«Οι παππούδες τους εγκαινίασαν τη σεξουαλική επανάσταση. Η σημερινή νεολαία θέλει να γυρίσει το ρολόι πίσω στο 1950», έγραψε πριν από λίγες μέρες το Politico στην εισαγωγή ενός άρθρου του με τον ακόμα πιο προκλητικό και ανησυχητικό τίτλο: «Η νέα γενιά του “έξω οι ξένοι”. Γιατί οι νέοι ψηφίζουν Ακροδεξιά».
Αυτό που συνέβη στις 9 Ιουνίου στην Ευρώπη για όποιον διάβαζε τις προεκλογικές δημοσκοπήσεις δεν ήταν κεραυνός εν αιθρία. Η επονομαζόμενη –ελαφρώς υποτιμητικά από τους μεγαλύτερους– γενιά του TikTok, η Gen-Z και οι Millennials αλλά και όσοι αποκαλούνταν γενιά Γκρέτα (από την πράσινη ακτιβίστρια Τούνμπεργκ) πριν από 2-3 χρόνια στράφηκαν περισσότερο από κάθε άλλη φορά στην Ακροδεξιά. Στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες το ποσοστό των νέων που ψήφισαν ακροδεξιά και εθνικιστικά κόμματα υπερβαίνει το συγκεντρωτικό ποσοστό αυτών των μετα-φασιστικών σχηματισμών στο σύνολο του εκλογικού σώματος.Το μεγαλύτερο σοκ συνέβη αναμφισβήτητα στη Γαλλία, ενώ ιδιαίτερα δυσοίωνη είναι η εικόνα σε Γερμανία και Ισπανία. Εξαίρεση φαίνεται να αποτελεί η στάση των νέων σε Ιταλία (παρά τον θρίαμβο της Μελόνι) αλλά και στην Ελλάδα, με ορισμένους αστερίσκους.
Πώς είναι δυνατόν οι νεότερες γενιές να στηρίζουν σε αυτό τον βαθμό κόμματα που έχουν στην ατζέντα τους μια θεματολογία αντιμεταναστευτική, αντι-ΛΟΑΤΚΙ+ και γενικά αντι-woke; Ας πάρουμε μια ανάσα. Ενα βασικό στοιχείο που απουσιάζει στις αναλύσεις για την υποτιθέμενη ακροδεξιά στροφή της νεολαίας συνολικά είναι το ποσοστό της συμμετοχής στις εκλογές. Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία πως το ποσοστό της αποχής στους νέους είναι ακόμα πιο μεγάλο σε σχέση με τις υπόλοιπες ηλικιακές κατηγορίες.
Ηλικιακές ομάδες
Στη χώρα μας, η νεανική αποχή εκτιμάται από δημοσκόπους ότι υπερέβη στις ευρωεκλογές του 2024 το 70%. Το 2019 οι νέοι 17-34 αποτέλεσαν το 19% του εκλογικού σώματος, ενώ φέτος αυτό το ποσοστό έπεσε στο 15%. Η κατανομή των ηλικιών όσων πήγαν στην κάλπη κινείται προς τις μεγαλύτερες ηλικίες: οι ψηφοφόροι άνω των 55 ετών αποτελούσαν το 2019 το 44% του εκλογικού σώματος, ενώ φέτος το 53%. Ο μόνος τρόπος να ανιχνεύσει ένας ερευνητής το πώς ψήφισαν διαφορετικές ηλικιακές ομάδες, διαφορετικοί επαγγελματίες, άτομα με διαφορετικό μορφωτικό επίπεδο ή (το πιο σημαντικό) με άλλη ταξική θέση είναι οι δημοσκοπήσεις και κυρίως τα exit polls την ημέρα των εκλογών, τα οποία βέβαια αποτελούν μια έρευνα και έχουν πάντα έναν βαθμό αβεβαιότητας.
Ψήφος αποδοκιμασίας των πολιτικών ελίτ της Ευρώπης
«Οι παππούδες τους εγκαινίασαν τη σεξουαλική επανάσταση. Η σημερινή νεολαία θέλει να γυρίσει το ρολόι πίσω στο 1950», έγραψε πριν από λίγες μέρες το Politico στην εισαγωγή ενός άρθρου του με τον ακόμα πιο προκλητικό και ανησυχητικό τίτλο: «Η νέα γενιά του “έξω οι ξένοι”. Γιατί οι νέοι ψηφίζουν Ακροδεξιά».
