Ζούμε σε μια φυλακή του χρέους;

Οι φυλακές χρέους ήταν πολύ δημοφιλείς στην Αγγλία από το 14ο αιώνα. Υπάρχουν ομοιότητες με την Ελλάδα του σήμερα; Ποια τα διλήμματα.

• Γιώργος ΛαγαρίαςChief Economist - Mazars

BETTMANN VIA GETTY IMAGES

Πολύ συχνά η Ελληνική οικονομία έχει χαρακτηριστεί ως «φυλακή χρέους». Τι σημαίνει αυτό πρακτικά και ισχύει ο χαρακτηρισμός; Ζούμε άραγε σε ένα αναπόδραστο αόρατο Κορυδαλλό χρέους ή όλα αυτά είναι λαϊκισμοί; Μια γρήγορη εξήγηση θα βοηθήσει.

Οι φυλακές χρέους

Οι φυλακές χρέους ήταν πολύ δημοφιλείς στην Αγγλία από το 14ο αιώνα. Αν κάποιος χρώσταγε χρήματα, τότε έμπαινε στη φυλακή έως ότου αυτά ξεπληρωθούν είτε από τον ίδιο, είτε από συγγενείς του.

Το ουσιαστικό πρόβλημα μιας φυλακής χρέους ήταν το εξής: αν συγγενείς δεν υπήρχαν, τότε ο φυλακισμένος έπρεπε να δουλέψει στη φυλακή, ή έξω από αυτή, και να βγάλει αρκετά χρήματα ώστε όχι μόνο να ξεπληρώσει το χρέος αλλά και για τα έξοδα της φυλακής (!). Επειδή αυτό ήταν πολύ δύσκολο, αρκετοί κατέφευγαν στη ζητιανιά και πέθαιναν στη φυλακή.  Αν άλλοι δεν έβαζαν λοιπόν τα χρήματα για σένα, δύσκολα έβγαινες ζωντανός από αυτές. Οι φυλακές χρέους στην Αγγλία σταμάτησαν το 1869.

Νομισματική ανεξαρτησία

Εκτός από πολίτες, είναι δυνατό και κράτη να χρωστάνε σημαντικά ποσά. Σύμφωνα με το ΔΝΤ, οι πιο υπερχρεωμένες χώρες είναι:

·         Ιαπωνία: χρέος 234% του ΑΕΠ

·         Ελλάδα: χρέος 182% του ΑΕΠ

·         Σουδάν: χρέος 176% του ΑΕΠ

·         Βενεζουέλα: χρέος 172% του ΑΕΠ

·         Λίβανος: χρέος 160% του ΑΕΠ

·         Ιταλία: χρέος 127% του ΑΕΠ

·         Ερυθρέα, Μπαρμπάντος, Κάπε Βέρντε: χρέος 127% του ΑΕΠ

·         Πορτογαλία: χρέος 117% του ΑΕΠ

·         Μοζαμβίκη: χρέος 116% του ΑΕΠ

·         ΗΠΑ: χρέος 110% του ΑΕΠ

·         Γκάμπια, Κονγκό: χρέος 105% του ΑΕΠ

Σύμφωνα με τους ειδικούς (Reinhart and Rogoff), κάθε ποσοστό πάνω από 80%-90% εμποδίζει σημαντικά την ανάπτυξη, καθιστώντας την αποπληρωμή του χρέους ακόμα πιο δύσκολη.

Κοιτάξτε όμως προσεκτικά τη λίστα. Η Ιαπωνία χρωστάει πολύ περισσότερα από ότι κάθε άλλη χώρα και όμως οι πολίτες της ζουν πολύ καλύτερα από ότι οι Έλληνες ή οι Σουδανέζοι. Οι Αμερικανοί χρωστούν πολύ περισσότερα από τη Γκάμπια και το Κονγκό, ή την Υεμένη (95%), τη Βραζιλία (90%) και την Ουκρανία (76%) για παράδειγμα, και όμως είναι οι πιο καλοβολεμένοι καταναλωτές παγκοσμίως.

Γιατί αυτό;

Γιατί σημασία δεν έχει μόνο το μέγεθος, έχει  η δύναμη του νομίσματος και σε ποιόν χρωστάς. Ας τα πάρουμε όμως από την αρχή τα πράγματα.  

Στο σχολείο πολλοί παλιοί έμαθαν ότι μια χώρα μπορούσε να τυπώσει τόσο χρήμα όσο είχε χρυσό. Όντως αυτό ίσχυε μέχρι τη δεκαετία του ’70. Στο τέλος του Β’ ΠΠ, οι μεγάλες χώρες συναντήθηκαν στο Breton Woods των ΗΠΑ και αποφάσισαν να συνδέσουν το δολάριο με το χρυσό, και όλα τα υπόλοιπα νομίσματα με το δολάριο, κατασκευάζοντας έτσι ένα σύστημα σταθερών ουσιαστικά ισοτιμιών, το σύστημα Breton Woods. Αν μια χώρα ήθελε, μπορούσε βέβαια να υποτιμήσει το νόμισμα της.

Στο τέλος όμως της δεκαετίας του 1960, ο Πρόεδρος Τζόνσον των ΗΠΑ χρειαζόταν χρήματα για να πληρώσει τόσο τα τεράστια κοινωνικά του προγράμματα, όσο και τον πόλεμο στο Βιετνάμ. Ουσιαστικά χρεοκόπησε τη χώρα, αναγκάζοντας τον μετέπειτα Προέδρο Νίξον το 1971» να αποσυνδέσει το δολάριο από το χρυσό (το «Σοκ του Νίξον),για να τυπώσει αρκετά δολάρια ώστε να πληρώσει η χώρα τα χρέη της. Επειδή όλα τα άλλα νομίσματα ήταν συνδεδεμένα με το δολάριο, περάσαμε ξαφνικά στην εποχή των ελεύθερων ισοτιμιών. Κάθε χώρα μπορούσε να τυπώσει όσα χρήματα ήθελε προκειμένου να αποπληρώσει τα χρέη της, και συνεπώς καμία χώρα δεν μπορεί ουσιαστικά να χρεοκοπήσει, τουλάχιστον όσο δανείζεται στο δικό της νόμισμα από το οποίο μπορεί να τυπώσει όσο θέλει. Αυτό λέγεται «Μοντέρνα Νομισματική Θεωρία». Το τίμημα βεβαίως είναι ο υψηλότερος πληθωρισμός. Σε αυτό το σύστημα, η δύναμη του νομίσματος μετράει πολύ. Σε μια ασιατική κρίση, πχ, οι πολίτες δεν θα αγόραζαν δραχμές, αλλά δολάρια για να προστατευτούν. Έτσι, μια υποτίμηση του δολαρίου θα είχε πολύ μικρότερες επιπτώσεις από την υποτίμηση της δραχμής. Με το δολάριο ακόμα οι Αμερικανοί διαφεντεύουν τον κόσμο, πολύ περισσότερο από ότι με τα όπλα.

Επίσης έχει σημασία ποιος κατέχει το χρέος σου, σε τι νόμισμα είναι και τι κανόνες το διέπουν.Το Ιαπωνικό χρέος, για παράδειγμα, είναι κατά 95% εσωτερικό και σε Γιέν. Άρα, με δεδομένο ότι η κυβέρνηση βάζει τους κανόνες, μόνο μια επανάσταση θα μπορούσε να την υποχρεώσει να το αποπληρώσει. Η Αργεντινή και η Τουρκία αντίθετα, που έχουν δανειστεί πολλά δολάρια, έχουν μεγαλύτερες δυσκολίες αποπληρωμής.  Σε χώρες όπου το χρέος ανήκει σε ξένους οργανισμούς, η επιβολή κυρώσεων είναι πιο δύσκολη,ιδιαιτέρως αν οι κανόνες που διέπουν το χρέος είναι τρίτης χώρας (πχ Αγγλικό Δίκαιο).

Η ιδιάζουσα περίπτωση της Ελλάδας

Η Ελλάδα είναι μια ιδιάζουσα περίπτωση.

·  Δεν έχει δικό της νόμισμα. Άρα δεν μπορεί να «τυπώσει» χρήμα για να ξεπληρώσει.

·  Σε αντίθεση με την Ιταλία, δεν μπορεί να βασιστεί στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα να τυπώσει χρήμα για αυτήν, καθώς αποτύχαμε το 2015 να μπούμε στο πρόγραμμα νομισματικής χαλάρωσης.

·  Δεν έχει έλεγχο των κανόνων, καθώς το χρέος πλέον διέπεται από Αγγλικό δίκαιο.

· Χρωστάμε σχεδόν απολύτως σε ξένους και 80% σε θεσμούς, κάτι που καθιστά το χρέος εξόχως πολιτικό. Για διευθετήσεις λοιπόν, κοιτάξτε τα εκλογικά αποτελέσματα σε Γερμανία, Ολλανδία, Φινλανδία, Αυστρία κλπ.  

· Το μεγάλο μέγεθος του χρέους μειώνει την ανάπτυξη, που θα χρειαζόταν για να αποπληρωθεί… το χρέος.  

Όπως λοιπόν και οι αιχμάλωτοι των «φυλακών χρέους» πρέπει να δουλέψουμε για να το ξεπληρώσουμε, αφού δεν μπορούμε ούτε να τυπώσουμε χρήμα ούτε να βασιστούμε στα δικαστήρια. Επίσης, αφού δεν υπάρχει ολοκληρωμένη νομισματική ένωση, δεν μπορούμε να βασιστούμε σε «συγγενείς» να πληρώσουν το χρέος για εμάς. Όπως αυτοί που πέθαιναν στη φυλακή γιατί το χρέος μεγάλωνε γρηγορότερα από την δυνατότητα αποπληρωμής, είμαστε πραγματικά μόνοι.

Οι ιδιαιτερότητες της, το μέγεθος του χρέους καθώς και η έλλειψη δημοσιονομικής και νομισματικής ανεξαρτησίας, δικαιολογούν εν πολλοίς τον χαρακτηρισμό «Φυλακής Χρέους», με τα δέκα εκατομμύρια ψυχές που κατοικούν σε αυτή τη χώρα, ουσιαστικά να ζουν με το δίλημμα: φυλακισμένοι ή ξενιτεμένοι.  

Οι επιλογές της κυβέρνησης

Τι επιλογές έχει λοιπόν μια ελληνική κυβέρνηση;

· Επιστροφή στη Δραχμή. Με την ανταγωνιστικότητα σε χαμηλά επίπεδα, τις κρατικές δομές διαλυμένες, τη διαφθορά και τη φοροδιαφυγή σημαντικές, ακόμα και μια ομαλή μετάβαση στη δραχμή, όπως ήθελε ο Σόιμπλε το 2015, θα ήταν καταστροφική για τη χώρα. Πολύ απλά, το νέο νόμισμα θα κατρακύλαγε, και με δεδομένο ότι εισάγουμε ενέργεια, φάρμακα και άλλα βασικά αγαθά, για τα οποία πιθανόν οι πωλητές να ήθελαν δολάρια, θα χρειαζόμασταν ανθρωπιστική βοήθεια, και πάλι θα χρεοκοπούσαμε.  

· Αποπληρωμή του χρέους εντός του Ευρώ. “Good luck with that” που θα έλεγε ο Τσακαλώτος. Τα υψηλά πρωτογενή πλεονάσματα εκεί αποσκοπούν. Όμως στην μοντέρνα ιστορία καμία χώρα δεν κατάφερε να τα διατηρήσει υψηλά για πολύ καιρό ούτε να μεγαλώσει μετά από τόσο σημαντική μείωση του ΑΕΠ της. Η Ελλάδα έχει υποφέρει περισσότερο, και για περισσότερο καιρό από ότι ακόμα και η Αμερική το 1930. Επίσης πολύ υψηλά πλεονάσματα απομυζούν πόρους που χρειάζεται η κοινωνία για να αναπτυχθεί. Χωρίς αυτά, όμως, δεν νοείται αποπληρωμή.

· Επαναδιαπραγμάτευση.  Ας πούμε ότι η κυβέρνηση Μητσοτάκη μέσα σε ένα χρόνο καταφέρνει το αδύνατο: Ανασυντάσσει το κράτος, διπλασιάζει την ανάπτυξη και εκτοξεύει την ανταγωνιστικότητα. Το χρέος πέφτει πιο γρήγορα αφού η ανάπτυξη καλπάζει, και ο κ. Μητσοτάκης πείθει τους Ευρωπαίους να μειώσουν το στόχο των πλεονασμάτων, ρισκάροντας τη δυσαρέσκεια των δικών τους ψηφοφόρων, αφού πλέον η οικονομία τρέχει. Επίσης οι παγκόσμιοι ρυθμοί ανάπτυξης επιταχύνουν.  Το χρέος εξακολουθεί να είναι πολύ υψηλό.  Θα χρειαστεί τουλάχιστον μια 30-40ετία να πέσει σε επίπεδα διαχειρίσιμα. Εν τω μεταξύ η χώρα θα συγκυβερνιέται από αξιωματούχους που θα τους ενδιαφέρει περισσότερο η γρήγορη επιστροφή των χρημάτων τους, όχι η βελτίωση της ποιότητας ζωής του Έλληνα.

· Αναβάθμιση του αξιόχρεου. Η υπαγωγή σε πρόγραμμα νομισματικής χαλάρωσης θα δώσει σήμα στους επενδυτές να επενδύσουν άφοβα στα Ελληνικά ομόλογα. Η Ελλάδα όμως δεσμεύεται από συμφωνίες, και δεν μπορεί να δανειστεί πολύ από τις αγορές, ακόμα και αν τα επιτόκια πέσουν δραματικά. Ίσως όμως επωφεληθούν οι μεγάλες ελληνικές επιχειρήσεις να δανειστούν με χαμηλά επιτόκια.

· Αναμονή. Τα παγκόσμια επίπεδα χρέους αναβαίνουν γρήγορα, και πλέον δεν είναι ιδιαίτερα διαχειρίσιμα για πολλές χώρες, όχι μόνο για εμάς. Ίσως λοιπόν βρεθεί μια συστημική λύση μείωσης η διαγραφής μέρος του παγκόσμιου χρέους τα επόμενα 5-10 χρόνια.

Όπως η λύση για τους φυλακισμένους της Αγγλίας δόθηκε μέσα από την κατάργηση των αορίστων ποινών για χρέη και του κλεισίματος των «φυλακών χρέους», έτσι η καλύτερη περίπτωση για την Ελλάδας είναι να βελτιώνει γρήγορα και συνεχώς την εικόνα της στο εξωτερικό, και να ελπίζει σε μια παγκόσμια λύση για το χρέος. Μέχρι τότε, υπομονή και… διαφήμιση.