ΝΗΣΙΔΕΣ 
Κυριακή Μπεϊόγλου

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ 03.03.2019, 15:12

Γυναίκες στη μάχη με όπλο μια πένα ή μια γραφομηχανή

«Μπλουζάκι χίπικο και παντελόνι τζιν
και στην καρδιά ζωγραφισμένος ο Γκεβάρα.
Στα πορνοστάσια με ουίσκι και με τζιν
παίζουν αλέγκρο την καρδιά μου σε κιθάρα.
Αϊ, Ρόζα Λούξεμπουργκ, τι σου ’χω φυλαγμένα,
πάνω στο κάρρο σ’ είδα στα εννιακόσια εφτά.
Εγώ τότε κοιμόμουνα στο φως τού εικοσιένα
κι εξήντα χρόνια αργότερα σε βρήκα στα χαρτιά.
Φυλλάδες κίτρινες και πράσινη χολή,
τα νιάτα σου, τα νιάτα μου κι οι εμπόροι.
Χρυσό πουλάκι δίχως το κλουβί
για σένα κάνουν τον Αγώνα οι τζογαδόροι»
Μάνος Ελευθερίου
Η 8η Μαρτίου δεν είναι η γιορτή ούτε η Ημέρα της Γυναίκας. Είναι η επέτειος της μεγάλης εκδήλωσης διαμαρτυρίας που έγινε στις 8 Μαρτίου του 1857 από εργάτριες κλωστοϋφαντουργίας στη Νέα Υόρκη, οι οποίες ζητούσαν καλύτερες συνθήκες εργασίας.
Σκεφτομαι πως αν θέλουμε ως κοινωνίες να κερδίσουμε κάτι από αυτήν την επέτειο, πρέπει να ρίξουμε ένα βλέμμα πίσω κι ένα βλέμμα μπροστά. Πίσω για να θυμηθούμε τα αγωνιστικά προτάγματα περί ισότητας, για τα οποία αγωνίστηκαν σπουδαίες επώνυμες και ανώνυμες γυναίκες, ώστε να θεωρούμε σήμερα αυτονόητα πολλά από τα δικαιώματά μας. Και μπροστά, αναγνωρίζοντας πως η πόλωση ανδρικού και γυναικείου φύλου χρησιμεύει μόνο στον αποπροσανατολισμό της δημόσιας συζήτησης από το ουσιαστικό ζητούμενο: την αναγκαία καθολική ισότητα των δύο φύλων.
Η διατήρηση μακραίωνων, παραδοσιακών πρακτικών μπορεί να προσφέρει σε κάποιους ικανοποίηση. Η στέρηση, όμως, της ελευθερίας επιλογής, της αυτοδιάθεσης, της εκδήλωσης του ερωτισμού, της ισονομίας και της ιδιοκτησίας του σώματος πρέπει πια να θεωρείται απαράδεκτη σε όλες τις σύγχρονες κοινωνίες.
Ποιες γυναίκες όμως έδωσαν με μόνο όπλο μια πένα, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, το παράδειγμα και τη δύναμη σε άλλες γυναίκες να αγωνιστούν και να διεκδικήσουν τον σεβασμό και την αυτοδιάθεση;
🔻 «Δέκατη μούσα» την αποκάλεσε ο Πλάτωνας και «θηλυκό Σωκράτη» ο φιλόσοφος του 2ου αι. μ.Χ. Μάξιμος ο Τύριος.