Αυτό που συνέβη στις 9 Ιουνίου στην Ευρώπη για όποιον διάβαζε τις προεκλογικές δημοσκοπήσεις δεν ήταν κεραυνός εν αιθρία. Η επονομαζόμενη –ελαφρώς υποτιμητικά από τους μεγαλύτερους– γενιά του TikTok, η Gen-Z και οι Millennials αλλά και όσοι αποκαλούνταν γενιά Γκρέτα (από την πράσινη ακτιβίστρια Τούνμπεργκ) πριν από 2-3 χρόνια στράφηκαν περισσότερο από κάθε άλλη φορά στην Ακροδεξιά. Στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες το ποσοστό των νέων που ψήφισαν ακροδεξιά και εθνικιστικά κόμματα υπερβαίνει το συγκεντρωτικό ποσοστό αυτών των μετα-φασιστικών σχηματισμών στο σύνολο του εκλογικού σώματος.
Το μεγαλύτερο σοκ συνέβη αναμφισβήτητα στη Γαλλία, ενώ ιδιαίτερα δυσοίωνη είναι η εικόνα σε Γερμανία και Ισπανία. Εξαίρεση φαίνεται να αποτελεί η στάση των νέων σε Ιταλία (παρά τον θρίαμβο της Μελόνι) αλλά και στην Ελλάδα, με ορισμένους αστερίσκους.
Πώς είναι δυνατόν οι νεότερες γενιές να στηρίζουν σε αυτό τον βαθμό κόμματα που έχουν στην ατζέντα τους μια θεματολογία αντιμεταναστευτική, αντι-ΛΟΑΤΚΙ+ και γενικά αντι-woke; Ας πάρουμε μια ανάσα. Ενα βασικό στοιχείο που απουσιάζει στις αναλύσεις για την υποτιθέμενη ακροδεξιά στροφή της νεολαίας συνολικά είναι το ποσοστό της συμμετοχής στις εκλογές. Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία πως το ποσοστό της αποχής στους νέους είναι ακόμα πιο μεγάλο σε σχέση με τις υπόλοιπες ηλικιακές κατηγορίες.
Ηλικιακές ομάδες
Στη χώρα μας, η νεανική αποχή εκτιμάται από δημοσκόπους ότι υπερέβη στις ευρωεκλογές του 2024 το 70%. Το 2019 οι νέοι 17-34 αποτέλεσαν το 19% του εκλογικού σώματος, ενώ φέτος αυτό το ποσοστό έπεσε στο 15%. Η κατανομή των ηλικιών όσων πήγαν στην κάλπη κινείται προς τις μεγαλύτερες ηλικίες: οι ψηφοφόροι άνω των 55 ετών αποτελούσαν το 2019 το 44% του εκλογικού σώματος, ενώ φέτος το 53%. Ο μόνος τρόπος να ανιχνεύσει ένας ερευνητής το πώς ψήφισαν διαφορετικές ηλικιακές ομάδες, διαφορετικοί επαγγελματίες, άτομα με διαφορετικό μορφωτικό επίπεδο ή (το πιο σημαντικό) με άλλη ταξική θέση είναι οι δημοσκοπήσεις και κυρίως τα exit polls την ημέρα των εκλογών, τα οποία βέβαια αποτελούν μια έρευνα και έχουν πάντα έναν βαθμό αβεβαιότητας.
Στην Ελλάδα, σύμφωνα με τις αρχικές ανακοινώσεις του exit poll, ο ΣΥΡΙΖΑ προηγήθηκε στους νέους ψηφοφόρους, συγκεντρώνοντας 20,8% στην κάλπη. Ακολούθησαν η Ν.Δ. με 17,1%, το ΠΑΣΟΚ με 11%, το ΚΚΕ 7,4%, η Ελληνική Λύση 5,9% και η Νίκη 4,5%. Ομως το κοινό exit poll των εταιρειών είχε υπερκτιμήσει, για παράδειγμα, τον ΣΥΡΙΖΑ, στοιχείο που συμπαρέσυρε και τα ποσοστά του στους νέους. Η τελική «διορθωμένη» εικόνα των ποσοστών των κομμάτων στους νέους (17-24), βάσει αναλύσεων δημοσκοπικών εταιρειών που είναι στη διάθεση της «Εφ.Συν.», εξακολουθούν να δίνουν πρωτιά του ΣΥΡΙΖΑ σε αυτήν την ηλικιακή κατηγορία, κάτι που δεν ίσχυε στις ευρωεκλογές του 2019.
Στις φετινές ευρωεκλογές οι νέοι ψήφισαν περίπου ως εξής: ΣΥΡΙΖΑ 18,5-19% (από 20,8% τον Ιούνιο του 2023), Ν.Δ. 16,5% (από 17,1%), ΠΑΣΟΚ 12% (οριακή αύξηση 1% από πέρσι), μεγάλη έκπληξη η Πλεύση Ελευθερίας με 10% (από 6,8%), ΚΚΕ 8% (σταθερό), Ελληνική Λύση 6,8% (από μόλις 2% το 2023) και Νίκη 5% (από περίπου 2,7%).
