνεια και εγγυήσεις τουλάχιστον 500 δισ. ευρώ, ίσως και 1 τρισ. Η Ευρώπη, κατά συνέπεια, δεν διαθέτει επαρκές «οπλοστάσιο» να διαχειριστεί μια ιταλική κρίση, τουλάχιστον με τέτοιον τρόπο ώστε να προστατευθούν οι πιστωτές. Ούτε, προφανώς, η ΕΚΤ. Πάντως, είναι απίθανο να μπορεί η ΕΚΤ να κάνει κάτι περισσότερο από το να μεταθέσει προβλήματα δημοσίου χρέους της κλίμακας της Ιταλίας. Ποιες θα είναι οι συνέπειες για τις αμερικανικές τράπεζες; Σκεφθείτε την αναταραχή των αγορών μετά την κρίση στην Ελλάδα, την Ιρλανδία και την Πορτογαλία και πολλαπλασιάστε τη.