«Θαυμαστό τέρας» ήταν κατά τον Στράβωνα, ενώ ο Σόλων ο Αθηναίος –ο γνωστός νομοθέτης κι ένας από τους επτά σοφούς του αρχαίου κόσμου– δήλωνε ότι δεν θέλει να πεθάνει αν δεν έχει διδαχθεί ένα της ποίημα. Και αν το όνομά της –Σαπφώ– είναι διάσημο στα πέρατα του κόσμου, από την αρχαιότητα ήδη αρκούσε κάποιος να την αποκαλέσει ποιήτρια για να καταλάβουν όλοι για ποια πρόκειται, όπως όταν έλεγαν ποιητής εννοούσαν τον Ομηρο. Γεννήθηκε στη Λέσβο τον 7ο αι. π.Χ.
Η φήμη της έφτασε σε κάθε γωνιά του τότε γνωστού κόσμου. Το πρόσωπο της αποτυπώθηκε σε νομίσματα, αγγεία και ψηφιδωτά. Αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για τον σπουδαίο ζωγράφο Ζακ-Λουί Νταβίντ και τον πρωτοπόρο γλύπτη μνημειακών έργων Εμίλ-Αντουάν Μπουρντέλ, αλλά και για τον Μάνο Χατζιδάκι, που μελοποίησε στίχους από το ποίημά της «Κέλομαί σε Γογγύλα» στον «Μεγάλο ερωτικό» και ερμήνευσε μοναδικά η Φλέρυ Νταντωνάκη.
Γύρω από το όνομά της δημιουργήθηκαν μύθοι. Κάποιοι την ήθελαν να ερωτοτροπεί με γυναίκες. Κάποιοι άλλοι να έχει τραγικό τέλος για τα μάτια ενός άνδρα. Απέκτησε φανατικούς θαυμαστές και άσπονδους εχθρούς.
Τα βιβλία της κάηκαν τον 11ο αι. στην Κωνσταντινούπολη, καθώς θεωρήθηκε ότι διέφθειρε τους πιστούς. Και από τους στίχους της –μέσα από τους οποίους δεν έπαυε να αναζητεί τον έρωτα και την αθανασία– δεν έφτασαν έως τις μέρες μας παρά μόνο ένα ποίημά της, μια ωδή 28 στίχων στην Αφροδίτη, μαζί με μερικά ακόμη αποσπάσματα των έργων της (το τελευταίο μάλιστα ανακαλύφθηκε μόλις το 2004) που περιλαμβάνονταν σε εννέα βιβλία.
🔻 200 χρόνια πέρασαν από την έκδοση του «Φρανκενστάιν ή ο Σύγχρονος Προμηθέας». Η συγγραφέας του, Μαίρη Γουόλστονκραφτ Σέλεϊ (1797-1851), ήταν Αγγλίδα και σύζυγος του ρομαντικού ποιητή Πέρσι Σέλεϊ.

Λέγεται πως υπήρξε ερωμένη του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου. Η Σέλεϊ δεν δίσταζε να ζήσει και να γράψει τολμηρά σε μια εποχή κατά την οποία οι γυναίκες συγγραφείς δεν έχαιραν ιδιαίτερου κύρους. Σίγουρα έπαιξε ρόλο το οικογενειακό της περιβάλλον.
Πατέρας της ήταν ο Γουίλιαμ Γκόντγουιν, φιλόσοφος και από τους πρώτους αναρχικούς. Μητέρα της ήταν η Μαίρη Γούλστονκραφτ, η οποία έγραψε ένα από τα πρώτα φεμινιστικά «εγχειρίδια», τη «Διεκδίκηση των δικαιωμάτων της γυναίκας».
Οι γονείς της θα θεωρούνταν πρωτοποριακοί ακόμα και πολλά χρόνια μετά, αλλά στα τέλη του 18ου αιώνα φάνταζαν άκρως ριζοσπαστικοί.
Οι κριτικοί την πολέμησαν σκληρά όταν βγήκε ο «Φρανκενστάιν», είπαν πως της το υπαγόρευσε ο Σέλεϊ. Η Μαίρη δήλωσε ότι ο σύζυγός της δεν την είχε βοηθήσει καθόλου στη συγγραφή του βιβλίου. Της είχε δώσει απλώς το έναυσμα για να αρχίσει να γράφει.
Ομως, οι περισσότεροι κριτικοί δεν δέχτηκαν την εξήγησή της. Συνέχισαν να υποστηρίζουν ότι η συμμετοχή του Σέλεϊ ήταν το στοιχείο που οδήγησε στην επιτυχία του «Φρανκενστάιν».
Κάποιοι την έκριναν σκληρά, επειδή ως θηλυκό θα όφειλε να μη γράψει αυτό το έργο: «Η συγγραφέας είναι γυναίκα. Αν η συγγραφέας μπορεί να ξεχάσει ότι το γένος της πρέπει να χαρακτηρίζεται από τρυφερότητα, δεν σημαίνει ότι πρέπει να το ξεχάσουμε κι εμείς. Γι’ αυτό απορρίπτουμε αυτό το μυθιστόρημα, χωρίς στιγμή δισταγμού».
Η Μαίρη Σέλεϊ πέθανε την 1η Φεβρουαρίου του 1851, σε ηλικία 53 ετών, έπειτα από χρόνια ταλαιπωρίας με ασθένειες. Ο γιατρός της υποψιαζόταν ότι είχε όγκο στον εγκέφαλο. Εναν χρόνο μετά τον θάνατό της, ο γιος την άνοιξε το κουτί που είχε πάντα στο γραφείο της. Μέσα βρήκε τούφες μαλλιών από τα νεκρά παιδιά της. Βρήκε, επίσης, ένα σημειωματάριο που διατηρούσε με τον Σέλεϊ, ένα αντίγραφο του ποιήματός του «Αδωνις» και ένα μεταξωτό μαντίλι, μέσα στο οποίο είχε λίγες από τις στάχτες του άνδρα της.
🔻 Η Σιμόν Λισί Ερνεστίν Μαρί Μπερτράν ντε Μποβουάρ γεννήθηκε στις 9 Ιανουαρίου του 1908 στο Παρίσι, στους κόλπους μιας ξεπεσμένης αριστοκρατικής οικογένειας.