Εθνικιστικός λαϊκισμός
Το γαλλικό σοκ και μια ελπίδα
Η πρωτιά της Λεπέν ειδικά στους νέους τρομάζει. Ενας στους τρεις Γάλλους ηλικίας 18 έως 34 ετών ψήφισε τον Εθνικό Συναγερμό. Φέτος το κόμμα της Λεπέν κατέρριψε επίσης το ρεκόρ 40 ετών για την καλύτερη επίδοση ενός ευρωψηφοδελτίου
Σύμφωνα με τα αποτελέσματα του exit poll στη Γαλλία, στους νέους 18-24 η Ακροδεξιά της Μαρίν Λεπέν (Εθνικός Συναγερμός - Rassemblement National-RN) συγκέντρωσε το εξωφρενικό 32% (ποσοστό σχεδόν διπλάσιο από τις ευρωεκλογές του 2019), δεύτερη ήταν η Ανυπότακτη Γαλλία (LFI) του Μελανσόν, τρίτο το Σοσιαλιστικό Κόμμα με 10%, 8% για τους Πράσινους, μόλις 5% για το κόμμα του Μακρόν που καταποντίστηκε (Αναγέννηση), όσο πήραν και οι Ρεπουμπλικανοί, το παραδοσιακό δεξιό κόμμα της Γαλλίας. Στην Ακροδεξιά της Λεπέν βέβαια πρέπει να προστεθεί και ένα 4% του Reconquete του Ερίκ Ζεμούρ.
Η πρωτιά της Λεπέν ειδικά στους νέους τρομάζει. Ενας στους τρεις Γάλλους ηλικίας 18 έως 34 ετών ψήφισε τον Εθνικό Συναγερμό. Φέτος το κόμμα της Λεπέν κατέρριψε επίσης το ρεκόρ 40 ετών για την καλύτερη επίδοση ενός ευρωψηφοδελτίου. Το αποτέλεσμα ήταν μια επιβεβαίωση των δημοσκοπήσεων. «Η ψήφος των νέων τροφοδοτεί την Ακρα Δεξιά» έγραφε τον Μάιο το αμερικάνικο Foreign Policy, ενώ το Politicο Εurope προειδοποιούσε ότι «δεν είναι μόνο oι boomers, αλλά και η γενιά Ζ που ψηφίζει Ακροδεξιά».
Ενδιαφέρον παρουσιάζουν ωστόσο στοιχεία που συνέλεξε η «Εφ.Συν.» από μετεκλογικές δημοσκοπήσεις στη Γαλλία, οι οποίες δείχνουν κατακόρυφη αύξηση της πόλωσης, άνοδο και πρωτιά της Αριστεράς στους νέους και σταθερά υψηλά ποσοστά στην Ακροδεξιά. Με βάση τα νεότερα στοιχεία, η Ανυπότακτη Γαλλία δείχνει να κερδίζει περισσότερη εμπιστοσύνη, καταγράφοντας τις τελευταίες μέρες ποσοστό 48% στις ηλικίες 18-24, ενώ ο λεπενικός Εθνικός Συναγερμός του Τζορντάν Μπαρντελά αγγίζει το 36%. Στις ηλικίες 25-34 ετών, η Ακροδεξιά προηγείται της ριζοσπαστικής Αριστεράς με βραχεία κεφαλή (36% έναντι 34%).
Ο Laurent Lardeux, κοινωνιολόγος και ερευνητής στο Εθνικό Ινστιτούτο για τη Νεολαία και τη Λαϊκή Εκπαίδευση (INJEP), διατυπώνει ορισμένες επιφυλάξεις για την «ακροδεξιά στροφή» των νέων: «Νομίζω ότι τα αποτελέσματα των ευρωπαϊκών εκλογών είναι μάλλον κακός δείκτης για τη μέτρηση των αξιών των νέων. Υπάρχει πολύ μεγάλη και εύκολη τάση για εξαγωγή συμπερασμάτων, ειδικά όταν πρόκειται για τον υποτιθέμενο συντηρητισμό τους. Στην πραγματικότητα, συχνά έρχονται σε αντίθεση με τις έρευνες, ιδίως εκείνες που διεξήγαγε η Εθνική Συμβουλευτική Επιτροπή για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, οι οποίες δείχνουν ότι οι νέοι είναι πιο ανοιχτοί στις πολιτιστικές αξίες, τη μετανάστευση και τα θέματα φύλου από ό,τι οι νέοι του προηγούμενου αιώνα. Οι νέοι που ψηφίζουν είναι πολύ συγκεκριμένοι και δεν αντιπροσωπεύουν κατ’ ανάγκη το σύνολο αυτής της ηλικιακής ομάδας, η οποία στην πραγματικότητα είναι πολύ ποικιλόμορφη».
