Ασυρματιστές. Οι λησμονημένοι ήρωες της θάλασσας
Γράφει ο Στέφανος Μίλεσης*
Τον Απρίλιο του 1938 το ελληνικό φορτηγό ατμόπλοιο «Όρος Κυλλήνη» βυθίστηκε έξω από τις Αζόρες. Ωστόσο παρά τη μανιασμένη θάλασσα και τις απερίγραπτες καιρικές συνθήκες που επικρατούσαν το μεγαλύτερο μέρος του πληρώματος κατάφερε να διασωθεί και να επιστρέψει σώο πίσω στον Πειραιά. Οι αφηγήσεις των διασωθέντων επί πορτογαλικού ακόμα εδάφους, έδειχναν ότι η σωτηρία τους δεν ήταν τυχαία, αλλά οφειλόταν στον ηρωισμό του ασυρματιστή του πλοίου, που συνέχιζε να εκπέμπει, παρά το γεγονός ότι το πλοίο βυθιζόταν. Ο ηρωικός τηλεγραφητής εξέπεμπε ακατάπαυστα το διεθνές σήμα κινδύνου S.O.S. (σώστε τις ψυχές μας), παρά το γεγονός ότι το πλοίο είχε κοπεί στη μέση κι εκείνος ευρισκόμενος στην καμπίνα του ασυρμάτου, δεν σκέφτηκε στιγμή να εγκαταλείψει την προσπάθεια επικοινωνίας με διερχόμενα πλοία. Το σήμα του πραγματικά έλαβαν τέσσερα ξένα εμπορικά πλοία που έσπευσαν προς βοήθεια.
Πρώτο πλησίασε ένα νορβηγικό ατμόπλοιο το οποίο κατέβασε μια λέμβο για να προσεγγίσει το κομμένο στα δύο ελληνικό καράβι. Τότε μόνο ο ηρωικός τηλεγραφητής εγκατέλειψε τον ασύρματό και εξήλθε στο κατάστρωμα για να πλησιάσει τη βάρκα των Νορβηγών. Όμως ένα τεράστιο κύμα τον άρπαξε και ο ασυρματιστής χάθηκε για πάντα. Τα υπόλοιπα μέλη του πληρώματος που είχαν ήδη επιβιβαστεί στις βάρκες του «Όρους Κυλλήνη», επιβιβάστηκαν στα ξένα ατμόπλοιο κι έτσι διασώθηκαν. Αυτό όμως δεν θα συνέβαινε, εάν ο ασυρματιστής ακολουθούσε κι αυτός το πλήρωμα και επιβιβαζόταν μαζί τους στις βάρκες. Η προσπάθειά του να επικοινωνήσει με πλοία, ήταν που έσωσε τους υπόλοιπους που έφταναν τους 29 στον αριθμό. Οι περιγραφές των διασωθέντων Ελλήνων ναυτικών συντάραξαν τους ξένους δημοσιογράφους, ανάμεσα στους οποίου βρισκόταν και ένας Γάλλος της γνωστής εφημερίδας «Φιγκαρό» που την επομένη κιόλας μέρα είχε αναφορά στον ηρωισμό του Έλληνα ασυρματιστή, στο πρόσωπο του οποίου εκπροσωπείτο ο κλάδος των Ελλήνων ραδιοτηλεγραφητών του Εμπορικού μας Ναυτικού. Εκείνος ο ήρωας ασυρματιστής του ατμόπλοιου «Όρος Κυλλήνη» ήταν ο Κωνσταντίνος Παπαθεοδώρου, που τάφος του έγινε ο βυθός των Αζορών. Άλλωστε δεν ήταν ο μόνος.