Αφού έλαβε τη βασική μόρφωση σε ιδιωτικά σχολεία, σπούδασε φιλοσοφία στη Σορβόννη, όπου συνάντησε τον συμφοιτητή της Ζαν-Πολ Σαρτρ (1905-1980), με τον οποίο δημιούργησε μία ελεύθερη σχέση, που κράτησε σε όλη τους τη ζωή. Από το 1931 έως το 1943 δίδαξε Φιλοσοφία στη μέση εκπαίδευση και τον Οκτώβριο του 1945 εξέδωσε μαζί με τον Σαρτρ το μηνιαίο περιοδικό λογοτεχνικής και πολιτικής κριτικής «Temps Modernes» («Μοντέρνοι Καιροί»), με τον τίτλο του δανεισμένο από την ομώνυμη ταινία του Τσάρλι Τσάπλιν.
«Το δεύτερο φύλο»
Το 1949 εξέδωσε το φιλοσοφικό δοκίμιο «Το δεύτερο φύλο», που την έκανε διάσημη σε όλο τον κόσμο. Είναι μια εμπεριστατωμένη και φλογερή έκκληση για την κατάργηση εκείνου που αποκαλούσε μύθο του «αιώνιου θηλυκού». Τη δεκαετία του 1960 το βιβλίο αυτό θεωρήθηκε ένα από τα κλασικά έργα της φεμινιστικής λογοτεχνίας και βρισκόταν για πολλά χρόνια στη λίστα του Βατικανού με τα απαγορευμένα βιβλία (Index Librorum Prohibitorum).
Η ντε Μποβουάρ υποστηρίζει ότι τα βασικά δικαιώματα του ατόμου πρέπει να στηρίζονται στην ισότητα δικαιωμάτων του άνδρα και της γυναίκας. Αυτά θεμελιώνονται στην κοινή δομή της ύπαρξής τους, ανεξάρτητα από τη σεξουαλικότητά τους.
Η διάσημη φράση της «Δεν γεννιέσαι γυναίκα. Γίνεσαι γυναίκα» εξακολουθεί να εμπνέει εκατομμύρια γυναίκες σε όλο τον πλανήτη.
🔻 Ακατάβλητο και λαμπρό ακόμα και σήμερα το πνεύμα της Γαλλίδας λογοτέχνιδος Κολέτ [Sidonie-Gabrielle Colette (Knightley)].

Πρόκειται για μία εκ των πιο επαναστατικών φυσιογνωμιών της γενιάς της, αφού πολέμησε τις μονολιθικές απόψεις και διακρίσεις που υπήρχαν απέναντι στις γυναίκες, και κυρίως εκείνες που προέρχονταν από την κατά βάση ανδροκρατούμενη ελίτ των συγγραφέων του 20ού αιώνα.
Ως προς αυτή την κατεύθυνση, καθοριστική για την ενεργοποίησή της υπήρξε η δυσλειτουργική σχέση που είχε με τον Henry Gauthier-Villars (Dominic West), τον σύζυγό της, ο οποίος προσπάθησε να καρπωθεί τα εύσημα της πένας της, αφού την παρακίνησε να γίνει εκείνη ghostwriter και αυτός να υπογράφει ως συγγραφέας.
Ευτυχώς κάποια στιγμή συνειδητοποιεί το μέγεθος του ταλέντου της από την τεράστια ανταπόκριση του κόσμου στη γραφή της. Απαλλαγμένη από την τοξική και καταπιεστική επιρροή του συντρόφου της παλεύει πλέον για όλα τα δικαιώματά της. Η γυναίκα αυτή μπόρεσε έμπρακτα να χαράξει τους δικούς της δρόμους στο κίνημα για τα δικαιώματα των γυναικών, με το έργο της να εμπλουτίζει κι άλλο τον τομέα των γραμμάτων, κατορθώνοντας ακόμη και να προταθεί για Νόμπελ Λογοτεχνίας. Της ανήκει η περίφημη φράση «Η γυναίκα είναι ικανή για όλες τις αντρικές ασχολίες, εκτός από το να κάνει πιπί όρθια».
🔻 Η Χάριετ Μπίτσερ Στόου ήταν Αμερικανίδα συγγραφέας και υπέρμαχος της κατάργησης της δουλείας.