Σύμφωνα με τον ίδιο, «μεταξύ των νεότερων γενεών, η ψήφος του Εθνικού Συναγερμού μπορεί εν μέρει να εξηγηθεί από τον υψηλό βαθμό εξατομίκευσης: οι νέοι δεν μιλούν για το RN, αλλά για τον Μπαρντελά. Ενώ οι παλαιότερες γενιές εξακολουθούν να συνδέουν το RN με το Εθνικό Μέτωπο και συνεπώς με την ιστορία του και την ξενοφοβική ιδεολογία του, οι νεότερες γενιές έχουν μεγαλώσει με ένα κόμμα που προσπαθεί να αποδαιμονοποιηθεί και να ομαλοποιήσει την επικοινωνία του». «O Mπαρντελά θεωρείται ο πρωταθλητής στη Γαλλία στο TikTok, έχει άριστη γνώση των κοινωνικών δικτύων, χρησιμοποιώντας ένα λεξιλόγιο προσαρμοσμένο στους νεαρούς ακροατές του. Εκτός από το να παίζει με την εμφάνισή του, την οποία θεωρεί ελκυστική, χρησιμοποιεί την ηλικία του ως πλεονέκτημα. Εν ολίγοις, λέει στους νέους “σας καταλαβαίνω γιατί ανήκουμε στην ίδια γενιά”» σημειώνει ο Lardeux.
Η Valerie Igounet, ιστορικός και πολιτική επιστήμονας, ειδική στην Ακροδεξιά στη Γαλλία, συμφωνεί με τα παραπάνω, αλλά επισημαίνει ότι «η νίκη του RN στις ευρωεκλογές δεν οφείλεται μόνο στη δημοτικότητα του Μπαρντελά στα κοινωνικά δίκτυα. Η ψήφος του RN ήταν κατανεμημένη στο μεγαλύτερο μέρος της Γαλλίας, κάτι που δεν συνέβη το 2019. Και αυτή τη φορά δεν πρόκειται πραγματικά για ψήφο διαμαρτυρίας, αλλά για ψήφο υποστήριξης. Σύμφωνα με δημοσκόπηση του Ifop, που δημοσιεύτηκε τον Ιούνιο του 2023, το 50% του πληθυσμού θεωρεί ότι το Rassemblement National “βρίσκεται κοντά στις ανησυχίες των πολιτών”. Για μια γενιά που αισθάνεται παραμελημένη από τους πολιτικούς, είναι σπουδαίο συναίσθημα να την ακούνε. Είναι ένα από τα πράγματα που προσελκύει το νεαρό εκλογικό σώμα, μία από τις κύριες ανησυχίες του οποίου είναι η ανεργία. Το θέμα της μετανάστευσης συζητείται ολοένα και περισσότερο στη νέα γενιά, η οποία εν μέρει υποστηρίζει ορισμένες από τις θέσεις του RN. Εν ολίγοις, οι νέοι γνωρίζουν γιατί ψηφίζουν τον Εθνικό Συναγερμό στην κάλπη», προειδοποιεί η Igounet.
Iσπανία: ακροδεξιά φιέστα
«Δεν πρέπει να πέσουμε στην παγίδα ενός “ηθικού πανικού” λες και η άνοδος της Ακροδεξιάς οφείλεται στην οργή των νέων», υπογραμμίζει ο Ισπανός κοινωνιολόγος με εξειδίκευση στην ψηφιακή πολιτική, Iago Moreno. Σημειώνει ότι το θεμελιώδες κλίμα που επηρεάζει τους νέους όσον αφορά την ευρωπαϊκή πολιτική είναι αυτό της απογοήτευσης, της μη συμμετοχής και της τάσης αποχής
Το μεγαλύτερο σοκ συνέβη αναμφισβήτητα στη Γαλλία, ενώ ιδιαίτερα δυσοίωνη είναι η εικόνα σε Γερμανία και Ισπανία. Εξαίρεση φαίνεται να αποτελεί η στάση των νέων σε Ιταλία (παρά τον θρίαμβο της Μελόνι) αλλά και στην Ελλάδα, με ορισμένους αστερίσκους.
Πώς είναι δυνατόν οι νεότερες γενιές να στηρίζουν σε αυτό τον βαθμό κόμματα που έχουν στην ατζέντα τους μια θεματολογία αντιμεταναστευτική, αντι-ΛΟΑΤΚΙ+ και γενικά αντι-woke; Ας πάρουμε μια ανάσα. Ενα βασικό στοιχείο που απουσιάζει στις αναλύσεις για την υποτιθέμενη ακροδεξιά στροφή της νεολαίας συνολικά είναι το ποσοστό της συμμετοχής στις εκλογές. Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία πως το ποσοστό της αποχής στους νέους είναι ακόμα πιο μεγάλο σε σχέση με τις υπόλοιπες ηλικιακές κατηγορίες.