Όλες οι θάλασσες του κόσμου είναι σπαρμένες με τα σώματα χαμένων Ελλήνων ναυτικών είτε σε καιρό ειρήνης, είτε πολέμου. Το «Όρος Κυλλήνη» στο τελευταίο του ταξίδι είχε φορτώσει κάρβουνο από την Πολωνία για το Άμστερνταμ. Από εκεί τράβηξε για το Μεξικό. Θα φόρτωνε με προορισμό την Ιαπωνία. Όμως έξω από τις Αζόρες έγινε τρομερή έκρηξη που χώρισε το φορτηγό στη μέση. Το πλήρωμα μπήκε γρήγορα στις βάρκες ακολουθώντας τις εντολές του καπετάνιου περί εγκατάλειψης του πλοίου. Ο Παπαθεοδώρου, δεν ακολούθησε, έμεινε δίπλα στο μηχάνημά του με τα ακουστικά στα αυτιά του, με το χειριστήριο στο χέρι. Παρά το γεγονός ότι απανωτές εκρήξεις δονούσαν όλο το κομμένο σκαρί, παρά του ότι τα νερά εισέρχονταν αφρισμένα και παγωμένα στο πλοίο, κατακλύζοντας όλα τα διαμερίσματα, κόντρα στα ανθρώπινα ένστικτα που φώναζαν «φύγε, τρέξε να σωθείς», εκείνος έμεινε ακλόνητος στη θέση του.
Ψύχραιμος και αποφασιστικός τηλεγραφούσε συνεχώς, SOS, SOS, SOS…. δίνοντας και το στίγμα του πλοίου. Η μικρή ιστορία του Παπαθεοδώρου άνοιξε την εποχή εκείνη μια μεγάλη έρευνα στις εφημερίδες που έθεσαν ερωτήματα όπως τι είναι «τιμή», «αυτοθυσία», «ηρωισμός» κ.ο.κ. Μεγάλοι λογοτέχνες ασχολήθηκαν όπως ο Στρατής Μυριβήλης που έγραψε ότι η τιμή και ο ηρωισμός είναι προϊόντα (καρποί) του πνευματικού πολιτισμού, της ιστορίας που κουβαλάει πάνω του κάθε άνθρωπος από το σχολείο, την οικογένεια, τους προγόνους και όλα εκείνα που τον περιβάλλουν. Όμως η «φιλολογία» που προκλήθηκε από την ηρωική πράξη του Παπαθεοδώρου έφερε στην επιφάνεια κι ένα ακόμα πρόβλημα που μέχρι τότε δεν ήταν ορατό στους περισσότερους τουλάχιστον στεριανούς. Το ότι οι ασυρματιστές μέχρι τότε, βρίσκονταν στο περιθώριο της ναυτοσύνης. Είναι γνωστό ότι ο στενός κύκλος της έννοιας ναυτικού δεν περιλάμβανε ειδικότητες που δεν έρχονταν σε άμεση σχέση με την διακυβέρνηση του πλοίου, όπως ήταν ο καπετάνιος, οι αξιωματικοί γέφυρας, ο λοστρόμος και οι ναύτες. Κάποιες μεταγενέστερες ειδικότητες που η τεχνολογία και η εξέλιξη της ναυτικής τέχνης προσέθεσαν στις συνθέσεις των πληρωμάτων των εμπορικών πλοίων δεν αφομοιώθηκαν εύκολα στην έννοια του όρους «ναυτικός». Για πολλά χρόνια ειδικότητες όπως μηχανικοί, ηλεκτρολόγοι, οικονομικοί, τροφοδότες παρότι ζούσαν και εργάζονταν πάνω στα πλοία ήταν καταγεγραμμένοι ως «ναυτικοί» αλλά δεν θεωρούνταν ως τέτοιοι από τους ναυτικούς της γέφυρας που θεωρούσαν τους εαυτούς τους μοναδικούς «φορείς» και «εκπροσώπους» της ναυτοσύνης. Ανάμεσα στους αποκλεισμένους συγκαταλέγονταν φυσικά και οι ασυρματιστές. Ο τότε πρόεδρος του Συνδέσμου Ελλήνων Ραδιοτηλεγραφητών είχε αποστείλει μια επιστολή για το ότι ο Παπαθεοδώρου υπήρξε εκπρόσωπος όλων των Ελλήνων ασυρματιστών διότι «μέσα σε κάθε πλοίο υπήρχε κι ένας Παπαθεοδώρου». Και αυτή η δήλωση περιείχε μεγάλες αλήθειες, που δυστυχώς μόνο τότε άρχισαν να γίνονται γνωστές. Πίσω από κάθε διάσωση ελληνικού πλοίου, πίσω από την επιστροφή στον Πειραιά των ναυαγισμένων ναυτικών, πίσω από τη χαρά των μελών της οικογένειας ενός διασωθέντος ναυαγού, υπήρχε ένας ασυρματιστής που με αυταπάρνηση είχε στείλει το μήνυμα της σωτηρίας. Αποκαλύφθηκε ότι οι περισσότεροι ασυρματιστές ακολουθούσαν την πορεία του πλοίου προς τον βυθό! Πνίγονταν μένοντας ακλόνητοι στις θέσεις τους, μέσα στην καμπίνα του ασυρμάτου.
