Στα πρόθυρα της διάλυσης της Σένγκεν η Ευρωπαϊκή Ένωση
Πώς η Ευρώπη οδηγήθηκε σε αυτή τη μνημειώδη αποτυχία και πως μπορεί να απεμπλακεί… αναίμακτα από αυτή την κρίση;
Η Ευρώπη βρίσκεται αντιμέτωπη με την σοβαρότερη προσφυγική κρίση αλλά και την απειλή να υψωθεί ένα σιδηρούν παραπέτασμα ακυρώνοντας ουσιαστικά τα θεσμικά όργανα που δημιουργήθηκαν για την κρατήσουν ενωμένη. Ανίκανοι να δώσουν λύση στην μεγαλύτερη απειλή που αντιμετώπισαν μεταπολεμικά οι Ευρωπαίοι ηγέτες δεν μπορούν να συμφωνήσουν στους κανόνες που έχουν τεθεί από τις συνθήκες της ίδιας της ενωμένης Ευρώπης. Τα μέτρα που έχει προτείνει η Κομισιόν και έχουν υιοθετηθεί από το ευρωκοινοβούλιο παραμένουν κενό γράμμα όσο χώρες, ακόμα και στον στενό πυρήνα της Ένωσης, όπως η Αυστρία έχουν την πεποίθηση ότι μπορούν χωρίς καμία συνέπεια να υψώνουν τείχη και να κατασκευάζουν μια μικρή Σένγκεν.
Πώς η Ευρώπη οδηγήθηκε σε αυτή τη μνημειώδη αποτυχία και πως μπορεί να απεμπλακεί… αναίμακτα από αυτή την κρίση;
Η απάντηση της Ευρώπης στην συνεχιζόμενη προσφυγική τραγωδία ήταν αργή και ανεπαρκής. Στα τέλη του 2014, οι επιχειρήσεις διάσωσης στη Μεσόγειο είχαν συρρικνωθεί δεδομένου ότι ορισμένα κράτη μέλη της ΕΕ θεωρείται ότι είχαν γίνει «ακούσια« παράγοντας έλξης », ενθαρρύνοντας περισσότερους μετανάστες να επιχειρήσουν το επικίνδυνο διάπλου και οδηγώντας έτσι σε πιο τραγικό και άσκοπους θανάτους». Η διαδικασία μετεγκατάστασης των προσφύγων από την Ιταλία και την Ελλάδα προς άλλα κράτη μέλη της ΕΕ ήταν σχεδόν στάσιμη. Τον Σεπτέμβριο του 2015, τα κράτη μέλη της ΕΕ συμφώνησαν για τη μετεγκατάσταση 160.000 προσφύγων. Τον Νοέμβριο του 2015, μόνο 158 πρόσφυγες είχαν μετεγκατασταθεί.
Η Κομισιόν παρακολουθεί αμήχανα και προετοιμάζει την ευρωπαϊκή κοινή γνώμη για την επερχόμενη ανθρωπιστική κρίση στην Ελλάδα αναδεικνύοντας την «ελαστικότητα» των θεσμών αλλά και των συνθηκών. Το μότο Μέρκελ-Σόιμπλε για περισσότερη Ευρώπη πάει περίπατο. Το Βερολίνο, ίσως είναι η πρώτη φορά στα χρονικά, που δεν μπορεί να επιβάλει την «τάξη» και να υποχρεώσει τα κράτη-μέλη να βάλουν το ευρωπαίκό συμφέρον πάνω από το εθνικό. Η Ανγκελα Μέρκελ αντιδρά μόνο με λόγια και προειδοποιήσεις σε σχετικά χαμηλούς τόνους στις μονομερείς ενέργειες των άλλοτε δορυφόρων της Γερμανίας. Δεν είναι πλέον αδιανόητο να δούμε στο άμεσο μέλλον και άλλες χώρες, εκεί όπου ο εθνικισμός φαίνεται να παίρνει το πάνω χέρι, όπως η Πολωνία ή η Ουγγαρία να ζητούν «εξαιρέσεις», που θεωρούν ότι θα τις σώσουν.