Το 1850, ο νόμος ο οποίος υποχρέωνε τους πολίτες να καταδίδουν τους σκλάβους που δραπέτευαν την ενέπνευσε για να γράψει την «Καλύβα του Μπαρμπα-Θωμά». Αυτό το έργο δημιούργησε θύελλα αντιδράσεων και είχε άμεση επίδραση στον Εμφύλιο Πόλεμο. Μεταφράστηκε σε τριάντα πέντε γλώσσες. Η ίδια είχε πει για την τεράστια επιτυχία του βιβλίου: «“Η Καλύβα του Μπαρμπα-Θωμά” δεν είναι δικό μου έργο, εγώ κατέγραψα απλά αυτά που έβλεπα...»
Η οικογένεια Στόου γνώρισε μεγάλη φήμη, χωρίς όμως η Χάριετ να κολακευτεί υπερβολικά από αυτό. Ζούσε ήσυχα με τον άντρα της και με τον γιο της, Φρειδερίκο, συνεχίζοντας το γράψιμο. Το 1856 έβγαλε ένα νέο βιβλίο με τίτλο «Ντρεντ: μια ιστορία του Μεγάλου Θλιβερού Βάλτου», όπου απεικόνιζε έντονα τον ξεπεσμό μιας κοινωνίας που ανεχόταν τον θεσμό της δουλείας.
🔻Η Ελεν Ανταμς Κέλερ ήταν Αμερικανίδα συγγραφέας, λέκτορας και ακτιβίστρια.

Σε ηλικία 19 μηνών, οι γονείς της αντιλήφθηκαν ότι ήταν κωφή και τυφλή και την πήγαν στο Ινστιτούτο Τυφλών της Βοστόνης, όπου την ανέλαβε η παιδαγωγός Αννα Σάλιβαν.
Η περίπτωσή της διαδόθηκε παγκοσμίως λόγω ενός θεατρικού έργου το οποίο ήταν βασισμένο στην αυτοβιογραφία της, που αναπαριστούσε τις προσπάθειες της Σάλιβαν να αναπτύξει έναν κώδικα επικοινωνίας μαζί της με την παντελή έλλειψη ομιλίας.
Τελικά, έμαθε τη νοηματική γλώσσα και το 1888 γύρισε στη Βοστόνη, όπου θεωρήθηκε παιδί-θαύμα. Εμαθε γερμανικά, γαλλικά, ελληνικά και λατινικά, ενώ είχε ιδιαίτερη αγάπη για την ελληνική γλώσσα.
Ηταν το πρώτο άτομο με κώφωση και τύφλωση που αποφοίτησε από πανεπιστήμιο το 1914. Συνέχισε τη μελέτη ξένων συγγραφέων και φιλοσόφων, ενώ υπήρξε ιδιαίτερα παραγωγική συγγραφέας.
Εκανε ταξίδια στην Ευρώπη, όπου γνωρίστηκε με τον Μπέρναρντ Σο. Στη Σκοτία ανακηρύχτηκε επίτιμη διδάκτορας. Είχε δηλώσει ανοιχτά την αντίθεσή της στον πόλεμο. Επίσης, υπήρξε υπέρμαχος του δικαιώματος της γυναικείας ψήφου, των εργατικών δικαιωμάτων και του σοσιαλισμού, καθώς και άλλων προοδευτικών κινημάτων.
Πέθανε το 1968. Κυριότερα έργα της είναι: «Το ημερολόγιο της Ελεν Κέλερ», «Η ιστορία της ζωής μου», «Απαισιοδοξία», «Η θρησκεία μου», «Ειρηνικό βραδινό».
🔻 Σε όλη τη ζωή της η σπουδαία Ρόζα Λούξεμπουργκ ανήκε στις μη προνομιούχες και συχνά διωκόμενες μειονότητες. Από τη μια, αυτό οφειλόταν στην καταγωγή της: ήταν Εβραία και, παρόλο που δεν είχε καμία σχέση με τη θρησκεία, δεν κατάφερε να γλιτώσει από τον αντισημιτισμό. Από την άλλη, αυτό οφειλόταν στη θέλησή της να ζήσει μια ανεξάρτητη ζωή, ενάντια στις στενές αντιλήψεις της εποχής της.