Έμειναν αιώνια ναυτολογημένοι στα βυθισμένα πλοία. Ο Α. Παπιδάς το 1928 ακολούθησε στο βυθό το ατμόπλοιο «Μαργαρίτα», ο Π. Ανδρεόπουλος το 1931 με το «Γεώργιος Μ.», ο Θ. Κόσκορος το 1933 με το «Αντώνιος», ο Γ. Βαρβαρίτης το 1928 με το «Στενιές», ο Α. Συρίγος το 1937 με το «Σπύρος», ο Α. Πικούνης το 1937 με το «Τζένυ Χανδρή», ο Κ. Καλαφάτης με το «Λουκία» και άλλοι πολλαπλάσια περισσότεροι καθώς θα ακολουθήσει ο ανθρωποκτόνος δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος. Από το 1928 που έγινε υποχρεωτικός ο ασύρματος στα πλοία, δεν υπήρχε περίπτωση εάν καταγραφόταν έστω κι ένας θάνατος σε ναυάγιο, να μην ήταν εκείνος του ασυρματιστή! Ήταν κι αυτός υποχρεωμένος, από τον ναυτικό κώδικα, όπως και ο Καπετάνιος να εγκαταλείψει το πλοίο τελευταίος. Όμως οι ασυρματιστές δεν παρέμεναν στις θέσεις τους από υποχρέωση νόμου, αλλά από υποχρέωση συνείδησης και τιμής. Ακόμα και σε ευνοϊκές συνθήκες ταξιδιού, η εργασία τους παρέμενε σκληρή κι αυτό δεν ήταν εύκολα αντιληπτό από τους υπόλοιπους. Το πλήρωμα «έβλεπε» στον ασυρματιστή πλεονεκτήματα όπως του ότι μπορούσε να επικοινωνήσει με τη στεριά, μάθαινε πρώτος τα νέα, εργαζόταν σε ήρεμο περιβάλλον, ήταν ο μοναχικός λύκος του πληρώματος. Δεν ήταν εκτεθειμένος στις καιρικές συνθήκες, στο κρύο και στη ζέστη.
Όμως για τον ασυρματιστή τα πράγματα ήταν τελείως διαφορετικά. Επί οκτώ ώρες ήταν καρφωμένα ακίνητος σε μια καρέκλα, για να είναι έτοιμος ανά πάσα στιγμή να εκπέμψει ή να λάβει σήματα. Ακόμα και όταν κάποιο μέλος του πληρώματος ήταν άρρωστο, μέσω του ασυρματιστή λαμβάνονταν οι ιατρικές οδηγίες. Μέσω της τελείας και της παύλας μεταφέρονταν τα νέα από τον ασυρματιστή στο πλήρωμα. Ήταν τα μάτια και τα αυτιά του πλοίου περισσότερο και από εκείνους που είχαν την απόλυτη ορατότητα από τη γέφυρα διακυβέρνησης. Οι ασυρματιστές ζούσαν κι εργάζονταν μέσα στην απόλυτη αγωνία ακόμα κι όταν οι θάλασσες ήταν λάδι ή το πλήρωμα βρισκόταν σε χαλάρωση. Έπρεπε να είναι σίγουροι ότι ο ασύρματος θα λειτουργούσε κι αυτό δεν ήταν εύκολο. Διότι οι τεχνικές γνώσεις ήταν εξειδικευμένες και τα ανταλλακτικά σε περίπτωση βλάβης δυσεύρετα. Φανταστείτε στη μια και μοναδική περίπτωση ανάγκης να μη λειτουργεί ο ασύρματος! Αυτή η διαρκής αγωνία του ασυρματιστή οδηγούσε τους οργανισμούς τους σε εξάντληση. Οι ασυρματιστές που έβγαιναν στη σύνταξη έπασχαν από καρδιακά νοσήματα, ενώ οι περιπτώσεις παραφροσύνης και αυτοχειρίας ήταν συνηθισμένες.