Ηλικιακές ομάδες
Στη χώρα μας, η νεανική αποχή εκτιμάται από δημοσκόπους ότι υπερέβη στις ευρωεκλογές του 2024 το 70%. Το 2019 οι νέοι 17-34 αποτέλεσαν το 19% του εκλογικού σώματος, ενώ φέτος αυτό το ποσοστό έπεσε στο 15%. Η κατανομή των ηλικιών όσων πήγαν στην κάλπη κινείται προς τις μεγαλύτερες ηλικίες: οι ψηφοφόροι άνω των 55 ετών αποτελούσαν το 2019 το 44% του εκλογικού σώματος, ενώ φέτος το 53%. Ο μόνος τρόπος να ανιχνεύσει ένας ερευνητής το πώς ψήφισαν διαφορετικές ηλικιακές ομάδες, διαφορετικοί επαγγελματίες, άτομα με διαφορετικό μορφωτικό επίπεδο ή (το πιο σημαντικό) με άλλη ταξική θέση είναι οι δημοσκοπήσεις και κυρίως τα exit polls την ημέρα των εκλογών, τα οποία βέβαια αποτελούν μια έρευνα και έχουν πάντα έναν βαθμό αβεβαιότητας.
Στην Ελλάδα, σύμφωνα με τις αρχικές ανακοινώσεις του exit poll, ο ΣΥΡΙΖΑ προηγήθηκε στους νέους ψηφοφόρους, συγκεντρώνοντας 20,8% στην κάλπη. Ακολούθησαν η Ν.Δ. με 17,1%, το ΠΑΣΟΚ με 11%, το ΚΚΕ 7,4%, η Ελληνική Λύση 5,9% και η Νίκη 4,5%. Ομως το κοινό exit poll των εταιρειών είχε υπερκτιμήσει, για παράδειγμα, τον ΣΥΡΙΖΑ, στοιχείο που συμπαρέσυρε και τα ποσοστά του στους νέους. Η τελική «διορθωμένη» εικόνα των ποσοστών των κομμάτων στους νέους (17-24), βάσει αναλύσεων δημοσκοπικών εταιρειών που είναι στη διάθεση της «Εφ.Συν.», εξακολουθούν να δίνουν πρωτιά του ΣΥΡΙΖΑ σε αυτήν την ηλικιακή κατηγορία, κάτι που δεν ίσχυε στις ευρωεκλογές του 2019.
Στις φετινές ευρωεκλογές οι νέοι ψήφισαν περίπου ως εξής: ΣΥΡΙΖΑ 18,5-19% (από 20,8% τον Ιούνιο του 2023), Ν.Δ. 16,5% (από 17,1%), ΠΑΣΟΚ 12% (οριακή αύξηση 1% από πέρσι), μεγάλη έκπληξη η Πλεύση Ελευθερίας με 10% (από 6,8%), ΚΚΕ 8% (σταθερό), Ελληνική Λύση 6,8% (από μόλις 2% το 2023) και Νίκη 5% (από περίπου 2,7%).
Εθνικιστικός λαϊκισμός
Μπορεί στην Ελληνική Λύση του Κυριάκου Βελόπουλου να έδωσαν αρκετά χαμηλότερο ποσοστό από το σύνολο των ψηφόφορων της, ωστόσο ανησυχητικό είναι το γεγονός πως τριπλασίασε τη δύναμή της στους νέους σε σχέση με πριν από έναν χρόνο, θέτοντας ερωτήματα αν ο εθνικιστικός λαϊκισμός έχει τόσο μεγάλο έρεισμα στις μικρότερες ηλικίες. Το αθροιστικό ποσοστό της Ελληνικής Λύσης, της Νίκης, της Φωνής Λογικής και των Πατριωτών στους 17-24 φτάνει το 20% και ανεβαίνει στο 22% στις ηλικίες 25-34.