Τα χρόνια πριν από την όξυνση της κρίσης, η Ευρωπαϊκή Ένωση επένδυσε περισσότερο στην ασφάλεια, περιπολίες στα σύνορα, και σε φράκτες ό, τι σε ένα αποτελεσματικό σύστημα αίτημα ασύλου.
Oπως αναφέρει το Berlin Forum on Global Politic, δύο κρίσεις που ήταν η «πηγή του κακού» αγνοήθηκαν. Η πρώτη κρίση είναι θεσμική και έχει να κάνει:
1. με την αδυναμία της Μέσης Ανατολής και των κρατών της Βόρειας Αφρικής να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις που προκάλεσε η Αραβική Άνοιξη και που άνοιξαν τον δρόμο για τον πόλεμο στη Συρία
2. με την αποτυχία εντός της ΕΕ για μια ενιαία στάση και απάντηση στο προσφυγικό
Η δεύτερη κρίση είναι μια κρίση ταυτότητας επίσης πολυεπίπεδη που περιλαμβάνει:
1. πρόσφυγες που έρχονται σε σύγκρουση με το ζήτημα του πώς να ενσωματώσουν με τον πολιτισμό της χώρας προορισμού τους χωρίς να γυρίζουν την πλάτη τους στο δικό τους
2. κατοίκους που υποκύπτουν στο φόβο και την παράνοια και είναι απρόθυμοι να αποδεχθούν το «ξένο σώμα»
Ο βαρύς λογαριασμός
Η οικονομική κρίση όπως επισημαίνει ο Matteo Garavoglia σε ανάλυσή του στο Brookings Institute αποτελεί ένα από τα αίτια των διαφορετικών φωνών και αντιδράσεων στους κόλπους της ΕΕ. Παγιδευμένη στα δημοσιονομικά και στα προγράμματα η Ευρώπη προσπάθησε να αντιμετωπίσει το προσφυγικό με ελλιπείς πόρους και ανεπαρκή βοήθεια σε χώρες που πραγματικά είχαν το μεγαλύτερο πρόβλημα όπως η Ελλάδα, η Ιταλία αλλά και χώρες των δυτικών Βαλκανίων που έγιναν το πέρασμα στην διαδρομή των προσφύγων προς την κεντρική και βόρεια Ευρώπη.Εθνικισμός και ξενοφοβία
Μέσα σε ένα αντικειμενικά δύσκολο περιφερειακό πολιτικό πλαίσιο, ξενοφοβικές δυνάμεις σε όλη την Ευρώπη βρήκαν γόνιμο έδαφος στην προσπάθειά τους να επιδεινώσει το πρόβλημα. Στο Ελσίνκι, το Κόμμα των Φινλανδών ήταν η αιτία που η Φινλανδία απείχε τελικά από τις αποφάσεις για την ανακατανομή των αιτούντων άσυλο. Στο ίδιο πνεύμα, το Εθνικό Μέτωπο στη Γαλλία, το Λαϊκό Κόμμα της Δανίας κλπ. Ο κατάλογος σε μια Ευρώπη όπου η ακροδεξιά εξαπλώνεται αλματωδώς, είναι μακρύς.Η Ευρώπη διχάστηκε ανάμεσα στην προσέγγιση της Μέρκελ για "ανοιχτές πόρτες" και τη θρησκευτική-εθνικιστική ρητορική του Ουγγαρίας του Βίκτορ Ορμπάν και την αμήχανη σχέση με τη Βρετανία του Κάμερον. Το πολιτιστικό υπόβαθρο ορισμένων χωρών είναι επίσης σημαντικό Πολωνία, Βουλγαρία, Σλοβακία έχουν κακό προηγούμενο σε ό,τι αφορά τον ρατσισμό και την ξενοφοβία.