Από τη χρονιά του 1938 που η κοινή γνώμη συγκλονίστηκε από τον ηρωικό ασυρματιστή Παπαθεοδώρου αποφασίστηκε η καθιέρωση ετήσιας εορτής στον τότε νεοαναγειρόμενο ναό της Αγίας Αικατερίνης στην Πλατεία Αλεξάνδρας. Όμως εκείνος ο εορτασμός δεν διήρκεσε για πολλά χρόνια καθώς ακολούθησε ο πόλεμος. Στις 5 Σεπτεμβρίου του 1952 κατατέθηκε στον Πειραιά ο θεμέλιος λίθος του ιδιόκτητου μεγάρου του Συνδέσμου Ραδιοτηλεγραφητών του Εμπορικού Ναυτικού επί της λεωφόρου Βασιλέως Κωνσταντίνου (σημερινή Ηρώων Πολυτεχνείου). Πρόεδρος του Συνδέσμου ήταν τότε ο Ηλίας Κροκιδάς και δήμαρχος Πειραιώς ο Γεώργιος Ανδριανόπουλος. Τα χρόνια άλλαξαν, η τεχνολογία που έφερε τον ασυρματιστή στα πλοία ήταν εκείνη που τον τράβηξε πάλι πίσω στη στεριά. Δόθηκαν κίνητρα για αλλαγή ειδικότητας στους τελευταίους ασυρματιστές που δεν αποτελούν πλέον πλήρωμα στα φορτηγά πλοία. Η ίδια τεχνολογία όμως είναι εκείνη που σύντομα θα αναδείξει ότι περισσότερο απαραίτητο στέλεχος στα πλοία θα είναι ο προγραμματιστής, ο ηλεκτρονικός, ο ειδικός στα μέσα τεχνολογίας. Όμως κάποιοι ασυρματιστές, όσο κι αν αλλάξουν οι εποχής, θα μείνουν για πάντα ναυτολογημένοι στα καράβια τους, όπως ο ήρωας Παπαθεοδώρου του ατμόπλοιου «Όρος Κυλλήνη».
*Ο Στέφανος Μίλεσης γεννήθηκε το 1964 στη Φρεαττύδα, στον Πειραιά όπου κατοικεί μέχρι και σήμερα. Είναι συγγραφέας, ιστορικός ερευνητής και ραδιοφωνικός παραγωγός. Το 2009 δημιούργησε το ιστολόγιο «Πειραιόραμα Ιστορίας και Πολιτισμού», με αποκλειστικό σκοπό την προβολή της ιστορίας του Πειραιά. Ραδιοφωνικός παραγωγός στην Δημοτική Ραδιοφωνία Πειραιά «Κανάλι Ένα» (90,4) και στον σταθμό «Πειραϊκή Εκκλησία» (91,2).
Έχει δώσει πλήθος ομιλιών και διαλέξεων με θέματα από την ναυτική και την τοπική ιστορία, σε σχολεία δημοτικά, γυμνάσια και λύκεια, σε πολιτιστικούς συλλόγους και σε πνευματικά ιδρύματα. Διετέλεσε διδάσκων εισηγητής στο πρόγραμμα «Ενορία Εν Δράσει» της Ιεράς Μητροπόλεως Πειραιώς και είναι εισηγητής στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα του Ιδρύματος Λασκαρίδη, με τίτλο «Το μεγάλο λιμάνι σταυροδρόμι των εξελίξεων στην ελληνική ιστορία» που απευθύνεται σε μαθητές δημοτικών σχολείων και γυμνασίων
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου