ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ 12.10.2019, 13:49

Αλλαγή ισορροπιών στην ανατολική Μεσόγειο

Κυριάκος Πιερίδης Το τουρκικό ναυτικό έχει επιβληθεί με την παρουσία του σε εκτενή περιοχή ανατολικά της Ρόδου και μέχρι τα ανοιχτά του Αποστόλου Ανδρέα στην Κύπρο, ενώ το ερευνητικό σκάφος «Μπαρμπαρός» κινείται ανενόχλητο σε όλη τη νότια κυπριακή ΑΟΖ

Αλλαγή ισορροπιών στην ανατολική Μεσόγειο

Κυριάκος Πιερίδης

εφ.Συντακτων

• ΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ 12.10.2019, 13:49

  Αλλαγή ισορροπιών στην ανατολική Μεσόγειο

  Κυριάκος Πιερίδης

Μια αντικειμενική ανάλυση –μακριά από το ελεγχόμενο περιβάλλον ενημέρωσης στη Λευκωσία– δείχνει ότι το νησί βιώνει ασφυκτική πίεση από την Τουρκία, που παραπέμπει σε ξεχασμένες περιόδους, πολύ πριν από την ένταξη της Κύπρου στην Ε.Ε.

Στη ζώνη της αστάθειας μετατοπίζεται επικίνδυνα η Κύπρος μετά την κλιμάκωση της αντιπαράθεσης με την Τουρκία στις θάλασσες της ανατολικής Μεσογείου. Οι δυσμενείς εξελίξεις που πυροδότησε η απόφαση της Αγκυρας να διεξαγάγει γεώτρηση και στην οριοθετημένη κυπριακή ΑΟΖ, θέτουν πια εν αμφιβόλω το σύνολο του ενεργειακού προγράμματος της Κύπρου.

Την ίδια ακριβώς περίοδο, το ευρύτερο γεωστρατηγικό σκηνικό στη Μέση Ανατολή φαντάζει με «κινούμενη άμμο» μετά τη στρατιωτική επέμβαση της Τουρκίας στη βόρεια Συρία. Η ελληνική κυβέρνηση βλέπει το Κυπριακό να προσλαμβάνει ανεξέλεγκτες διαστάσεις, που ορθώνονται μπροστά της, και να περιπλέκεται από την απρόβλεπτη γείτονα Τουρκία που απειλεί ανοιχτά την Ευρώπη με το μεταναστευτικό.

Ρητορικές καταδίκες

Η Αθήνα στέκει από καθήκον δίπλα στη Λευκωσία στην αγωνιώδη προσπάθεια για αναζήτηση διπλωματικών ερεισμάτων, ιδίως στον χώρο της Ε.Ε. Η μέχρι τώρα αντίδραση στις τουρκικές ενέργειες μοιάζει με ανέξοδη αποδοκιμασία, αν συγκριθεί με τις συνέπειες των de facto τετελεσμένων στην ανατολική Μεσόγειο. Ο πρωθυπουργός Κ. Μητσοτάκης ταξίδεψε την εβδομάδα που πέρασε στο Κάιρο, όπου συντάχθηκε με τον Κύπριο πρόεδρο Ν. Αναστασιάδη και τον Αιγύπτιο πρόεδρο αλ-Σίσι σε άλλη μια τριμερή συνάντηση κορυφής. Το σύνηθες διακηρυκτικό περιεχόμενο της τριμερούς προκάλεσε μόνο μια αντίδραση ρουτίνας της Τουρκίας.

Ο Ελληνας υπουργός Εξωτερικών Νίκος Δένδιας, από την πλευρά του, πήγε στη Λευκωσία και ανέβασε ρητορικά τους αφοριστικούς τόνους κατά της Τουρκίας, μιμούμενος την προσφιλή τακτική του Κύπριου ομολόγου του Ν. Χριστοδουλίδη. Αυτή τη στιγμή δεν φαίνεται να υπάρχει κάποιο συγκροτημένο σχέδιο αντίδρασης μεταξύ των δύο κυβερνήσεων, ούτε κάποια πρόβλεψη τι θα κάνουν με τις συνομιλίες του ΟΗΕ που καρκινοβατούν.

Το μόνο παρήγορο διπλωματικό εργαλείο αναζητείται στις θεσμικές διαδικασίες συζήτησης της Ε.Ε. μέσω των παρεμβάσεων του προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Ν. Τουσκ και της ύπατης εκπροσώπου Φ. Μογκερίνι. Δεν είναι όμως καθόλου βέβαιο πως οι ισχυρές ευρωπαϊκές κυβερνήσεις θα θελήσουν να τεντώσουν το σχοινί με την Τουρκία στο επίμονο αίτημα της Κύπρου για κυρώσεις, ιδίως τώρα που άνοιξε το μέτωπο της Συρίας. Η δε ωμή πρόκληση του Τούρκου προέδρου Ερντογάν, ότι θα ανοίξει τις πόρτες προς την Ευρώπη για 3,6 εκατομμύρια πρόσφυγες αν οι Ευρωπαίοι εταίροι χαρακτηρίσουν εισβολή τη στρατιωτική επέμβαση της Τουρκίας ή αν διανοηθούν να κόψουν ευρωπαϊκά κονδύλια, έχει πρώτο αποδέκτη της την Ελλάδα και εμμέσως την Κύπρο.

Το πλέον απαισιόδοξο σενάριο

Τα σύννεφα του πιο απαισιόδοξου σεναρίου πυκνώνουν για την Κύπρο, συμπαρασύροντας και τη νέα ελληνική κυβέρνηση σε μια μη διαχειρίσιμη κατάσταση. Για πρώτη φορά ύστερα από πολλά χρόνια η κοινή γνώμη στην Κύπρο ανησυχεί λόγω της αβεβαιότητας και ανασφάλειας. Δικαίως! Μια αντικειμενική ανάλυση –μακριά από το ελεγχόμενο περιβάλλον ενημέρωσης στη Λευκωσία– δείχνει ότι το νησί βιώνει ασφυκτική πίεση από την Τουρκία, που παραπέμπει σε ξεχασμένες περιόδους, πολύ πριν από την ένταξη της Κύπρου στην Ε.Ε.

Τα τουρκικά γεωτρύπανα έχουν παραβιάσει τόσο την οριοθετημένη κυπριακή ΑΟΖ όσο και την υφαλοκρηπίδα από όλες τις πλευρές, αφήνοντας μόνο έναν στενό διάδρομο ανεπηρέαστης θάλασσας προς Νότο. Ο διακηρυγμένος στόχος της Αγκυρας μπήκε σε πλήρη εφαρμογή και δεν φαίνεται να υπάρχει ισχυρό διπλωματικό αντίδοτο, όπως διατεινόταν εδώ και μήνες το Προεδρικό στη Λευκωσία.

Περικύκλωση και απομόνωση

Η Τουρκία πέτυχε να ενεργοποιήσει ένα πλήρες πρόγραμμα γεωτρήσεων σε διάστημα 3 ετών. Τώρα επιχειρεί την αναστολή και εν τέλει την ακύρωση κάθε γεωτρητικής δραστηριότητας από τις αδειοδοτημένες εταιρείες στην κυπριακή ΑΟΖ και πρώτο θύμα της είναι η ιταλική ΕΝΙ. Το τουρκικό ναυτικό έχει επιβληθεί με την παρουσία του σε εκτενή περιοχή ανατολικά της Ρόδου και μέχρι τα ανοιχτά του Αποστόλου Ανδρέα στην Κύπρο, ενώ το ερευνητικό σκάφος «Μπαρμπαρός» κινείται ανενόχλητο σε όλη τη νότια κυπριακή ΑΟΖ.

Στην ουσία, η Τουρκία έχει εφαρμόσει μια μορφή περικύκλωσης και απομόνωσης της Κύπρου, ενεργώντας είτε για την επιβολή των δικών της διεκδικήσεων είτε εξ ονόματος των συμφερόντων των Τουρκοκυπρίων. Ολα αυτά συμβαίνουν στο κενό που δημιούργησε η αποδέσμευση του προέδρου της Κύπρου Ν. Αναστασιάδη από τις διαπραγματεύσεις του ΟΗΕ για την επίλυση του Κυπριακού.

Αδιέξοδη εξωτερική πολιτική

Η εξωτερική πολιτική της κυβέρνησης Ν. Αναστασιάδη την τελευταία διετία στηρίχτηκε στην προώθηση του ενεργειακού προγράμματος με τις εταιρείες-κολοσσούς, την αναβάθμιση των τριμερών συνεργασιών, κυρίως με Ισραήλ και Αίγυπτο, και την ανάπτυξη κάποιας αδιευκρίνιστης «ειδικής σχέσης» με τις ΗΠΑ του Τραμπ. Αντίθετα, η στρατηγική προτεραιότητα της επίλυσης του Κυπριακού μετά το ναυάγιο στο Κραν Μοντάνα (Ιούλιος 2017) και η ενδυνάμωση της ανάμειξης της Ε.Ε. σε συνθήκες επανένωσης και σταθερότητας πέρασαν στο περιθώριο. Η Κύπρος αισθάνθηκε πρωταγωνίστρια σε ένα σενάριο πολιτικής ισχύος, ξεχνώντας το βαρύ φορτίο του άλυτου Κυπριακού.

Η επιλογή αυτή του προέδρου Ν. Αναστασιάδη, με τακτικό εκφραστή της τον Κύπριο υπουργό Εξωτερικών Ν. Χριστοδουλίδη, κέρδισε ακροατήριο σε Κύπρο και Ελλάδα, πολλές τριμερείς διασκέψεις και πολλές διακηρύξεις. Υποτίμησε, όμως, όλους τους παράγοντες ρεαλιστικής πολιτικής στην ανατολική Μεσόγειο. Η τουρκική διπλωματία εφάρμοσε σταδιακά τη δική της στρατηγική, αφού έπαιξε στις ιδέες για «δύο κράτη» που τροφοδότησε η ίδια η Λευκωσία. Μέσα σε δύο χρόνια εφαρμόζει τετελεσμένα που αλλάζουν τις ισορροπίες στην ανατολική Μεσόγειο.

Στην ημερήσια διάταξη δεν είναι πια μόνο η Διζωνική Δικοινοτική Ομοσπονδίας με αναθεωρημένο σύστημα ασφαλείας, επιστροφή εδαφών υπό ελληνοκυπριακή διοίκηση και μια κοινή πορεία Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων με πολιτική ισότητα, αλλά και εντός Ευρωπαϊκής Ενωσης – όπως προέβλεπε το Πλαίσιο Γκουτέρες. Η Τουρκία περίτεχνα εκμεταλλεύτηκε την αποστασιοποίηση Ν. Αναστασιάδη από τις διαπραγματεύσεις του ΟΗΕ και τώρα –δύο χρόνια μετά, που έφθασαν τα πράγματα στα άκρα– επιχειρεί να ελέγξει κάθε επόμενη κίνηση στη διπλωματική σκακιέρα του Κυπριακού.

Το σωσίβιο του ΟΗΕ

Στην επιδεινούμενη κατάσταση, ο Κύπριος πρόεδρος και οι συνεργάτες του δεν χάνουν ευκαιρία να διακηρύξουν την ετοιμότητά τους για επιστροφή στο διαπραγματευτικό τραπέζι. Η στροφή της προσέγγισης του Ν. Αναστασιάδη είναι εμφανής από το γεγονός ότι έπαψε να αντιδικεί με τον ΟΗΕ για τα πρακτικά καταγραφής του πλαισίου Γκουτέρες και αποφεύγει να θέσει προκαταρκτικές προϋποθέσεις στην επανεκκίνηση της διαδικασίας.

Ούτε καν τη διακοπή των τουρκικών γεωτρήσεων! Η Λευκωσία πήρε επίσης μια μικρή ανάσα με τη δήλωση του Συμβουλίου Ασφαλείας για μη ανατροπή του καθεστώτος των Βαρωσίων. Oμως ο γενικός γραμματέας δεν έδωσε ακόμα σήμα για κοινή τριμερή συνάντηση με Αναστασιάδη - Ακιντζί, ενώ η Τουρκία διά του Μεβλούτ Τσαβούσογλου επιμένει σε ένα σχήμα πενταμερούς για ξεκαθάρισμα της βάσης επίλυσης.

Η προσέγγιση αυτή της Aγκυρας δεν είναι τυχαία, καθώς θεωρεί ότι οι συνομιλίες μεταξύ των δύο Κύπριων ηγετών και του ΟΗΕ, ιδίως δε η αυτόνομη στάση του Τουρκοκύπριου ηγέτη Μ. Ακιντζί, δεν της δίνει όλη την ευχέρεια να βάλει από τώρα στο τραπέζι τις απαιτήσεις της στις θάλασσες. Τυπικά, η Λευκωσία δεν επιθυμεί να τεθεί ζήτημα φυσικού αερίου πριν από την επίλυση του Κυπριακού. Oμως, με έναν παράδοξο και άτεχνο τρόπο, τα θέματα αυτά άνοιξαν στις μυστικές συναντήσεις Αναστασιάδη - Τσαβούσογλου. Ο μόνος που μπορεί να προλάβει τη χαοτική αυτή εξέλιξη είναι ο ίδιος ο γενικός γραμματέας, που προέβλεψε τη σοβαρή επιδείνωση των προοπτικών επίλυσης με την αντιπαράθεση στις θάλασσες.

Το τουρκικό ναυτικό έχει επιβληθεί με την παρουσία του σε εκτενή περιοχή ανατολικά της Ρόδου και μέχρι τα ανοιχτά του Αποστόλου Ανδρέα στην Κύπρο, ενώ το ερευνητικό σκάφος «Μπαρμπαρός» κινείται ανενόχλητο σε όλη τη νότια κυπριακή ΑΟΖ