ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Ο υπουργός Εξωτερικών της Κύπρου, Νίκος Χριστοδουλίδης (δεξιά), με τον Ελληνα ομόλογό του, Νίκο Δένδια
ΑΠΕ ΜΠΕ/ΚΥΠΕ/ΚΑΤΙΑ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ ΑΠΕ-ΜΠΕ/ΚΥΠΕ/ΚΑΤΙΑ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ 07.12.2019, 18:35

Το μετέωρο βήμα της Κύπρου προς τη Χάγη

Κυριάκος Πιερίδης

Με μια νέα πρωτοτυπία στην άσκηση της εξωτερικής πολιτικής της, η Λευκωσία προχώρησε στην αποστολή ενός φαξ με αποδέκτρια την τουρκική κυβέρνηση. Κοινοποίησε στην Αγκυρα την «πρόθεση να προσφύγει στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης» για τις παραβιάσεις της Τουρκίας στην οριοθετημένη κυπριακή ΑΟΖ στην ανατολική Μεσόγειο.

Η πρωτότυπη αυτή ιδέα επιβεβαιώθηκε από τον Κύπριο πρόεδρο Νίκο Αναστασιάδη, προκαλώντας συζητήσεις για το πόσο είναι εφικτή. Συνέβη σχεδόν ταυτόχρονα με την προγραμματισμένη συνάντηση Μητσοτάκη-Ερντογάν και θα ήταν παράδοξο να μη γνώριζε κάτι για το φαξ η Αθήνα.

Αλλωστε οι δύο κυβερνήσεις ήταν σε συνεχή επικοινωνία, καθώς η Τουρκία και η Λιβύη προχώρησαν σε αυθαίρετη οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας-ΑΟΖ, παρακάμπτοντας την Ελλάδα. Χάραξαν τη γραμμή με έναν εξωφρενικό τρόπο, αμφισβητώντας όλη την ελληνική υφαλοκρηπίδα: νοτίως της Κρήτης και ανατολικά της, και ανατολικά της συστοιχίας των νησιών Καρπάθου, Ρόδου, πέρα από την πλήρη αγνόηση του Καστελόριζου.

Advertisement

Υπάρχει διαδικασία;

Η κίνηση της Λευκωσίας για «προσφυγή στη Χάγη» ήταν προετοιμασμένη εδώ και καιρό και την εξήγησε ο Κύπριος πρόεδρος: «Υπάρχει μια διαδικασία, διά της οποίας γνωστοποιείται η πρόθεση μιας χώρας να προσφύγει στο Δικαστήριο της Χάγης. Προχωρήσαμε στην επίδοση σχετικής ειδοποίησης προς την τουρκική πρεσβεία στην Αθήνα, δεν έγινε αποδεκτή, (και) εστάλη διά άλλου μέσου. Υπάρχει απόδειξη ότι παρελήφθη, και αυτό δίνει το δικαίωμα της προσφυγής».

Συνιστά η κίνηση αυτή μέρος κάποιου σχεδίου της Λευκωσίας που ενεργοποιήθηκε εν μέσω κορύφωσης των έκνομων ενεργειών της Τουρκίας; Τα γεγονότα δεν το επιβεβαιώνουν, αφού το φαξ είναι άγνωστο αν θα αχθεί όντως ενώπιον του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης. Υπάρχει επίσης ερωτηματικό για το κατά πόσο μπορεί να αποσυνδεθεί στον ΟΗΕ από τον πυρήνα του Κυπριακού που παραμένει άλυτο.

Μήπως σχετίζεται με μια προσπάθεια της Λευκωσίας για αναχαίτιση των τουρκικών προκλήσεων; Μια προσεκτική ανάλυση δείχνει ότι πολλές ενέργειες της Λευκωσίας γίνονται χωρίς τα προσδοκώμενα αποτελέσματα. Ούτε όμως και αξιολογούνται, καθώς ανάμεσα στη Λευκωσία και την Αθήνα υπάρχει από καιρό μια κεκτημένη αυτονομία πρωτοβουλιών.