Ο ρόλος της Αυστρίας
Η σημερινή Αυστρία δεν έχει καμιά σχέση με εκείνη της «ουδετερότητας» την περίοδο του ψυχρού πολέμου Η Αυστρία ονειρεύεται ότι μπορεί να αποτελέσει ηγέτιδα δύναμη στην κεντρική Ευρώπη και τα δυτικά Βαλκάνια ακόμα κι αν αυτό σημαίνει σύγκρουση με την Γερμανία .Το υπερσυντηρητικό μπλοκ της αυστριακής κυβέρνησης που κάνει όπως αποδεικνύεται κουμάντο, και όχι ο σοσιαλιστής καγκελάριος Φάινμαν ηγείται της συμφωνίας με ΠΓΔΜ, Σερβία , Κροατία και Σλοβενία για σφράγισμα των συνόρων και εγκλωβισμό χιλιάδων προσφύγων στην Ελλάδα.Υπάρχει λύση;
Βλέποντας κανείς τα καραβάνια προσφύγων που φτάνουν στην Ελλάδα και τις εικόνες στην Ειδομένη φαντάζει μάλλον αδυανόητο. Όμως ο μόνος τρόπος για να λύσει η Ευρώπη την προσφυγική κρίση είναι να κινηθεί σε δύο επίπεδα: από τη μια να συμφωνήσει σε κοινή πολιτική ασύλου. Από την άλλη, να υιοθετήσει μεταναστευτική πολιτική που θα αναγνωρίζει και θα οργανώνει τις οικονομικές μεταναστευτικές ροές αντί να τις αρνείται και να τους αντιστέκεται. Η Ευρώπη πρέπει να δημιουργήσει ένα σύστημα που θα επιτρέψει στους αιτούντες άσυλο να υποβάλουν το αίτημά τους στις ίδιες τους τις χώρες ή στις χώρες που συνορεύουν μαζί της. Μόνο έτσι θα ξεριζώνονταν τα κυκλώματα των διακινητών και θα περιορίζονταν οι κίνδυνοι από το παράνομο πέρασμα των συνόρων.Τα σενάρια
O Stefan Lehne του Carnegie Europe εκτιμά ότι τρία είναι τα σενάριαΣενάριο πρώτο: Πιο χαλαρή Ενωση
Εάν η παρούσα κατάσταση δεν αλλάξει η ΕΕ θα αρχίσει να κινείται προς μια ολοένα και πιο κλειστή Ενωση, στην οποία η εμπιστοσύνη και η αλληλεγγύη μεταξύ των κρατών μελών θα μειώνεται βάζοντας τις βάσεις για την διάλυσή της. Αυτό που κατάφερε η ΕΕ να αποτρέψει στην ευρωκρίση θα σταθεί αδύνατο να αποτραπεί στην περίπτωση του προσφυγικού.
Σενάριο δεύτερο: Ενας νέος σκληρός πυρήνας
Στα μέσα Νοεμβρίου 2015, ο Ολλανδός πρωθυπουργός Μάρκ Ρούτε και ο υπουργός Οικονομικών Γερούν Ντάισελμπλουμ είχαν ρίξει την ιδέα μιας μίνι-Σένγκεν που θα αποτελείται από την Αυστρία, το Βέλγιο, η Γερμανία, το Λουξεμβούργο και την Ολλανδία. Ποτέ δεν κατατέθηκε ως επίσημη πρόταση ωστόσο σήμερα φαίνεται να φαντάζει ως το επικρατέστερο σενάριο
Σενάριο τρίτο: Πλήρης αναβίωση της Σένγκεν
Η αποκατάσταση της Σένγκεν δεν είναι αδύνατη, απαιτεί όμως την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης μεταξύ των χωρών στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ και των κρατών όπου οι περισσότεροι αιτούντες άσυλο έχουν καταλήξει. Αυτό αποτελεί το κλειδί και την μεγαλύτερη πολιτική πρόκληση. Προϋποθέτει αποτελεσματικό έλεγχο των εξωτερικών συνόρων μέσω εθνικών προσπαθειών, ευρωπαϊκούς μηχανισμούς που θα πρέπει να γίνουν δεκτοί, επιμερισμό του βάρους της φιλοξενίας των προσφύγων, αναθεώρηση των κανονισμών του Δουβλίνου και μια συμφωνία ουσιαστική και δεσμευτική με την ίδια την Τουρκία.