Η Ρόζα Λούξεμπουργκ υπήρξε μια εξέχουσα εκπρόσωπος της δημοκρατικής σοσιαλιστικής σκέψης και δράσης στην Ευρώπη στην οποία οφείλουμε πολλά. Προσπάθησε με όλες τις δυνάμεις της να εμποδίσει το ξέσπασμα του Παγκοσμίου Πολέμου που στη συνέχεια μαινόταν από το 1914 έως το 1918.
Μαζί με τον Καρλ Λίμπκνεχτ (Karl Liebknecht) ήταν η σημαντικότερη εκπρόσωπος των διεθνιστικών και αντιμιλιταριστικών θέσεων του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος της Γερμανίας (SPD).
Εξέφρασε με πάθος και αποφασιστικότητα την κριτική της εναντίον του καπιταλισμού και άντλησε μέσα από αυτή την κριτική τη δύναμη για την επαναστατική δράση. Γεμάτη ελπίδα χαιρέτισε τη Ρωσική Επανάσταση. Ως δημοκρατική επαναστάτρια όμως παρέμεινε κριτική και σε επαγρύπνηση. Επιτέθηκε με οξυδέρκεια στη δικτατορική πολιτική των μπολσεβίκων.
Η προσωπικότητά της συνεχίζει να εμπνέει γυναίκες και άντρες.

Η ισότητα μπορεί να είναι δικαίωμα, αλλά δεν είναι γεγονός

Για αυτές και για άλλες σπουδαίες γυναίκες, του χθες και του σήμερα, γνωστές και άγνωστες, η ελευθερία είναι αληθινός πόθος και η επανάσταση μια φαντασίωση αισθησιακή, τολμηρή, πολύχρωμη, φτιαγμένη από διάφορες υφές, όπως είναι και η ίδια η ζωή που οι αναχρονιστικές κοινωνίες τούς στέρησαν.
Ξεπέρασαν εμπόδια, προσωπικά και επαγγελματικά, ενώ πυροδότησαν με τη γραφή τους τη συζήτηση για τα δικαιώματα των γυναικών με ερωτήματα που δυστυχώς ακόμα και σήμερα παραμένουν αναπάντητα. Οι γυναίκες αυτές πολλές φορές δεν είχαν υποστήριξη ούτε από το ίδιο τους το φύλο.
Εχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον να αναφερθούμε στις περιγραφές του Ουγκό στη Γιορτή στις Βερσαλίες όπου, κατά τη διάρκεια της εξέγερσης της Παρισινής Κομμούνας, βασιζόμενος σε πραγματικά γεγονότα, κάνει λόγο για αστές γυναίκες που άνοιγαν με την άκρη της ομπρέλας τους τις πληγές μιας αιχμάλωτης γυναίκας.
Εξάλλου, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι οι επαναστάτριες της Κομμούνας ήταν ταξικοί εχθροί των αστών, ανδρών και γυναικών. Γι’ αυτό και οι γυναίκες της αστικής τάξης δεν στάθηκαν αλληλέγγυες προς αυτές, αλλά αποτέλεσαν έμπρακτους αντιπάλους, αναδεικνύοντας έτσι το μίσος τους ενάντια στους φορείς της ίδιας τους της χειραφέτησης.
Δυστυχώς μέχρι σήμερα η ισότητα μπορεί να είναι δικαίωμα, αλλά δεν είναι γεγονός. Κινήματα όπως το «#metoo» («Κακοποιήθηκα και εγώ») το αποδεικνύουν. Ευτυχώς υπάρχουν πολλές και λαμπρές γυναικείες πένες που συνεχίζουν να γράφουν για το αναφαίρετο δικαίωμα των γυναικών να έχουν ίσες ευκαιρίες και αντιμετώπιση με τους άντρες.
Είναι σημαντικό όμως να κατανοήσουμε και όλες εμείς πως ένα από τα θέματα με την ισότητα των φύλων είναι ότι όχι μόνο οι άλλοι πρέπει να σε αντιμετωπίζουν όπως αντιμετωπίζουν έναν άντρα, αλλά ότι και εσύ πρέπει να βλέπεις τον εαυτό σου με τον ίδιο τρόπο που βλέπεις έναν άντρα. Σαν ίση προς ίσο.

TAGS