Ενέργειες χωρίς αποτέλεσμα

Η ιδέα για προσφυγή στη Χάγη έχει ιθύνοντα νου τον Κύπριο υπουργό Εξωτερικών Ν. Χριστοδουλίδη και δεν είναι άσχετη με μια σειρά ενέργειες που στηρίζονται στην ίδια φιλοσοφία -την επίκληση ενός κανόνα διεθνούς δικαίου, την καλλιέργεια εντυπώσεων στην κοινή γνώμη- αλλά εν τέλει μπορεί να έχει μηδέν ή και αντίθετο αποτέλεσμα.

Για παράδειγμα, με την ανάληψη των καθηκόντων του ως ΥΠΕΞ, ο Ν. Χριστοδουλίδης προχώρησε στην κατάθεση στον ΟΗΕ συντεταγμένων ΑΟΖ στη βόρεια θαλάσσια περιοχή της Κύπρου. Πρόκειται για περιοχή που ελέγχεται φυσικά πλήρως από την Τουρκία ως αποτέλεσμα της κατοχής μεγάλου τμήματος των βορείων ακτών της Κύπρου από το 1974, απέναντι από τις ακτές της Τουρκίας.

Στο συγκεκριμένο ζήτημα η Αθήνα είχε σοβαρές επιφυλάξεις και εν τέλει περιορίστηκε να ζητήσει από τη Λευκωσία να καταθέσει συντεταγμένες που να μην υποδηλούν ότι τέμνονται με την ελληνική υφαλοκρηπίδα, π.χ. με το Καστελόριζο.

Στην ενέργεια της Λευκωσίας η Τουρκία απάντησε σε ελάχιστο χρόνο με γεωτρήσεις στην ντε φάκτο ελεγχόμενη περιοχή – βορείως, δυτικά και ανατολικά της Κύπρου. Υπήρξαν πολύ χλιαρές διεθνείς αντιδράσεις γιατί οι πάντες γνωρίζουν ότι είναι αδύνατον υπό τις παρούσες συνθήκες να καθοριστούν όρια ΑΟΖ-υφαλοκρηπίδας ανάμεσα στην Τουρκία και την Κύπρο με συμφωνημένο και τελεσίδικο τρόπο, όπως προβλέπει το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας.

Το Κυπριακό είναι άλυτο και η Τουρκία δεν αναγνωρίζει την κυπριακή κυβέρνηση από το 1963 για να καθίσει στο ίδιο τραπέζι μαζί της. Επιπρόσθετα δεν υιοθετεί την οριοθέτηση με βάση τη «μέση γραμμή» που κάνει η Λευκωσία. Υιοθετεί άλλες προσεγγίσεις εντός και εκτός αποδεκτών ορίων, με βάση το Διεθνές Δίκαιο.

Για παράδειγμα επικαλείται την πρόνοια του νέου Διεθνούς Δικαίου της Θάλασσας –ασχέτως αν δεν το υιοθετεί στο σύνολό του– περί χάραξης ορίων με την αρχή της ευθυδικίας. Οχι μόνο της μέσης γραμμής, που σημαίνει να λαμβάνονται υπόψη και άλλοι παράγοντες (μήκος ακτογραμμών, πληθυσμός κ.λπ.).

Στην εξωτερική πολιτική που ασκεί η Λευκωσία, με συναίνεση της Ελλάδας, εντάσσονται και οι τριμερείς περιφερειακές συνεργασίες, με κύριους εταίρους την Αίγυπτο και το Ισραήλ. Ο Ν. Χριστοδουλίδης κατατάσσει τις «τριμερείς» ως βασικό πυλώνα της εξωτερικής πολιτικής του, θεωρώντας ότι θωρακίζουν τα κυριαρχικά δικαιώματα της Κύπρου στην οριοθετημένη στον Νότο κυπριακή ΑΟΖ.

Η διάσταση αυτή δεν επιβεβαιώθηκε στην πράξη. Αντίθετα, η Τουρκία, αντιδρώντας στις τριμερείς, έχει προβεί σε σοβαρές έκνομες ενέργειες εντός της οριοθετημένης κυπριακής ΑΟΖ και επέβαλε την ντε φάκτο παρουσία της γκριζάροντας σχεδόν τα πάντα. Τόσο με τη συνεχή ναυτική παρουσία της όσο και με γεωτρήσεις σε περιοχή νοτιοδυτικά της Κύπρου (τεμάχιο 7), που θεωρεί ότι είναι δική της υφαλοκρηπίδα, και σε περιοχή νοτιοανατολικά της Κύπρου (τεμάχιο 3), εξ ονόματος των δικαιωμάτων των Τουρκοκυπρίων.

Ο Ν. Χριστοδουλίδης περιέλαβε τη θέση για προσφυγή στη Χάγη και στις αντιπροτάσεις Αναστασιάδη προς Ακιντζί το περασμένο καλοκαίρι για το θέμα του διαμοιρασμού του φυσικού αερίου προς όφελος όλης της Κύπρου. Και σε αυτή την πρόταση υπάρχει η ίδια συνισταμένη: ότι το Κυπριακό παραμένει σε κατάσταση παγιωμένης διαίρεσης, συνεπώς τα ζητήματα που αφορούν τις θάλασσες και τον φυσικό πλούτο –στο μυαλό της Λευκωσίας– θα γίνουν ομαλά και ανεξάρτητα από το υπαρκτό πρόβλημα.

Ο πρόεδρος Ν. Αναστασιάδης έθεσε προϋπόθεση για μερίσματα στην τουρκοκυπριακή κοινότητα από το φυσικό αέριο να αποδεχθεί η Τουρκία οριοθέτηση ΑΟΖ με την Κύπρο. Με βάση την ίδια φιλοσοφία, ο πρόεδρος Ν. Αναστασιάδης εκτιμά τώρα ότι με την αποστολή φαξ προς την Τουρκία για προσφυγή στη Χάγη, θα προστατεύσει τα κυριαρχικά δικαιώματα της Κύπρου απέναντι στην Τουρκία: «Εχουμε πει ότι θα χρησιμοποιήσουμε κάθε νόμιμο όπλο, κάθε διεθνές φόρουμ, κάθε διεθνή οργανισμό, προκειμένου να προστατεύσουμε τα κυριαρχικά δικαιώματα της Κυπριακής Δημοκρατίας».

Ουτοπία και πραγματικότητα

Η εξωτερική πολιτική της κυβέρνησης Αναστασιάδη έχει από καιρό προσλάβει μια κατεύθυνση που συγκρούεται με τα πραγματικά γεγονότα. Για παράδειγμα, καθώς η Τουρκία εντείνει τις προκλήσεις στις θάλασσες, με ντε φάκτο παραβιάσεις και γεωτρήσεις, η Λευκωσία διατείνεται ότι το ενεργειακό της πρόγραμμα εξελίσσεται απρόσκοπτα, απλώς και μόνο γιατί εκδίδει συνεχώς καταγγελίες.

Τις τελευταίες εβδομάδες, όμως, οι κινήσεις της Τουρκίας με την κατάθεση συντεταγμένων στον ΟΗΕ για θαλάσσιες ζώνες σε όλη την ανατολική Μεσόγειο δείχνουν ότι τα πράγματα προσλαμβάνουν συνεχώς μια άλλη τροπή, συμπαρασύροντας και την Ελλάδα.

Τo φαξ για προσφυγή στη Χάγη παρελήφθη αλλά μπορεί και να ξεχαστεί. Ο Κύπριος πρόεδρος παραδέχεται για τη διαδικασία: «Βεβαίως υπάρχουν και ενδεχομένως να προκύψουν δυσκολίες…». Προφανώς γνωρίζει πολύ καλά πως μαζί με το κώλυμα μη αναγνώρισης Τουρκίας-Κύπρου, δεν συνηγορούν και πολλά άλλα.

Η Τουρκία και στις πιο ιδανικές συνθήκες, χωρίς το πολιτικό βαρύ πρόβλημα, απαιτούσε –όπως και στο Αιγαίο– να προηγηθούν διμερείς διαπραγματεύσεις και μόνο κάτω από αφόρητη πίεση θα δεχόταν υπογραφή συνυποσχετικού για τη Χάγη