«Αυτό που με εντυπωσιάζει είναι πως το αθροιστικό ποσοστό των τριών “παραδοσιακών” κομμάτων, Ν.Δ. - ΣΥΡΙΖΑ - ΠΑΣΟΚ, στις προηγούμενες εθνικές εκλογές ήταν σε αυτές τις ηλικίες 58%. Το άθροισμα των ίδιων κομμάτων αυτή τη φορά είναι 45%. Μπορεί στη μια περίπτωση να ήταν εθνικές και στην άλλη ευρωεκλογές, ωστόσο δεν παύει να είναι μια πολύ ισχυρή ένδειξη ότι κάτι δεν πάει καθόλου καλά με τα μεγάλα κόμματα», εξηγεί ο Αγγελος Σεριάτος, επικεφαλής του Τμήματος Πολιτικής και Κοινωνικής Ερευνας της Prorata. Ο ίδιος επιβεβαιώνει πως «η Ν.Δ. έχει χάσει σε πολύ μεγάλο βαθμό νέους που τη στήριξαν στις τελευταίες εθνικές εκλογές, έχει μια πτώση στους 17-34 ανάλογη της πανελλαδικής, ανάμεσα στις 10-15 μονάδες. Ο ΣΥΡΙΖΑ αντέχει σε αυτές τις ηλικίες, ποσοστιαία έχει οριακή πτώση – αν και σε απόλυτους αριθμούς, όπως όλοι, έχει προφανώς πτώση».
Οπως μας ενημερώνει ο κ. Σεριάτος, μιλώντας με συναδέλφους του στο εξωτερικό, στις φετινές ευρωεκλογές υπήρξαν exit polls που απέτυχαν σε μεγάλο βαθμό να προσεγγίσουν τα τελικά αποτελέσματα, όπως της Φινλανδίας, όπου χάθηκε η σειρά στους τέσσερις πρώτους, στο Βέλγιο και στη Ρουμανία. Το ποσοστό της τελικής συμμετοχής των νέων στις φετινές εκλογές εκτιμάται πανευρωπαϊκά ότι για πρώτη φορά μετά από πολλά χρόνια μειώθηκε.
Για παράδειγμα, στη Βουλγαρία μόνο το 13% των Βουλγάρων που ψήφισαν ταυτόχρονα στις πρόωρες βουλευτικές εκλογές και στις ευρωεκλογές (γίνονταν την ίδια μέρα) είναι μεταξύ 18 και 30 ετών, ενώ στη Λιθουανία ψήφισε μόνο το 18% των πολιτών κάτω των 29 ετών που είχαν δικαίωμα ψήφου.
Στις προηγούμενες ευρωεκλογές του 2019 σημειώθηκε συμμετοχή-ρεκόρ σε αυτές τις ηλικίες σε πολλά κράτη-μέλη, στοιχείο που έδειχνε μια αναζωπύρωση του ενδιαφέροντος, με τους νέους να ψηφίζουν σε μεγάλο βαθμό κόμματα που υποστήριζαν τη δράση για το κλίμα, την κοινωνική δικαιοσύνη και τη δημοκρατική μεταρρύθμιση. Πέντε χρόνια μετά –με μια πανδημία, μια ενεργειακή κρίση και δύο πολέμους– το πράσινο νεανικό κύμα αρχίζει να μαυρίζει.
Στη φετινή ανησυχητική εικόνα, ηχηρή ήταν η διαφοροποίηση των νέων στην Ιταλία σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρώπη. Μπορεί τα «Αδέλφια της Ιταλίας» να θριάμβευσαν στις ευρωεκλογές, όμως η νεανική ψήφος μετατοπίστηκε προς το κέντρο και τα αριστερά. Βάσει των exit polls, το κόμμα της Μελόνι συγκέντρωσε μόλις 21%, πρώτο ήρθε το σοσιαλδημοκρατικό με 25%, ενώ και η Συμμαχία Πράσινων και Αριστεράς στους νέους πήρε περίπου 11% των ψήφων. Στη Γερμανία, όπου δεν εκδίδεται κοινό exit poll, το ακροδεξιό AfD απολαμβάνει εντυπωσιακή δημοτικότητα μεταξύ των νέων, κερδίζοντας την υποστήριξη του 17% των 16 έως 24 ετών που ψήφισαν και το 18% στις ηλικίες 25-34. Η Ακροδεξιά για τους νέους στη Γερμανία αποτέλεσε –μαζί με τους Χριστιανοδημοκράτες– την πρώτη επιλογή. Στην πιο συντηρητική παραδοσιακά Πολωνία, τα δύο ακροδεξιά κόμματα στους νέους (18-29) έφτασαν το δυσθεώρητο 46%. Στον αντίποδα, στην άλλη άκρη της Ευρώπης, στην Πορτογαλία, η Ακροδεξιά δεν ξεπέρασε το 13%.
«Ηθικός πανικός»
«Δεν πρέπει να πέσουμε στην παγίδα ενός “ηθικού πανικού” λες και η άνοδος της Ακροδεξιάς οφείλεται στην οργή των νέων», υπογραμμίζει ο Ισπανός κοινωνιολόγος με εξειδίκευση στην ψηφιακή πολιτική, Iago Moreno. Σημειώνει ότι το θεμελιώδες κλίμα που επηρεάζει τους νέους όσον αφορά την ευρωπαϊκή πολιτική είναι αυτό της απογοήτευσης, της μη συμμετοχής και της τάσης αποχής. Οπως εξηγεί, «η τάση των νεαρών –κυρίως ανδρών– ψηφοφόρων να κλίνουν προς την Ακροδεξιά οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι η Ακροδεξιά είναι ικανή να κινητοποιήσει ένα μέρος της νεολαίας, ενώ άλλες πολιτικές εναλλακτικές λύσεις αποτυγχάνουν να τους εμπλέξουν ή να τους κινητοποιήσουν».
Ο Moreno έχει δίκιο όταν υποστηρίζει πως –δημογραφικά– οι νέοι είναι λιγότεροι και συμμετέχουν λιγότερο στις εκλογικές διαδικασίες, «επομένως, αν και το ποσοστό των νέων που ψηφίζουν την Ακροδεξιά είναι υψηλότερο, το βάρος τους στη συνολική –δεξιά και ακροδεξιά– στροφή στο σύνολο του εκλογικού σώματος είναι μικρότερο». Το ζήτημα είναι γιατί άλλα πολιτικά ρεύματα δεν έχουν καταφέρει να εμπνεύσουν και να κινητοποιήσουν τους νέους, με αποτέλεσμα να αναδεικνύονται ακροδεξιές περσόνες, αντιφεμινιστές youtubers και αμφιλεγόμενοι νέοι ψηφιακοί αστέρες.
Η προαναγγελθείσα «ακροδεξιά στροφή της νεολαίας» δεν ήταν ενιαίο φαινόμενο, ούτε σε επίπεδο χωρών ούτε σε επίπεδο γενιάς. Οπως υπογραμμίζει και ο δημοσιογράφος Δημήτρης Ψαρράς σε συνέντευξή του στον «Πολίτη» της Κύπρου, «αυτό που συμβαίνει σήμερα δεν έχει τα χαρακτηριστικά ενός ενιαίου πολιτικού ρεύματος.
Χαρακτηρίζεται κυρίως από το αίσθημα της απαρέσκειας (αν όχι μίσους και απελπισίας) και την παντελή έλλειψη εμπιστοσύνης απέναντι στις πολιτικές ελίτ που κυριαρχούν σήμερα στην Ευρώπη. Το χειρότερο είναι ότι η Ακροδεξιά φαίνεται να βρίσκει στηρίγματα σε ευρύτατα στρώματα του πληθυσμού, τα οποία απλώς δεν έχουν καμιά ελπίδα ότι μπορεί να βελτιωθεί η ζωή τους μέσα από τους υπάρχοντες δημοκρατικούς θεσμούς και κάποια “πολιτική αλλαγή”».
Ανάλογη είναι και η διαπίστωση του Ισπανού Iago Moreno, που υποστηρίζει ότι «υπάρχει μια πολιτική διάσταση σε αυτούς που συνθέτουν αυτές τις δομές. Τα πιο εξέχοντα άτομα σε αυτά τα (σ.σ. ακροδεξιά) “κινήματα” από τη γενιά Z και τους Millennials προέρχονται γενικά από εύπορα στρώματα, επειδή η πολιτική παραμένει κάτι που συμβαίνει σε μια κλειστή αρένα, που εξακολουθεί να είναι απρόσιτη για την πλειοψηφία. Αυτό που έχει μια βαθιά ταξική προκατάληψη είναι η αποχή, η μη συμμετοχή, η αίσθηση ότι δεν εμπλέκεται κανείς. Εκεί είναι που εκρήγνυνται οι διαφορές».Tρίτο κόμμα στους νέους ηλικίας 18-34 αναδείχτηκε στην Ισπανία –βάσει των exit polls– το ακροδεξιό Vox, συγκεντρώνοντας περίπου 21%, ενώ το συνολικό του ποσοστό στη χώρα ήταν 9,6%, στοιχείο που δείχνει την αυξημένη διείσδυσή του στη νεολαία. Πρώτο κόμμα στους νέους ήταν το παραδοσιακό σοσιαλδημοκρατικό PSOE που συγκέντρωσε το 30% των ψήφων σε αυτές τις ηλικίες, πολύ κοντά στο εθνικό του ποσοστό. Ομως η Ακροδεξιά είχε και ένα δεύτερο νεοεμφανιζόμενο κόμμα ενός λαϊκιστή ινφλουένσερ, του Alvise, το Se Acabó la Fiesta, που σημαίνει «Το πάρτι τέλειωσε». Κατέλαβε 3 έδρες με 4,6% των ψήφων, όμως εκτιμάται ότι στους νέους η απήχησή του ήταν τουλάχιστον διπλάσια. Λίγες μέρες πριν από τις εκλογές, σε μια έρευνα του Ισπανικού Κέντρου Κοινωνιολογικής Ερευνας (CIS), το 9,8% των νέων ηλικίας 18-24 έδειχναν αποφασισμένοι να ψηφίσουν το συγκεκριμένο κόμμα. Οπως και έγινε.
Σύμφωνα με τον διδάκτορα Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Carlos III της Μαδρίτης, Guillermo Fernández Vázquez, αρκετοί ψηφοφόροι του συγκεκριμένου κόμματος, κυρίως νέοι άνδρες, προέρχονται και από έναν χώρο μεταξύ Κεντροαριστεράς και Αριστεράς. «Ο Alvise έχει μια ρητορική στην οποία αναμειγνύει δόσεις αντιφεμινισμού με δόσεις αντιπαραδοσιακών κομμάτων, ημι-συνωμοσιολογικές ιδέες, ακολουθώντας πάντα την ίδια λογική: “Εμείς ενάντια στην εξουσία, ενάντια σε αυτούς που μας εξουσιάζουν”. Χρησιμοποιούνται συμβολισμοί που παραπέμπουν αόριστα στο κίνημα των “αγανακτισμένων” (indignados), ακόμη και στη σειρά “La Casa de Papel”. Ο Alvise ήταν σαν να λέει: “ψηφίστε με, κάντε τους έκπληξη και ας αναστατώσουμε το κατεστημένο”». Ο ινφλουένσερ Πέρες δεν είχε δώσει συνέντευξη σε κανένα μεγάλο ραδιόφωνο ή τηλεόραση στην Ισπανία, είχε ένα πετυχημένο κανάλι στο Telegram και εμφανιζόταν εδώ και καιρό σε διάφορα podcasts. Απέκτησε μεγάλο ακροατήριο μέσα στην πανδημία, με έναν λόγο σούπερ επιθετικό προς την κυβέρνηση η οποία «οδεύει προς τον αυταρχισμό», όπως έλεγε.
Στις μετεκλογικές αναλύσεις, αρκετοί δημοσιογράφοι και αναλυτές αναδεικνύουν και πάλι τον ρόλο των social media στην άνοδο της νεανικής ακροδεξιάς ψήφου. Ο Ισπανός κοινωνιολόγος Iago Moreno διαφωνεί με το αφήγημα ότι η Ακροδεξιά ανεβαίνει επειδή η νεολαία βρίσκεται παγιδευμένη σε ένα είδος ανωριμότητας, ανίκανη να κατανοήσει πώς λειτουργούν τα κοινωνικά δίκτυα: «Είναι εύκολο να φανταστεί κανείς τον μύθο ενός νέου ατόμου κλεισμένου στο δωμάτιό του με τις σπηλιές των gamers, που αγοράζει κρυπτονομίσματα στο Telegram και γίνεται πιο παρορμητικός καταναλωτής της προπαγάνδας. Αλλά αυτό είναι ένας μύθος. Πιο πιθανό είναι να πρόκειται για κάποιον που κατεβάζει μια εφαρμογή για να παρακολουθήσει πειρατικούς ποδοσφαιρικούς αγώνες και καταλήγει να καταναλώνει προπαγάνδα. [...] Είναι προφανές ότι όταν οι νέες τεχνολογίες, όπως τα κοινωνικά δίκτυα, οι εφαρμογές ανταλλαγής μηνυμάτων και τα εργαλεία ροής αλλάζουν ριζικά την κοινωνία μας, πρέπει να σκεφτούμε τρόπους προσαρμογής των βασικών θεμελίων της δημοκρατίας στον ανατρεπτικό τους αντίκτυπο. Αντί όμως να ανοσοποιούμε τη νεολαία ενάντια στους κινδύνους του λαϊκισμού, ως κοινωνία πρέπει να δημιουργήσουμε κοινωνικά και δημοκρατικά αντισώματα ενάντια στην παραπληροφόρηση».
🔴 Το άρθρο αυτό γράφτηκε στο πλαίσιο του προγράμματος PULSE, μιας ευρωπαϊκής πρωτοβουλίας που διευκολύνει τη διεθνή δημοσιογραφική συνεργασία και στην οποία συμμετέχει κατ’ αποκλειστικότητα στην Ελλάδα η «Εφ.Συν.». Για το ρεπορτάζ αυτό συνεργάστηκαν οι Lola García-Ajofrín (El Confidencial-Iσπανία), Sarah Rost (Vox Europe-Γαλλία), Simona Kostadinova (Mediapool-Βουλγαρία), Justė Ancevičiūtė (Delfi-Λιθουανία), Daniel Kotecký (Denik Referendum-Τσεχία)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου